EĞİTİM ARAŞTIRMA ve ÖZEL HASTANELERDE KLP DENEYİMLERİ, FİLYASYON ÇALIŞMALARI Emre Mutlu
Etimesgut Şehit Sait Ertürk Devlet Hastanesi, Psikiyatri Kliniği, Ankara
Covid-19 salgını ile birlikte bir çok tıp alanında uygulamalar değişti, konsültasyon liyezon psikiyatrisi de bu değişimden etkilendi. Panelin bu başlığında Ankara’daki devlet hastanelerinde ve özel hastanelerde salgın döneminin beraberinde getirdiği, salgın dönemine özgü KLP uygulamaları hakkında deneyimleri aktarmayı ve Ankara’daki filyasyon çalışmaları ile ilgili kısa bir bilgi vermeyi amaçladım.
Devlet Hastanelerinin pandemi hastanesi olması ile birlikte hastalar tedavi veya izolasyon için hastaneye yatırıldılar. Bu kişilerin, yaşadıkları psikososyal sorunlar veya covidle ilgili ruhsal yakınmalar nedeniyle psikiyatriste danışıldıklarını görüyoruz. Ankara’da bir devlet hastanesinde bu ihtiyaca yönelik kurulan psikososyal destek birimi ve bir eğitim araştırma hastanesinde kurulan covid ayaktan izlem birimi bu başlıkta detaylandırılacaktır.
Salgın döneminde yalnızca covid-19 tanısı konan hastalar için değil, sağlık personeli için de danışmanlık ve destek gruplarına ihtiyaç duyulmaktadır. Kurum içi sağlık personeline yönelik uygulamalarla ilgili bilgi verilecektir.
Bu dönemde KLP uygulamaları için belki de çekirdek bir konu sayılacak başlık psikiyatrik tanısı olan ve covid-19 tanısı konan hastaların bu süreçteki yönetimidir. Psikiyatri servisi bulunan her merkezin, yatırılan bir hastada covid-19 tespit edilmesi durumunda uygulayacağı kaba bir plan olmasına rağmen, ruhsal bozukluğun alevlenme döneminde covid-19 tanısı konan hastaların nereye yönlendirileceği ve takiplerinin nasıl yapılacağı ile ilgili net bir plan/öneri bulunmamaktadır. Bu konu bir vaka örneği ile tartışılacaktır. Ayrıca salgının getirdiği bir diğer soru covid nedeniyle izolasyondayken özkıyım girişiminde bulunan, tıbbi durumu stabilize olduktan sonra “Evinde tek başına bir odada izole olabilir mi? Tabucu olabilir?” diye psikiyatriste danışılan hastalar. Özkıyım riski devam eden bu kişilerde özkıyım riski nasıl değerlendirilir ve bu kişilerin takibi nasıl yapılabilir, Ankara’daki özel bir hastanenin dört vaka ile ilgili deneyimleri bu başlıkta paylaşılacaktır.
63
CİNSEL YÖNELİME DAYALI AYRIMCILIK ve SALGIN Ender Cesur
İstanbul Adli Tıp Kurumu Başkanlığı, İstanbul
Pandeminin sosyal etkileri, sağlığa ve ekonomik duruma etkisi toplumun her kesimi için aynı olmamaktadır. Salgın boyunca kadınların ve cinsel azınlıklarının erkeklere, heteroseksüellere ve cisgender popülasyona göre daha fazla eşitsizlik yaşadığı bildirilmektedir.
Türkiye’de nefret suçlarının ve ayrımcılığın hedefindeki grupların başında lezbiyen, gay ve biseksüel (LGB) kişiler gelmektedir. COVID-19'un etkisini en aza indirmek ve salgının hızını yavaşlatmak için uygulanan yakın fiziksel temastan kaçınma uygulaması olan fiziksel mesafe kuralı, halk sağlığı yaklaşımının önemli bir parçası olsa da bu mesafe cinsel azınlıklar için olumlu sosyal etkileşimleri azaltmakta ve ruhsal sıkıntılara sebep olabilmektedir. Evde kalmak zorunda kalan LGB kişiler artan oranlarda ev içi şiddete maruz kalmaktadır. Gençler, yaşlılar, bakım ihtiyacı olanlar ya da HIV ile yaşamakta olan bireyler gibi LGB grup içinde özel ihtiyaçları olabilen alt grupların yaşadığı ayrımcılık pandemi boyunca katmerlenmekte ve süreç bu gruplar için zorlaşmaktadır.
