Päkistan Yslam Respublikasy Günorta Aziýanyň demirga-zykgünbatar böleginde ýerleşýär. Meýdany 804 müň inedördül kilo-metr. Ilaty 163 million adamdan gowrak. Paýtagty Yslamabat şäheri.
Päkistan günbatarda Eýran, demirgazykgünbatarda Owganystan, de
mirgazykgündogarda Hytaý we günortagündogarda Hindistan döw
letleri bilen araçäkleşýär.
Päkistan Yslam Respublikasy 1947nji ýylda özüniň garaş syz
lygyny gazandy.
Päkistan döwletine uly derejede bolmadyk durmuşykdysady ösüş häsiýetlidir. Ykdysady taýdan işjeň ilatyň 44% gowragyny özün-de jemleýän we ýurduň 23,1% jemi içerki önümini öndürýän pudak bolup oba hojalygy hasap edilýär. Şol bir wagtyň özünde gaýtadan işleýän senagatyň (esasan azyk we dokma) paýyna ýurduň jemi içerki önüminiň 18,3% düşýär. Uly ýaşdaky ilatyň sowatlylyk derejesi 50%
geçyär.
Ýurduň durmuşykdysady meselelerine garamazdan Päkistan köp ugurly ykdysadyýete eýedir. Ýurduň ykdysadyýetinde hususyýetçilik esasy rol oýnaýar. Päkistanyň ykdysadyýetiniň ýyllyk ösüş derejesi 3% gowrakdyr. Päkistanyň ykdysadyýetiniň esasy meselesi býujet ýetmezçiliginiň ösmegidir, ol käbir ýyllarda jemi içerki önümiň 10%
hem geçýär. Ony çözmegiň esasy guraly bolup içerki we daşary karz pul alma hemde ýetmezçilikli maliýeleşdirmek syýasaty durýar. Bu bolsa öz gezeginde puluň hümmetiniň gaçmagyny häsiýetlendirýär.
1990njy ýyllaryndan başlap Halkara walýuta Fondunyň we Bü-tindünýä bankynyň hödürlemesi esasynda Päkistanyň häkimiýeti
li-beral ykdysady reformalary geçirip başlady. Özgertmäniň esasy mak-sady döwlet býujetiniň we töleg balansynyň ýetmezçiligini azaltmak;
hümmetsizlenmegiň derejesini peseltmek; esasy bolsa – ykdysadyýe-ti kadalaşdyrmazlyk we hususy sektoryň roluny ýokarylandyrmak hemde milli ykdysadyýeti, kemkemden daşary döwetler üçin açmak bolup durýar.
XXI asyryň başyndan bäri geçirilýän ykdysady reformalar ykdysady ösüşiň ýokary derejesini gazanmaklyga mümkinçilik ber-di. 2003–2008nji ýyllar aralygynda ykdysady ösüşiniň ýetmezçiligi epesli azaldyldy. Döwlet çykdajylaryna gözegçiligiň has güýçlendi-rilmegi we şol bir wagtda salgyt reformalarynyň geçigüýçlendi-rilmegi netije-sinde býujetiň girdejileri çykdajylardan artyp başlady.
Şol bir wagtda ýurduň salgyt sektorynyň esasy meselesi az sanly salgyt töleýjileriň bolmagydyr (163 million ilatyň diňe 1,5 milliony girdeji salgytlaryny töleýär, galanlary bolsa garyplygy sebäpli töleg-den boşadylandyr).
Hümmetsizlenmegiň garşysyna geçirilen çäreler hem öz oňyn ne-tijesini berip başlady. Eger 1990njy ýyllarda hümmetsizlenmegiň or-taça ýyllyk derejesi 10–14% bolan bolsa, bu görkeziji 2004–2008nji ýyllarda 6–9% çenli pese düşdi.
Daşary ýurt maýadarlaryny özüniň gymmat bahaly kagyzlary-na bolan gyzyklanmany artdyrmak we päkistan rupiýasynyň kursuny berkitmek maksady bilen, 1990njy ýyllaryň başynda Päkistanyň walýuta kanunçylygy hem liberallaşdyryldy.
Ýurduň ykdysadyýetinde hususy sektoryň eýeleýän ornuny art
dyrmak maksady bilen, Päkistanyň häkimiýeti kärhanalary, şol san-da telekommunikasiýa we käbir energiýa kompaniýalaryny hususy
laşdyrýar. Hususylaşdyrmak işine daşary ýurt maýadarlary hem çe kilýär, olar üçin ykdysadyýetiň ähli sektory açykdyr. Döredilen müm kin çiliklere garamazdan hususylaşdyrmagyň derejesi ýokary däl dir. Soňky ýyllarda iri döwlet kärhanalarynyň diňe 5% golaý paý-namalary hususylaşdyryldy.
