Ortaklık Paylarının ve Haklarının Korunması

Türk Ticaret Kanunu madde 161’de ortaklık paylarının ve haklarının

korunması için düzenlemeler getirilmiştir. “(1) Tam ve kısmi bölünmede şirket payları ve hakları 140 ıncı madde uyarınca korunur. (2) Devreden şirketin ortaklarına; a) Bölünmeye katılan tüm şirketlerde, mevcut payları oranında şirket payları veya b) Bölünmeye katılan bazı veya tüm şirketlerde, mevcut paylarının oranına göre değişik oranda şirket payları, tahsis edilebilir. (a) bendindeki bölünme “oranların korunduğu”, (b) bendindeki bölünme ise “oranların korunmadığı bölünme” dir.

TTK’nın 140 ıncı maddesini daha önceki konumuzda ele almıştık.

Dolayısıyla, birleşmede ortaklık pay ve haklarının korunmasına ilişkin maddeler, tam veya kısmi bölünmede de ortaklık pay ve haklarının korunmasında geçerlidir.

Bölünen şirketin ortakları devralan şirketten alacağı paya göre bölünen şirketten ayrılabilir; ancak bölünme sözleşmesi veya planında ayrılma akçesi öngörülmesi mümkün değildir. Ayrılma anonim şirketler hukukunda istisnai bir hal olduğu için bölünmenin sağladığı bu olanak ilgi çekicidir. Pay değerinin korunması

gerekmekle birlikte devralan şirketten alınan payların sermaye payı oranı korunarak dağıtılması zorunlu değildir. Bölünen şirketin ortakları, devralan şirketlerin paylarını bölünen şirketin sermaye payı oranında elde edebilecekleri gibi devralan şirketlerin tümünden veya bazılarından bölünen şirketin sermayesi içinde sahip oldukları orandan farklı oranlarda pay sahibi olabilirler. Bu durum iki tür bölünmeyi ortaya çıkarmaktadır: (1) sermaye oranının korunduğu bölünme, (2) sermaye oranının korunmadığı bölünme. Sermaye oranının korunduğu bölünme simetrik bölünme, sermaye oranının korunmadığı bölünme ise simetrik olmayan bölünme olarak da ifade edilmektedir.94

(1) Oranların Korunduğu Bölünme (Simetrik Bölünme) : Bölünen şirketin ortaklarına devralan tüm şirketlerde, bölünen şirkette mevcut payları oranında şirket payları tahsis edilmesine oranların korunduğu bölünme (simetrik bölünme) denir. (TTK. Md.161/2/a)

Bölünen şirketin ortakları, devralan şirketlerde tahsis edilen payları bölünen şirkette sahip oldukları mevcut payları oranında edinirler. Yoksa devralan şirkette bölünen şirkette sahip oldukları paylar oranında paya sahip olmazlar. Çünkü devralan şirketin mevcut ortakları da bu şirkette pay sahibidirler. Bu çeşit bölünme, hem yeni kuruluş şeklinde hem de devralma şeklinde gerçekleştirilen bölünmeler için geçerlidir. Ayrıca, bu çeşit bölünme tam ve kısmi bölünme de geçerlidir.

Simetrik yeni kuruluş yoluyla tam bölünmede, ortaklar, yeni kurulan devralan şirketlerde sona eren bölünen şirkette sahip oldukları ortaklık payları oranında paya sahip olurlar. Simetrik devralma yoluyla tam bölünmede, devralan şirketlerin mevcut ortakları ile bölünüp sona eren şirketin ortakları birlikte ortak olurlar.

Simetrik yeni kuruluş yoluyla kısmi bölünmede, ortaklar hem bölünen şirket hem de devralan şirkette aynı oranda sermaye payına sahip olurlar. Simetrik

devralma yoluyla kısmi bölünmede ise bölünen şirketin ortakları hem bölünen şirkette aynı sermaye payı oranında ortak kalmaya devam ederler hem de devralan şirkette bu şirketin ortakları ile birlikte ortak olurlar.

Yavru şirket kurma yoluyla kısmi bölünmede, devralan şirket veya şirketlerden alınan paylar, bölünen şirketin ortaklarına verilmez. Bölünen şirketin

kendisi devralan şirket veya şirketlerin ortağı olur. Bu durumda, bölünen şirketin ortaklık yapısı (ortakları ve bunların sermaye oranı) değişmezken devralan şirket yeni kurulan bir şirket ise tek ortağı bölünen şirket olmakta; mevcut bir şirket ise ortakların arasına bölünen şirket de katılarak ortaklık yapısı değişmektedir.95

Örnek 1: Otel işletmeciliği, seracılık ve otomotiv bayiliği konularında faaliyet gösteren (A) A.Ş.’de Ali %50, Ahmet %30 ve Ayşe %20 oranında pay sahibidirler. Otel işletmeciliği ve seracılık faaliyetleri (A) A.Ş. bünyesinde bırakılarak otomotiv bayiliği faaliyetlerini kısmi bölünme yoluyla yeni kurulan (B) A.Ş.’ye devredilmiştir. (B) A.Ş.’nin sermayesini temsil eden payların %50’si Ali’ye, %30’u Ahmet’e ve %20’si Ayşe’ye tahsis edilmiştir. Bu durumda, kısmi bölünme yoluyla yeni kurulan (B) A.Ş.’de, ortaklar Ali, Ahmet ve Ayşe’ye bölünen (A) A.Ş.’de mevcut sermaye payları oranında paylar tahsis edildiği için sermaye payı oranının korunduğu yani simetrik bir bölünme söz konusudur. Bu durumda, Ali, Ahmet ve Ayşe hem (A) A.Ş.’nin hem de (B) A.Ş.’nin aynı oranda sermaye payına sahip ortakları olurlar.

