1. Osmanlı Devleti’nde Ormancılık Faaliyetleri
1.6. Orman Meclisi
1861 tarihli Orman Layihası’nca devlet ormanlarının korunup ve işletilmesi maksadıyla Ticaret Nezareti içerisinde Meclisi Meabir adıyla bir kurum oluşturulmuştu.101
Ancak bu meclis ormancılık bütünüyle yerine getirmekten çözmekten uzaktı. Ormanların fenni usullere göre yönetilmesinde etkin rol oynayacak ve sorunları ele alıp çözüm önerilerinde bulunacak özel bir meclis gerekliydi.102 1869’da hükümet orman işlerini yürütmek için bir merkezi idare kurdu. Bu merkezde bir umum müdür, bir meclis birde bunların kalemi vardı. Kurulan Orman Umum Müdürlüğü’nün başına ilk olarak Aristidi Baltacı Bey getirildi.103 Orman Meclisi’nde ise yabancı uzmanlar üye olarak görevlendirildi.
Başlangıçta Orman Nizamnamesi’nin uygulanması amacıyla oluşturulan bu meclis zamanla, yerli-yabancı memur mühendis ve diğer bütün personelin tayin ve atamalarından, maaş zamlarına hatta orman arazisi anlaşmazlıklarının çözümüne kadar birçok kararda etkili olan bir kurum haline geldi.104
Orman Meclisi 1879 yılında Orman ve Ma’âdin Meclisi adıyla isim değiştirdi. Orman ve Ma’âdin İdaresi 1887 yılı başından Ticaret Nezareti’nden ayrılarak Maliye Nezareti’ne bağlandı. Yapılan bu değişikliklerden birkaç ay sonra Orman ve Ma’âdin Meclisi ilga edilerek yerine iki ayrı fen hey’eti kuruldu. Orman Fen Heyeti, ormanların korunması, orman varlığının tespiti, ihale ve şikâyetler gibi teknik alanlarda çalışma yapmakla görevlendirilmiştir. 1911’de Orman ve Ma’âdin ve Ziraat Nezareti’nin kaldırılmasıyla, orman işleri Ticaret ve Ziraat Nezareti bünyesindeki Orman Müdiriyet-i Umûmîye’si tarafından görülmeye başlanmıştır.105
101
Ali Akyıldız, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform, İstanbul, Eren, 1993, s.264. Bkz.Prof. Dr. H. Cahit Şad, “Türkiye’de Ormancılığın 150’inci Yılında Orman Amenajman Çalışmaları”, s.233.
102
Kerim Yund, Orman Umum Müdürleri Albümü, s.7. Bkz. Geçmişten Günümüze Ormancılık… Ormancılıkta 170. Yıl 1839–2009, s.18.
103
Kerim Yund, Orman Umum Müdürleri Albümü, s.7.
104Özkan Keskin, “Orman ve Ma’âdin Nezareti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, s.74–75. 105A.e, s.76,78.
30
Osmanlı Devletinde görev yapan Orman Umum Müdürleri Listesini gösteren tablo
Adı Soyadı Göreve Başlama Tarihi Görevden Ayrılma Tarihi
Ahmet Şükrü 1839 1840 Aristidi Baltacı106 1869 1869
Bedros Kuyumciyan107 28.12.1869 1873 Artin Datyan Paşa108 1873 1973 Yusuf Ziya Paşa109
1873 1874 Ahmet Münir Paşa110 1877 1878
106
Orman Umum Müdürlerinin İkincisidir. Amanuel Baltacı’nın oğlu olarak 1830 yılında İzmir’de doğdu.13 Yaşında iken Fransa’da eğitim aldı. Daha sonra Londra ve Atina’ya dan da geçerek 1854 yılında İstanbul’a geldi. Bu sırada Atina’da eşi tanışıp evlendi.1858 yılında Meclis-i Hazain (Hazineler) reisliği yaptı. 1869 yılında Orman Umum Müdürü olmuştur. Bricogne ile birlikte çalışmışlardır. Bricogne Orman Umum Heyeti adlı eserinde Aristidi Baltacı Bey hakkında övgü dolu ifadeler kullanmaktadır. 1887 yılında ölmüştür.
Bkz: Kerim Yund, Orman Umum Müdürleri Albümü, s.7-8.
