1. Osmanlı Devleti’nde Ormancılık Faaliyetleri
1.7. Ormancılıkla İlgili Yasal Faaliyetler
Tanzimat Fermanı ile başlayan ormancılıkla ilgili yasal çalışmalar ihtiyaçları karşılamakta yetersizdi. Bu durum Fransız orman mütehassıslarınca fark edilmiş ve oluşturulan komisyonca bir çalışma başlatılmıştı. Babıâli, Tassy öncülüğünde yapılan çalışmalar sonrasında Temmuz 1861’de 68 maddeden oluşan yeni bir orman lâyihası hazırlanmıştır.118
1861 Lâyihası, ormanları müstakil olarak ele alan ilk taslaktır. Bu kanun, dört kısım ve 68 maddeden oluşmaktaydı. Devlete ait ormanlarının idaresi, orman memurlarının görev ve yetkileri, her türlü cezai işlemlerde yapılacak muhkeme ve uygulanacak cezalar ilk defa bu nizamnâme yer almıştır.119
Nizamname’nin çıkmasında temel amaç, ormanların korunması ve ormanların devlet maliyesi için faydalı bir hale getirilmesidir.120
Kanun, cibal-i mübaha ile tophane ve tersane ormanlarının devlet ormanı statüsünde birleştirilmesini, tophane ve tersane idarelerinin merkezi yönetime bağlanmasını, devlet ormanlarının sınırları belli edildikten sonra fenni orman işletmeciliğine geçirilmesini, evkaf ormanlarının işletilmesinin tanzim ve intifa121
haklarının düzenlenmesini, ormanlarda hayvan otlatılmasının düzenlenmesini ve orman umum müdürlüğüne talimatname yapma
Zonguldak ormanlarını incelemiştir. 5 Mayıs 1945 yılında ölmüştür Bkz. Kerim Yund, Orman Umum
Müdürleri Albümü, s.37–38.
117
1877 yılında Rusçuk'ta doğmuştur. 1897 yılında Halkalı Ziraat Mektebini bitirmiştir. Ormancılık Mesleğinin çeşitli kademelerinde görev yapmıştır. 1920 tarihinde Orman Umum Müdürlüğüne getirilmiş. 30.10.1922 tarihinde bu görevinden ayrılmıştır. 27.10.1929 Tarihiyle 29.3.1937 Tarihleri arasında ikinci kez Genel Müdürlük Makamına getirilmiş, ancak rahatsızlığı sebebiyle iki yıla yakın bir zaman içinde ayrı kalmış, kendisine Fahri Bük vekâlet etmiştir. 1938 yılında üçüncü defa Genel Müdürlüğe tayin edilmişse de 29.3.1937 tarihinde görevinden ayrılmıştır. 11.5.1939 Tarihinde ölmüştür. Bkz. Şadi Akkurt, Basın Sorumlusu, (Çevrimiçi)
http://www.ogm.gov.tr/Documents/Kurulusumuz/GenelMudurlerimiz/bekirsasa.pdf 21.2.2014
118
Yücel Çağlar, türkiye’de ormancılık politikası(dün), s.85,86. Bkz. Özkan Keskin, “Orman ve Ma’âdin Nezareti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, s.133.
119
Özkan Keskin, “Orman ve Ma’âdin Nezareti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, s.27.
120 Dr. İng. Ali Kemal Yiğitoğlu, Türkiyede Ormancılığın Temelleri, Şartları ve Kuruluşu, s.11–12. 121 Menfaatlanmak, temin etmek.