Päkistanda geçirilýän özgertmeleriň ýenede bir wajyp ugry, ýurt da erkin eksportönümçilik zolaklarynyň döredilmegidir. Erkin
eksportönümçilik zolaklarynyň döredilmegi daşary ýurt maýa go
ýum laryny çekmeklige, senagat we oba hojalyk önümçiliklerini gura-maga, hemde täze iş orunlarynyň döredilmegine, durmuş meseleleriň çözülmegine mümkinçilik berdi. Häzirki wagtda ýurtda resmi taýdan şular ýaly zolaklaryň bäşisi hasaba alnandyr. Bu zolaklaryň ösdüril-megine, taslamalary maliýeleşdirmeklige diňe päkistanly däl, eýsem daşary ýurtly telekeçiler hem (aýratyn hem hytaýly telekeçiler) işjeň gatnaşýarlar. Ýurduň içinde toplanýan maýa goýumlar ýokary derejeli ykdysady ösüşi üpjün etmäge ýetenok. Şol sebäpli maliýeleşdirmegiň daşarky çeşmeleri (esasan kömek görnüşinde we hususy daşary ýurt maýalary) köp babatda Päkistanyň ykdysady ösüşini üpjün edýär.
Daşary ýurt kömeginiň esasyny häzirki wagtda zaýomlar (ähli kömegiň 80% gowragy), şeýle hem sowgat edilen we muzdsyz pul kömegi tutýar. Döwletiň üsti bilen geçýän daşary ýrut zaýomlarynyň we kömek pullarynyň akymy her ýylda 2 milliard dollara golaýlaýar, ýagny ol jemi içerki önümiň 3,5% golaýyny tutýar.
Päkistan Yslam Respublikasy öz çäginde daşary ýurt maýa goýumlaryny göni çekmek üçin işjeň syýasaty geçirýär. Emma şol syýasatdan gelýän akym ýylda 1 milliard dollardan geçenok, onuň Päkistanyň ykdysadyýeti üçin toplanan möçberi bolsa baryýogy 8 milliard dollardan geçdi (bu möçber ýurduň ykdysadyýetine gönük-dirilýän ähli maýa goýumlaryň 4den 11%e çenlisini üpjün edýär).
Beýik Britaniýa, ABŞ, Hytaý we Pars aýlagy ýurtlary esasy maýa goýujylar bolup çykyş edýär.
Daşary ýurtlarda zähmet çekýän raýatlaryň geçirýän pullary wa-jyp ähmiýete eýedir. 2004–2005nji maliýe ýylynda onuň möçberi 3,9 milliard dollara deň boldy.
Söwda balansynda importyň elmydama eksportdan artmagy Pä
kistanyň daşary söwdasynyň esasy maksadydyr. Soňky ýyllarda onuň aratapawudy yzygider azalýar (2004–2005nji maliýe ýylynda onuň möçberi 3,3 milliard dollara deň bolupdy). Ýurduň eksportynyň haryt düzümi has çäklidir (ýurduň ähli eksportynyň 43 bölegi 10 sany önü
miň paýyna düşýär) hemde ähli eksportyň 50% golaýy oba hojalyk
bilen baglanyşyklydyr. Päkistanyň ykdysadyýetiniň senagatlaşmagy netijesinde soňky ýyllarda eksportyň düzüminde taýyar önümleriň möçberi artýar. Häzirki wagtda Päkistanyň eksportynyň esasy gör
nüşleri bolup dokma we ýüplük, taýýar egineşikler, tüwi, gönderi çig maly we taýýar önümler, haly, balyk we balyk önümleri çykyş edýär. Päkistanyň esasy söwda hyzmatdaşlaryna ABŞ, Ýaponiýa, Hy-taý, Günbatar Ýewropa we Pars aýlagynyň ýurtlary degişlidir.
Päkistanyň daşary ýurtlara bergisi has wajyp meseleleriň biri bolup durýar. 2005nji ýylda daşary ýurtlara bergisiniň möçberi 40 milliard dollara golaýlady. Ýurduň eksportyndan gelýän serişdäniň 34% gowragy her ýylda bergileri üzmeklige göýberilýär. Ýurduň res-mi altyn pul ätiýaçlygy köp däldir. 2006njy ýylda onuň möçberi 11,5 milliard dollara ýetdi.
8.4. bangladeş durmuş-ykdysady modeliniň