107
Bedros Kuyumciyan: Osmanlı Devletinin üçüncü Orman Umum Müdürü’dür. 1836 yılında doğmuştur. Babası Feshane Müdürü ve ünlü sarraf Ohannes Kuyumciyan’dır. 1869 yılında Osmanlı devletine iade ziyaret için gelen Fransa İmparatoriçesi Öjeni’yi karşılayan devlet protokolü içindedir. 28 Aralık 1869 yılında Orman Umum Müdürlüğü’ne getirilmiştir. Devlet Şurasının üyesidir. Orman işlerinde kullanılan birçok evrakın hazırlanmasını sağlamıştır. Sadrazam Âli Paşa’nın ölümü üzerine yerine getirilen Mahmut Nedim Paşa’ya istifasını vermiştir. Orman Teşkilatlanmasında ve idare işlerinde fazlaca emeği vardır. Ormanlardan iktisadi anlamda faydalanma konusunda teknik ormancılık faaliyetlerin öncüllerindedir. 1978 senesinde Orman ve Maadin Nezaret ‘ligi görevinde bulunmuştur. 1893 yılına kadar 15 yıl aralıksız Orman Umum Müdürlüğü yapılmıştır. Toplam 18 yıl Orman Umum Müdürlüğü görevi ettiği görülür. Bedros Kuyumciyan, Fransa’ya ziraat tahsili için 8 kişinin gönderilmesinde etkili olmuştur. 1893 yılında Orman Umum Müdürlüğü yerine Orman Fen Heyeti’ne dönüştürülünce görevinden ayrılmıştır. 1899 tarihinde ölmüştür. Bkz. Kerim Yund, Orman
Umum Müdürleri Albümü, s.10-12.
108
Osmanlı Devletine uzun yıllar hizmet etmiş Dad ailesindedir. Babası Chennes Daydan’dır. Daydan okulunun kurucusudur. 1830’da Yeşilköy’de doğmuştur. Öğrenimini özel hocalarda ve sonra Paris’te yapmıştır. Sorbonne Üniversitesinden mezun olmuştur. Babıâli tercüme odasında çalıştı. 1868–1888 Devlet Şurası azası oldu. 1873 yılında Orman Umum Müdürü oldu. Bricogne, hakkında idare işleri hariç iyi niyetli olduğunu söyler. İktisaden bütçenin artmasını değil azalmasını hedef tutmuştur. Geliri arttırmak için memur sayısının arttırılmasının savunmuştur. Orman Yollarına önem vermiştir. Trabzon çevresi ormanların idare altına alınmasını sağlamıştır. Orman umum müdürlüğü vazifesinin sona ermesinden sonra, Maliye Nezareti Müşavirliğine ardından da Beyoğlu 6. Daire Belediye Reisi oluştur. 1880 yılında Hariciye Müsteşarı olmuştur.23 Ekim 1901 yılında ölmüştür.
Bkz. Kerim Yund, Orman Umum Müdürleri Albümü s.14-16.
109
1826 yılında İstanbul’da doğmuştur. Gümrükçü Mehmet Efendinin oğludur. Özel öğretmenlerden eğitimini almıştır. 17 yaşında memuriyete atıldı. 1870 yılında Maliye Nazırı oldu. 1872 de Devlet Şurası azası oldu.1873 Orman Umum Müdürü oldu. Orman ürünlerinin ihracatına karşı çıkmıştır. Ayrıca Daruşşafaka’nın kurulmasında emeği vardır. Cemiyeti Tedrisiye’yi İslamiye adlı cemiyetin kurucusudur. 1883 yılında Trabzon’da ölmüştür. Kerim Yund, Orman Umum Müdürleri Albümü, s.18-20.
110
1821 yılında İstanbul'da doğmuştur. 1877 yılında Orman Umum Müdürlüğüne getirilmiştir. 1878 yılında bu görevinden ayrılmıştır. 7.3.1897 tarihinde ölmüştür. Bkz. Şadi Akkurt, Basın Sorumlusu, (Çevrimiçi)
31
Bedros Kuyumciyan 1878 1893 Mehmet Nazif Bey111 1893 23.7.1908 Hoca Ali Rıza112 25.8.1908 30.8.1913
Nesip Karaçay113 10.9.1913 15.10.1913
Tevfik Ortaç114
13.8.1914 22.2.1919 Ahmet Nazım115 22.2.1919 10.2.1919 Avadis Remzi Özarslan116 15.3.1919 19.4.1920
http://www.ogm.gov.tr/Documents/Kurulusumuz/GenelMudurlerimiz/ahmetmunirpasa.pdf
21.02.2014.