33 salahiyetinin verilmesini içermekteydi.122
Bu layiha 28 Kasım 1862 tarihli İrade ile onaylanarak uygulamaya girmiştir. Lâyiha sekiz yıl uygulandıktan sonra 1869
Orman Nizamnâmesi’nin ilanıyla yürürlükten kaldırılmıştır.123
1862 Orman Lâyihası ormanlar ile ilgi ilk yasal düzenlemedir. Bu kanun aslında bir pilot bölge uygulaması niteliğindedir. Dolayısıyla ülkedeki tüm ormanlık alanlarda uygulanmamıştır. Sadece miri ormanların bir kısmında uygulanmıştır. Kanunun uygulanması Osmanlı yöneticilerine önemli bir tecrübe kazandırmıştır. Bu olumlu tecrübenin ardından ormanların tümünü içerecek bir yasal düzenlemeye ihtiyaç duyulmuştur. Ayıca cibâl-ı mubaha ormanlarının da mîrî orman statüsüne dahil edilmesi gerekiyordu. 1867 yılında Maliye Nezareti’ne bağlı bir orman idaresi kurulmuştur. Bu kuruma ilk işi olarak 1862 Orman Lâyihası’ndan elde edilen tecrübeler de dikkate alınarak, yeni bir orman kanunu yapma görevi verilmiştir. Bu yasa hazırlama kurulunda, 1862 Orman Layihası’nın hazırlanmasında aktif görev yapan Fransız orman mütehassısı Louis Tassy’de bulunmaktadır. Kurulun çalışmaları sonucu hazırladığı kanunu 1869 yılında tamamlanıp, 13 Ocak 1870 tarihli İrade ile de yürürlüğe girmiştir.124
122
Dr. İng. Ali Kemal Yiğitoğlu, Türkiyede Ormancılığın Temelleri, Şartları ve Kuruluşu, s.13.
123Özkan Keskin, “Orman ve Ma’âdin Nezareti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, s.136.
124 Dönemle ilgili birçok eserde 1870 yerine 1869 yıllı Orman Nizamnamesi olarak geçmektedir.
Ancak yürüklüğe giriş tarihi miladi 1970 yılıdır.
1970 (1969) yılı Orman Nizamnamesi Hükümlerinin kısa özeti aşağıdadır. Madde numarası ile Nizamname madde numaraları aynı değildir.
Bu nizamname başlıca aşağıdaki hükümleri ihtiva etmektedir:
1- Orman Nizamnâmesi’nin ahkâmı yalnız tayin ve sınırları belli edilen devlet ormanlarından cari olacaktır.
2- Devlet ormanlarından her çeşit orman mahsulü kaldırmak temelli şekilde yasaktır. 3- Kışın yaprağını döken ve dökmeyen ağaçlar için kesim zamanı tayin olunmaktadır.
4- Devlet ormanlarından ağaç kesilmesi ve kesilen ağaçların ormandan çıkartılması orman idaresinin vereceği ruhsat ve nakliye ilmühaberine bağlıdır.
5- Menşei belli etmek için kerestelik ağaçlara damga vurmak usulü konmuştur.
6- Orman memurları muhtarlar tarafından verilecek defterleri mütalaa edildikten sonra, hayvanların ormanda duracakları mevsim ve müddeti ve sureti raylerini tayin ve tahdit etmek.
7- Köy muhtarları her sene devlet ormanlarından otlatacakları hayvanların cins ve miktarını orman memurlarına bildirmekle mükelleftirler.
8- her köy otlatacak hayvanlarına çoban tutacaktır.
9- Miri ormanlarda gezici ticaret hayvanları da bu hükümlere tabidir. Yalnız bunlardan muayyen resimler alınır.
10- Miri Ormanlardan taş, toprak, taze ve kuru yaprak, madeniyat ve buna mümasil şeylerin ahz ve ihracı memnudur. Bütün bu muamelat orman idaresinin ruhsatına ve bu baptaki talimatnamelere bağlıdır.
34 İki bölüm, beş kısım ve elli iki maddeden oluşan 1869 Orman
Nizamnâmesi’nin125
ilk maddesi Osmanlı Devleti’ndeki ormanların tasnifi yapmaktadır. Buna göre ormanlar dört kısma ayrılmıştır. Bunlar, doğrudan devlete ait olan mîrî ormanlar,126
vakıflara bağlı ormanlar127, kasaba ve köylere ayrılmış olan baltalıklar,128
şahıslara ait korular129 şeklindedir.