Ayrıca, (A) A.Ş. otel işletmeciliği faaliyetini bünyede bırakıp seracılık faaliyetlerini kısmi bölünme yoluyla yeni kurulan (B) A.Ş.’ye; otomotiv bayiliğini yeni kurulan (C) A.Ş.’ye devredebilir. Devralan (B) A.Ş. ve (C) A.Ş.’nin sermayesini temsil eden payların %50’si Ali’ye %30’u Ahmet’e ve %20’si Ayşe’ye tahsis edilmiştir. Bu durumda da ortaklar Ali, Ahmet ve Ayşe’ye devralan (B) A.Ş. ve (C) A.Ş.’nin sermayesini temsil eden payları bölünen (A) A.Ş.’de sahip oldukları sermaye payı oranında tahsis edildiğinden sermaye payı oranının korunduğu yani simetrik bir bölünme gerçekleştirilmiştir.

Örnek 2: Aynı (A) A.Ş. otel işletmeciliği faaliyetini yine otel işletmeciliği faaliyetinde bulunan ve %100 payı Adnan’a ait olan (B) A.Ş.’ye devretmiştir. Böylece, (A) A.Ş. seracılık ve otomotiv bayiliği alanlarında faaliyetine devam etmektedir. (B) A.Ş. ise otel işletmeciliği faaliyetini (A) A.Ş.’den devraldığı otellerle genişletmiştir. (B) A.Ş. tarafından devralınan otel işletmeciliği faaliyeti karşılığında artırılan sermayeyi temsil eden paylar, Ali, Ahmet ve Ayşe’ye (A) A.Ş.’de sahip oldukları sermaye payları oranında tahsil edilmiştir. Böylece, (B) A.Ş.’de Adnan ile birlikte Ali, Ahmet ve Ayşe’de ortak haline gelmiştir; (B) A.Ş.’nin ortak sayısı artmıştır, sermaye artırım tutarına bağlı olarak ortaklarının sermaye payı oranı

değişmiştir. Ancak, Ali, Ahmet ve Ayşe’nin sermaye paylarının birbirine oranı (A) A.Ş.’deki sermaye payları olarak korunmuştur.

(2) Oranların Korunmadığı Bölünme (Asimetrik Bölünme) : Bölünen şirketin ortaklarına, devralan bazı veya tüm şirketlerde, bölünen şirkette mevcut sermaye payı oranlarından farklı oranlarda şirket payları tahsis edilmesine oranların korunmadığı bölünme (asimetrik bölünme) denir. (TTK. Md.161/2/b) Bu çeşit bölünme, tam ve kısmi bölünmede geçerlidir. Ayrıca, yeni kuruluş veya devralma yoluyla gerçekleştirilen bölünmelerde de geçerlidir.

Asimetrik bölünmede, devralan şirketlerde tahsis edilen paylar, bölünen şirketin ortaklarına mevcut sermaye payları oranlarından farklı oranlarda

verilmektedir. Bazı ortaklar, devralan şirket veya şirketlerde tahsis edilen paylardan bölünen şirketteki sermaye payı oranını aşan oranda pay alabilirler. Ancak, her durumda, ortaklık sıfatının korunması ilkesi gereği bölünen şirketin ortaklarının sahip olduğu sermaye paylarının değeri ve tanıdığı hakların korunması gerekir. Bu

nedenle, devralan şirketlerden bölünen şirkette mevcut sermaye payı oranından daha fazla pay alan ortağın, bölünen şirketteki sermaye payı oranının azalması gerekir. Bu durumda, diğer ortakların ise bölünen şirketteki pay oranı artar. Hatta, bölünen şirketin ortağı, devralan şirket veya şirketlerden pay alarak bölünen

şirketten ayrılabilir. Asimetrik bölünmeye izin verilerek, anonim şirketler bakımından istisnai bir durum olan ayrılma mümkün kılınmıştır. Ancak, ortağın devralan şirket payları karşılığında ihraç edilmesi veya bölünme sözleşmesi veya planında ayrılma akçesi öngörülmesi mümkün değildir.

Örneğin, yukarıdaki örnekte yer alan (A) A.Ş. ortaklarından Ahmet

ölmüştür. Ahmet’in mirasçıları olan eşi Aylin, oğlu Efe ve kızı Nihal’a (A) A.Ş. payları miras kalmıştır. Ancak, mirasçılar Ali ve Ayşe ile ortak kalmak istememekte; otel işletmeciliği faaliyetini ayrı bir şirkette yürütmek istemektedirler. Bu nedenle, otel işletmeciliği faaliyeti (B) A.Ş. bünyesine devredilmiştir. (B) A.Ş.’nin ortakları miras payları oranında Aylin, Efe ve Nihal olacaktır. (A) A.Ş.’nin ortakları ise %60 oranında Ali, %40 oranında Ayşe olacaktır. Böylece, Ahmet’in mirasçıları olan Aylin, Efe ve Nihal (A) A.Ş.’den ayrılmışlardır. (A) A.Ş.’nin malvarlığı ise tasfiye edilmeksizin ortaklar arasında paylaşılmıştır.96

Birleşmede alacaklılara ilan ve alacakların teminat altına alınması birleşmenin hukuki geçerlilik kazanmasından sonra yapılmaktadır. (TTK. Md.157)