Ekonomik Faaliyet Alanlarına Göre Birleşmeler

Birleşmeler genel olarak yatay, dikey ve dairesel (karma) birleşmeler olarak üç türe ayrılmaktadır.

3.1.3.1.1. Yatay Birleşmeler (Horizontal Mergers)

Yatay birleşmeler, aynı sektörde faaliyet gösteren şirketlerin birleşmesi halidir. Bu tür birleşmelerde genellikle piyasadaki rekabetçi konumun güçlendirilmesi amaçlanmaktadır.42

41 _{Web_4(2016), Başdanışmanlık Internet Sitesi, www.basalandanismanlik.com/sayfa/12/sirket-} birlesmeleri

42 _{S. Akbulak/Y.Akbulak, Türkiye’de Sermaye Piyasası Araçları ve Halka Açık A.Ş.’ler, Ankara,} 2004, s.345.

Herhangi bir mal veya hizmetin aynı evresinde faaliyet gösteren birimlerin bir araya toplanması ile sağlanan büyüme olarak tanımlanan yatay büyümenin en tipik örneği zincir mağazalarıdır.43 _{Örnek verecek olursak; Shell ile TürkPetrol,}

YapıKredi ile KoçBank ve Tansaş ile Migros. Yatay birleşmeden beklenen yararlar;44

a) Kaynak kullanımındaki etkinliğe zemin hazırlamak,

b) Üretim maliyetlerinde tasarruf ve üretimde ihtisaslaşmayı sağlamak, c) Mal ve hizmet pazarlamasında kullanılan dağıtım kanallarında, avantajlı duruma geçmek,

d) Üretim teknolojisi ve diğer konularda işbirliğini sağlamak,

e) Birleşme öncesi aleyhte gelişen rekabetin ortadan kaldırılması ile ortak amaçlara yönelme olanağını sağlamaktır.

Yatay birleşmelerin, birleşen işletmeler yönünden sağlayabileceği faydalar şöyledir;45

a) Araç, gereç ve makineler de uzmanlaşma; böylece bir araç ya da makinenin tüm zamanı ve gücü belirli bir ürüne ayrılabilir,

b) Pazarlamada ek tasarruflar sağlanması; mallar veya hizmetler en yakın üretim birimlerinden tasarruflar sağlanabilir. Reklam ve satış çabaları birleştirilerek etkinlik arttırılabilir,

c) Üretim veya pazarlamada benzerlikler; bir işletmedeki ileri üretim teknolojisinin veya pazarlama faaliyetlerindeki etkinliklerin diğer işletmeye transferi kolaylıkla sağlanabilir. Böylece kaynak kullanımında etkinlik sağlanabilir,

d) Rekabetin azaltılması; yatay birleşmelerde, birleşmeden önce şirketler aynı faaliyet alanında çalışmaları nedeniyle doğal olarak rakip şirketlerdir. Böyle bir rekabetin ortadan kaldırılmasında birleşmeye gitme sık başvurulan bir yol

olmaktadır.

43 _{İ.Hakkı Güneş/A.Arslan Akbıyık, İşletmelerde Birleşme ve Tasfiye Uygulamaları, İstanbul, 2002,} ISMMMO Yayınları, Yayın No:35, s.36

44

Akay, s.12 45 _{Aydın, s.10}

Yatay birleşmelerin belirtilen bu avantajlarının yanı sıra bir takım sakıncaları da bulunmaktadır;46

a) Birleşme faaliyetleri giriş engelleri yaratması ve rekabeti daraltması gibi sonuçlardan dolayı şirketin dışındakilere (outsiders) zarar verebilir.

b) Birleşme sonrası fiyatlar birleşme öncesi fiyatlardan daha düşük de olabilir.