Nizamnâme’nin beşinci maddesi köylülerin ormanlardan faydalanma
usullerini içermektedir. Buna göre, köylülerin zorunlu ihtiyaçlarından olan binaların tamir veya inşasına, araba ve ziraat aletleri yapmalarına ve yakacak ihtiyaçlarını temin için gerekli olan ağaçları mîrî ormanlardan izin dâhilinde ücretsiz olarak almalarına izin veriliyordu. Fakat satmak amacıyla kesilerek başka yerlere nakledilen ağaçlar için orman idaresi tarafından belirlenen ücretlerin ödenmesini emrediyordu.
Nizamnâme köylülerin geçmişten beri ormanlardan yararlanma anlayışını ilk kez bir
düzen içerisinde bir sistematiğe koymuştur.130
Nizamnâme’nin ilanından birkaç ay sonra bazı vilayetlerde yeni düzenlemenin
uygulanmasına başlanmıştır. Bunun için öncelikle Bosna, Tuna, Edirne, Selanik, Cezâyir-i Bahr-i Sefid, Hüdâvendigar, Kastamonu, Aydın, Konya, Yanya vilayetleriyle ile İstanbul tespit edilmiştir. Bu amaçla bu vilayet merkezlerinde orman müdürlüğünün ilk teşkilatları da kurulmaya başlanmıştır. Bu yapılardaki memur sayıları orman gelirlerinin artmasına paralel olarak yeni memurlarla takviye
12-Nizamnamenin müteakip maddeleri nizama aykırı yapılan hareketlere ait ceza hükümlerini ihtiva etmektedir. Bu cezalar çok ağır değildir. Ağaç soymanın orman yakmanın cezayı müstelzim olduğu, mücazata ait kısımlardan anlaşılmaktadır.
Bakınız: Dr. İng. Ali Kemal Yiğitoğlu, Türkiyde Ormancılığın Temelleri, Şartları ve Kuruluşu, s.46–47.
125 Başka kaynaklarda 1869 Orman Nizamnamesi şeklinde geçmektedir. Bkz. Cumhuriyetimizin 50.
Yılında Ormancılığımız, s.10.
126
Orman Nizamnâmesi’nin 1. Maddesinde yer alan tasnife göre, Devlete ait ormanlardan maksadın rekabe ve tasarruf hakkı Devletin olan ormanlar. Bkz. Prof. Dr. Halil Cin, “Tanzimattan Sonra Türkiyede Ormanların Hukuku Rejimi”, s.323.
127
Arazi Kanununun 4. maddesinde düzenlenmiş olan tahsisat kabilinden vakıf miri arazi hükümlerine tâbi olan ormanlar. Bkz. Prof. Dr. Halil Cin, “Tanzimattan Sonra Türkiyede Ormanların Hukuku Rejimi”, s.323.
128
Baltalık, Arazi Kanununun 91. ve Orman Nizamnâmesi’nin 21. maddelerinde ayni şekilde tarif edilmiştir. Buna göre," kadimden beri bir kariye veyahut kasabaya ihtitaba ve intifaa tahsis edilmiş olan koru ve ormanlar" baltalık adını alır. Bkz. Prof. Dr. Halil Cin, “Tanzimattan Sonra Türkiyede Ormanların Hukuku Rejimi” s.330.
129
Orman Nizamnâmesi’nin 29. ve 30. maddelerinde mevcut hükümlere göre, şahıslar uhdesinde bulunan ormanlardır. Bkz. Özkan Keskin, “Orman ve Ma’âdin Nezareti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, s.136–137. Bkz. Prof. Dr. Halil Cin, “Tanzimattan Sonra Türkiyede Ormanların Hukuku Rejimi”, s.324. Bkz. Niyazi Acun, Ormanlarımız ve Cumhuriyet Hükümeti’nin Orman Davası, s.11.