Pandemiyle ilişkili önemli fiziksel riskler göz önüne alındığında kalıcı ruh sağlığı sorunları oluşmasının önlenmesi için erken hareket etmek önemlidir. Teletıp aracılığıyla uzaktan desteğe erişimin sağlanması önemlidir. Güvenilir ve erişilebilir ruh sağlığı hizmetlerine erişim için sosyal medyanın etkin olarak kullanılması ve kurumların/ ruh sağlığı hizmeti verenlerin bu uygulamalara öncelik vermesi gerekmektedir. Çevrimiçi hizmetleri almak için gerekli teknolojilere erişimden yoksun olabilecek, düşük gelirli LGB grupları arasında bağlantıların kurulması ve sağlanması önemlidir. LGB gençlerin travmatik ortamlara hapsolma riski göz önüne alındığında, pandemi sırasında ve sonrasında istismar ve aile içi şiddetin gözetlenmesi, bildirilmesi ve müdahalesine dikkat edilmesi kritik önem taşımaktadır. Yine çoklu ayrımcılıkla ilgili çalışmalara önem verilmesi ve LGB kimlikler özelinde yaşlı, bakım ihtiyacı olan, ek hastalığı olan kişilerin sağlığının korunması için girişimlerde bulunulması önem arz etmektedir.
Kaynaklar:
1. Chatterjee S, Biswas P, Guria RT (2020) LGBTQ care at the time of COVID-19. Diabetes Metab Syndr 14(6): 1757-8.
2. Gorczynski P, Fasoli F (2020) LGBTQ+ focused mental health research strategy in response to COVID-19. Lancet Psychiatry 7(8): 56.
3. Rosa WE, Shook A, Acquaviva KD (2020) LGBTQ+ Inclusive Palliative Care in the Context of COVID-19: Pragmatic Recommendations for Clinicians. J Pain Symptom Manage 60(2): 44-7.
64
MANTIK HATALARI ve BİLİŞSEL YANLILIĞIN KLİNİĞE YANSIMALARI Erbil Mert Akdemir
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Hastanesi
Mantık hatalarının, ön yargıların-bilişsel yanlılıkların tarihi insanlık tarihi ile eş değer(1). Hayatın her alanına, aldığımız birçok karara sirayet eden bu konu üzerine konuşmaya belki saatler ayırmak gerekir. Bu sunumda önceki sunumlardaki etik ve felsefi açıdan geliştirilen bakışı, belki daha somut, doğrudan klinikten örneklerle zenginleştirmeyi amaçladım. Psikiyatri pratiğinde, yanlılıklar dendiğinde öncelikle psikiyatrik bozukluklarda sık olarak görülen bilişsel çarpıtmalar ya da doğrudan hekimlik pratiğinde hastaların hekimlere başvururken sağlık sistemi/hastaneler ile ilgili ön yargıları akla gelebilir. Bunların hepsi de bu sunum başlığının birer alt başlığını oluşturur. Ben bu sunumda ön planda hekimlerin zihninde olup bitenleri ele almak istedim.
Yanlılıkların, sürekli olarak kararlar almayı gerektiren, bazen de çok hızlı kararlar almayı gerektiren hekimlik pratiğine de doğal olarak birçok yansıması mevcut(2,5). Bu açıdan genel hatlarıyla gruplandırılacak olursa;
-Belirli bir teşhise aşırı odaklanma hataları
-Alternatif tanıların dikkate alınmaması nedeniyle oluşan hatalar -Başka birinin tanısını/düşüncesini devralmaktan kaynaklanan hatalar -Yaygınlık/olasılık algısı veya tahminindeki hatalar
-Hasta özelliklerini veya sunum bağlamını içeren hatalar -Hekimlerin kişiliği ve karar verme tarzı ile ilgili hatalar şeklinde, farklı yanlılık türlerinden bahsedebiliriz.
Onay yanlılığı, sabitleme yanlılığı, kontrast etkisi, bulunabilirlik yanlılığı, sürü psikolojisi, otorite yanlılığı ve bunlara ek olarak karşı aktarım ile ilişkili yanlılıklara klinik örnekler sunum içerisinde mevcut(3). Ayrıca genel olarak tıbbi hatalar ile ilişkili ürkütücü çalışma verileri, tüm bu hatalar yanlılıklardan kaynaklanmıyor olsa da bu alandaki farkındalığımızın artması gerektiğini vurgular nitelikte(4).
Sonuç olarak tüm yanlılıklarımızı fark etmek ya da hepsine çözümler üretmek gerçekçi bir hedef olamaz ancak varlıklarının bilincinde olmak bile klinik pratikte eleştirel düşünceyi doğru kullanmamıza çok yardımcı olacaktır(5).
Kaynaklar:
1. Kahneman D. Hızlı ve Yavaş Düşünme. Varlık Yayınları; 2011.
2. Cognitive Errors and Diagnostic Mistakes: A Case-Based Guide to Critical Thinking in Medicine. Springer International Publishing; 2019.
3. Croskerry, P. 2013 – “50 Cognitive and Affective Biases in Medicine” used within the Critical Thinking Program, Dalhousie University, Canada.
4. KaMalary MA, Daniel M. Medical error-the third leading cause of death in the US. BMJ. 2016.
5. O ́Sullivan & Schofield 2018 - Cognitive bias in clinical medicine.
65
METAKOGNİTİF TERAPİ: DÜŞÜNCENİN İÇERİĞİNDENSE SÜRECİNİ ÇALIŞMA