3.1.3.1.2. Dikey Birleşmeler (Vertical Mergers)

Dikey birleşmeler, herhangi bir ürünün üretiminden satışına kadar farklı aşamalarında faaliyette bulunan şirketler arasında gerçekleştirilen birleşmelerdir. Bu tür birleşmelerde amaç, girdi maliyetlerinin ya da pazarlama, satış ve dağıtım

giderlerinin düşürülmesidir.47

Dikey birleşme olarak tanımlanan birleşmenin, alıcılar açısından tercih edilme nedenleri aşağıdaki gibidir;48

a) Zaman, kalite ve sayısal açılardan ihtiyaçların üretim yapısına uydurulması,

b) Satış depolarının azaltılması veya ortadan kaldırılması,

c) Üretimde kullanılmayan ya da artık ihtiyaç duyulmayan mal mevcutlarına son verilmesi,

d) Pazarda alıcıların hakimiyeti söz konusu ise satıcılar arasındaki rekabetin ortadan kaldırılması,

e) Satış ve dağıtım organizasyonlarının azaltılarak, maliyetlerden tasarruf sağlanması.

46 _{H.Kyung Baık, ‘Horizontal Mergers of Price-Setting Firms With Sunk Capacity Cost’ The}

Quarterly Review of Economics and Finance, 1995, s.245

47

Akbulak/Akbulak, s.346

3.1.3.1.3. Dairesel (Karma) Birleşme (Conglomerate

Mergers)

Karma birleşmeler, birbirleriyle ilişkisiz alanlarda faaliyet gösteren şirketlerin birleşmesi halidir. Bu tür birleşmelerde amaç, farklı alanlara yatırım yaparak yeni çeşitlendirme ile riski azaltarak, ekonominin birçok kesiminde Pazar hakimiyetini ele geçirmek ve atıl fonların etkin bir şekilde kullanımını sağlamaktır.49

Karma birleşmelerin yaygın ve alışılmış kullanımı aşağıdaki gibi üç gruba ayrılmaktadır.50

a) Ürün Genişleme (Product Extention) : Bu birleşmede, birleşen işletmelerin üretim veya dağıtım sistemleri fonksiyonel olarak benzer olmakla birlikte, ürünler arasında doğrudan bir rekabet söz konusu olmamaktadır. Çamaşır beyazlatıcısı üreten firma ile sabun üreten firmanı birleşmesi bu birleşmeye örnek olarak verilebilir.

b) Pazar Genişleme (Market Extention) : Bu birleşmede, birleşen firmalar aynı ürünü üretirler ancak farklı coğrafi bölge piyasalarında faaliyet gösterirler. Yani iki ayrı coğrafi bölgede faaliyet gösteren süt üreticisi firmanın birleşmesi, bu

birleşmeye örnek verilebilir.

c) Saf Karma (Pure Conglomera) Birleşmeler : Bu birleşme, işletmeler arasında herhangi bir ilişki bulunmamakta, yani birleşme, tamamen farklı alanlarda faaliyet gösteren firmalar arasında yapılmaktadır. İşletmelerin tamamen ana faaliyet konusu dışında, farklı mal veya hizmet üretimi ve pazarlamasını yapan alanlarda faaliyet gösteren firmalarla birleşerek sektör riski azaltılmaktadır.

Karma birleşmeye örnek olarak; P&G'nin Gillette'i alması ile P&G, daha önce iş yapmadığı bir alana atılarak ürün yelpazesini genişletmiştir.

49

Ersin Nazalı, Anonim ve Limited Şirketlerin Kuruluşu, Tasfiyesi, Birleşmesi, Devri, Nevi

Değişikliği, Bölünme ve Hisse Değişimi, İstanbul, 2013, Yaklaşım Yayıncılık, s.47.

3.1.3.1.4. Çok Yönlü Dağılma ile Birleşme

Çok yönlü dağılma ile birleşmeler iki türlüdür; ileriye doğru birleşmeler ve geriye doğru birleşmeler. İleriye doğru birleşmeler de iktisat açısından güçlü olan şirket devralan konumundadır. Geriye doğru birleşmeler de ise iktisat açısından güçlü olan şirket devrolunan konumundadır ve de kendisinden daha küçük bir şirket tarafından devralınmaktadır.