35 edilmiştir. Nizamname’nin yürürlüğe girdiğinde vilayetlerde görev yapan orman müfettiş ve memurlarının sayısı 565 kişidir. Bu sayıya 1888’de 192 memur daha ilave edilmiştir.131
Orman Nizamnâmesi, ormancılık tarihimizde bir dönüm noktasıdır. Getirmiş olduğu yenilikler ormancılık tarihimizde yeni bir sürecin başlangıcıdır. Bu süreç kısmi değişikliklere uğrasa da 1937 yılında çıkartılan 3116 sayılı Orman
Kanunu’na kadar, 57 yıl yürürlükte kalmıştır. Nizamnamenin uygulanmaya
başlamasıyla bazı eksiklikleri de ortaya çıkmıştır. Bu maksatla zamanla bazı maddeleri değiştirilmek zorunda kalınmıştır.132
Bu maksatla, köylülerin ormandan faydalanmasını tanzim eden beşinci maddesi, ormanlardan ağaç kesim zamanları ile ilgili hükümleri içeren yedinci maddesi, cezai hükümler içeren otuz üçüncü maddesi daha sonra tadil edilmiştir.133
Osmanlı Devleti hükümetlerince ormanlarla ilgili yapılan düzenlemeler içerisinde 1917 tarihli “Ormanların Usulü İdarei Fenniyeleri Hakkındaki Kanun” un özel bir yeri vardır. Ülkemizde ilk defa ormanların yönetiminin bir işletme planı doğrultusunda yapılmasını içeren hükümler ihtiva etmektedir. 9 maddeden oluşan bu kanun devlet ormanları ile sınırlı olmak şartıyla, ilk orman amenajman kuralları içeren hükümleri barındırmaktadır.134
Bu kanun gereğince Orman Genel Müdürlüğü bünyesinde ilk olarak Amenajman Şubesi Müdürlüğü kurulmuş ve bunu takiben Avusturya’dan getirilen 5 yabancı mütehassıs ve 5 yerli135
orman fen memuru ile takviyeli ilk amenajman heyeti de teşekkül etmiştir. Bu heyet ilk amenajman faaliyetini 25 Kânunusani 1334(25 Ocak 1918) de tatbikata edilmiştir. Yalnız Birinci Dünya Savaşı’nın etkisi ile bu çalışmalar durdurulmuştur.136
131A.e., s.141.
132
Metin Özdönmez, Turhan İstanbullu, Aytuğ Akesen, Ormancılık Politikası, s.114. Bkz. Özkan Keskin, “Orman ve Ma’âdin Nezareti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, s.142.
133
Özkan Keskin, “Orman ve Ma’âdin Nezareti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, s.142. Bkz. Metin Özdönmez, Turhan İstanbullu, Aytuğ Akesen, Ormancılık Politikası, s.100.
134
Prof. Dr. H. Cahit Şad, “Türkiye’de Ormancılığın 150’inci Yılında Orman Amenajman Çalışmaları”, s.248,249.
135 Bu kaynağa göre, heyet 5’i yabancı, 7’si Osmanlı vatandaşından oluşan 21 kişiden oluşmaktadır.
Bkz. Prof. Dr. H. Cahit Şad, “Türkiye’de Ormancılığın 150’inci Yılında Orman Amenajman Çalışmaları”, s.233.
36 "Orman ve Mer'a Kanunu Tasarısıdır" II. Meşrutiyet’in ilanından sonra ormanlarla Meclis-i Mebusan tarafından kabul edilip 1919 yılında yürürlüğe giren. Ancak arka arkaya gelen büyük savaşlar ve diğer iç kargaşalar, bunların uygulanmasına imkân bırakmamıştır. 137
BMM hükümetinin ilk yasal faaliyeti, 1920 tarihli Baltalık Kanunu’dur. Teknik bir temele dayanmayan bu yasa tamamen siyasi hedefler gözeterek çıkarılmıştır. 1921 yılında 109 sayılı yasa ise, resmi dairelere ve fakir halka tarife bedeli üzerinden arttırma yapılmadan odun, direk, travers satışını öngörmektedir. 1922 yıllında çıkartılan 239 sayılı yasa ile doğal afetler ve savaş sırasında zarar gören binaların yeniden yapımı için bedava kereste verilmesini öngörmektedir.138