Hukuki Yapılarına Göre Birleşmeler

Hukuki yapılarına göre birleşmeleri iki şekilde inceleyebiliriz; biçimsel birleşmeler ve biçimsel olmayan birleşmeler olarak.

3.1.3.2.1. Biçimsel Birleşmeler

3.1.3.2.1.1. Tröst

İki veya daha çok teşebbüsün, hem ekonomik hem de kanuni

bağımsızlıklarını kaybederek birleşmesinden meydana gelen teşebbüse “tröst” denir.

Genellikle imalat sanayi, madencilik ve petrol sektörlerinde görülmektedir. Tröstler açık veya gizli anlaşmalarla yapılabilir. Tröstler rekabet gerektirir ve rekabeti önlemek için çoğu ülkelerde gizli anlaşmalarla yapılmaktadır.

Tröstün işletmeler açısından üstünlükleri vardır. Bunlar; a) Yönetimlerin tek elden yapılması gerekmektedir,

c) Tröstlerin güçlü bir sermaye yapısına sahip olmaları gerekmektedir, d) İşletmelerin büyük karlar sağlamaları gerekir.

3.1.3.2.1.2. Holding

Holding, ticari hayatta avantaj elde etmek için bir araya gelmiş şirketler topluluğudur. Şirketlerin ticari ve ekonomik olarak bir araya gelmeleri sırasında, bir veya birkaç şirket diğerlerinin hisse senetlerini alarak, bu şirketlerin yönetim ve denetimini elde ederler. Bir başka deyişle diğer şirketlerin hisse senetlerine sahip olarak, onları kontrol eden bir şirket bünyesindeki muhtelif şirketler topluluğu holdingi oluşturur.51

3.1.3.2.1.3. Konsorsiyum

Birden fazla şirketin belli bir projenin gerçekleştirilmesi için bir araya gelmesidir. Özellikle baraj, köprü gibi tek bir şirketin projenin tümünü

tamamlamasının zor olduğu işlerde kurulur.52

3.1.3.2.1.4. Ele Geçirme

Ele geçirme, bir şirketin diğer bir şirketin yönetimini sahiplenmek amacıyla, hisse senetlerini satın almasıdır. Şirketin, hisse senetlerini rızalarıyla satın

almasında devralma, rızaları olmadan zorla satın almaları nezdinde ise ele geçirme

51

Nazalı, 2013, s.49’dan Emre Büyükışık, “Holdinglerde Dönem Sonu İşlemleri ve Konsolide Mali

Tablolar”, Vergi Dünyası, Sayı:225, Mayıs 2000

52

Nazalı, s.49’dan İsmail Hakkı Güneş, Ali Arslan Akbıyık, İşletmelerde Birleşme ve Tasfiye

söz konusudur. Böyle hisse senetlerini satın almada hileli ele geçirme mevcuttur ve bu da haksız kazanca girmektedir.

3.1.3.2.1.5. Birleşme

İki veya daha fazla işletmenin bir araya gelerek yeni bir şirket

oluşturmalarına “birleşme” denmektedir. Yeni bir şirket kurdukları için birleşen şirketlerin tüzel kişilikleri ortadan kalkmaktadır.

3.1.3.2.1.6. İş Ortaklıkları

İş ortaklığı, iki veya daha fazla işletmenin belirli bir iktisadi amaca ulaşmak için gerçekleştirdikleri ortak girişimdir. İş ortaklıkları sözleşmeye dayalı ve sermaye ortaklığı olarak iki şekilde gerçekleştirilir.

3.1.3.2.2. Biçimsel Olmayan Birleşmeler

3.1.3.2.2.1. Kartel

Aynı üretim dalında faaliyet gösteren birden fazla işletmenin, aralarındaki rekabeti kaldırmak amacıyla yaptıkları anlaşma sonucu tekelci bir birlik

oluşturmalarına “kartel” denir. Tekelci bir birlik biçiminde birleşen işletmeler, aralarındaki rekabeti ortadan kaldırmak suretiyle piyasada üstünlük kurmuş ve dolayısıyla karlarını artırmış olurlar. Diğer bir deyişle, yasalar önünde bunlar

bağımsız bir teşebbüs olarak görünürler. Kartel biçiminde birleşmede, karteli oluşturan işletmelerin sermayelerinin birleştirilmesi yerine, sadece belirli amaç için sermaye güçlerinin birlikte kullanılması söz konusudur. Bir kartelin oluşabilmesi için kartele katılan işletmelerin söz konusu üretim dalında veya bir malın üretiminde en büyük paya sahip olmaları, pazarda güçlü ve etkin olmaları gerekir. Böylece kartel, kartel dışında kalan işletmeler üzerinde üstünlük kurar. Kartel dışı işletmeler, zamanla ya kartelin aldığı kararlara uymak ya da piyasadan çekilmek zorunda kalırlar. Karteller, “fiyat karteli”, “satış karteli” ve “kota karteli” biçimlerinde oluşurlar. Fiyat kartelinde fiyatların birlikte saptanması; satış kartelinde, satış bölgelerinin paylaşılması; kota kartelinde ise, her bir işletmenin önceden saptanan kontenjanları dâhilinde üretimde bulunması veya piyasaya mal sürmesi söz konusudur. Karteller, sahip oldukları ekonomik güce dayanarak satış fiyatlarını çok yüksek tutabilmeleri, düşük kaliteli malları yüksek fiyatlarla piyasaya sürebilmeleri ve benzer başka sakıncaları nedeniyle arzu edilmez. Nitekim ülkemiz ve çoğu ülkeler kartel anlaşmalarını yasaklamışlardır. Bu tür anlaşmalar genellikle gizli yapılır.53

3.1.3.2.2.2. Centilmenlik Anlaşması

Centilmenlik anlaşmaları, işletmeler arasında karşılıklı güven esasına dayanan, yasal açıdan bağlayıcı nitelikte olmayan, belli amaçların gerçekleşmesine yönelik yazılı veya sözlü anlaşmalardır. İki veya daha fazla işletme, aralarındaki rekabeti kaldırmak amacıyla ortak bir üretim, pazarlama, finansman politikası güdeceklerine ilişkin geçici veya sürekli nitelikte centilmenlik anlaşması yapabilirler. Anlaşma sonucu ortak bir eylem için birleşen işletmeler tekelci yapıya kavuşacaklar ve dolayısıyla diğer bağımsız hareket eden rakiplerine göre daha güçlü bir duruma geleceklerdir. 1980 yılı öncesi ülkemizdeki bankaların, bankerler ve kendi

aralarındaki rekabete karşı, ortak bir faiz politikası güdülmesi konusunda aralarında yaptıkları anlaşmalar, centilmenlik anlaşmasının tipik örneğidir.54

53 _{Web_6(2016) Ekodialog Internet Sitesi,}

https://www.ekodialog.com/isletme_ekonomisi/isletmeler_konsorsiyum_karteller_trostler.html 54 _{Web_6(2016) Ekodialog Internet Sitesi,}

3.1.3.2.2.3. Çıkar Grupları

Çıkar gruplarında, değişik işletmelerin hisse senetleri, aile üyelerinin veya birbirine çok yakın kişilerin oluşturduğu belli bir grubun elinde toplanmak suretiyle, söz konusu grup tarafından bu işletmeler, belli bir amaç doğrultusunda yönlendirilip, yönetilmektedir.55

3.1.3.2.2.4. Havuzlama

Aralarında rekabet olan şirketlerin fiyatları, patentlerini veya pazarlarını bir araya toplamak için oluşturdukları işbirliğidir.

3.1.3.2.2.5. İşbirliği İçinde Çalışan İşletmeler

İki ya da daha fazla işletmenin yönetim kurullarının aynı kişiler tarafından oluşturulması ve ayrı ayrı her işletmenin birleştirilmiş ortak yönetim politikalarının söz konusu olduğu işletmelerdir.