111
1837 yılında İstanbul'da doğmuştur. Orman ve Maadin Meclisi Azalığı, Orman ve Maadin Meclisi Başmüfettişliği görevlerinde bulunuştur. Orman Umum Müdürlüğünün yaptığı işleri yapmak üzere kurulan, Orman Fen Heyeti Reisliğine 1893 tarihinde getirilmiştir. 1908 yılında Orman Fen heyeti Reisliği görevinden emekliye ayrılmıştır. 1913 yılında ölmüştür. Bkz. Şadi Akkurt, Basın Sorumlusu, (Çevrimiçi)
http://www.ogm.gov.tr/Documents/Kurulusumuz/GenelMudurlerimiz/mehmetnazifbey.pdf
21.2.2014.
112
Hoca Ali Rıza Efendi’ye gelene kadar Orman Umum Müdürlerinden hiçbirisi orman mektebinde yetişmemişti. Asıl adı Ali dir. İkinci adı Rıza’dır. Ormancılar arasında Ali Rıza, yada Hoca Ali Rıza Efendi diye tanınmıştır. Doğum yeri Çankırı Çerkeş’tir. 1843 yılında doğmuştur. 1870 yılında evlendi ve 1871 yılında Orman Mektebine Arapça öğretmeni olarak tayin edildi. Öğretmeni olduğu okulun
imtihanlarına girerek Orman Müfettiş Saniliği Şahadetnamesi diplomasını aldı. Orman ve Fen heyeti Fahri Üyeliğine getirildi.1906–1908 yıları arası Selanik orman teşkilatının başında kaldı.1908 yılında Orman Fen Reisliğine getirildi. Bahçeköy’de kurulan Orman Mektebi Âlisinde öğretmenlik yaptı. 1913 de Orman Umum müdürlüğünden emekli oldu. 1925 yılında öldü. Bkz. Kerim Yund, Orman Umum
Müdürleri Albümü, s.25-26.
113 1870 yılında İstanbul’da doğdu. 1890 da Galatasaray Lisesini bitirmiştir. Avrupa’da(Fransa) ziraat
eğitimi aldı. 1894 yılında İstanbul’a döndü. Çeşitli illerde ziraat müdürlükleri yapmıştır. Halkalı Ziraat Mektebi hocalığı yapmıştır. Romanya, Arnavutluk ve Rumeli’ye gitmiştir.1913 yılında Orman umum Müdürlüğü görevinde bulunmuştur. 1960 yılında ölmüştür.
Bkz. Kerim Yund, Orman Umum Müdürleri Albümü, s.64–65.
114
1826 yılında Selanik’te doğmuştur. Selanik’te ilk orta tahsilini burada yapmıştır. Halkalı Ziraat Mektebini bitirip, Selanik Ziraat Mektebinde öğretmenlik yapmıştır. Ticaret ve Ziraat Nezareti İdarei Merkeziye Müdürlüğü görevinde bulunmuştur. İslahiye ve Hendek te birer Orman Ameliyat mektebi açılmasını sağlamıştır. Birçok yabancı uzmanın ülkemize gelmesini sağlamıştır.tg1946 yılında
ölmüştür.
Bkz. Kerim Yund, Orman Umum Müdürleri Albümü, s.31–32.
115
1868 yılında İstanbul'da doğmuştur. Halkalı Ziraat Mektebini 1879 yılında bitirmiştir. Aynı okulda muallimlik yapmıştır. Hürriyet ve İtilaf Fırkasının gözde isimlerinde biridir. Rejide, Duyu-u Umumiye de, Şirket-i Hayriye’de görev yapmıştır. 22.2.1919 tarihinde Orman Umum Müdürü olmuştur. Bir ay kadar bu görevi yürütüp, 10.3.1919 tarihinde bu görevinden ayrılmıştır. Nazım Bey'in Ormancılıkta hiç çalışmamıştır. Orman Umum Müdürlüğü de çok kısa sürmüştür. 11.10.1931 tarihinde ölmüştür. Bkz. Kerim Yund, Orman Umum Müdürleri Albümü, s.34–45 Bkz. Orman ve Su işleri Bakanlığı Web Sitesi (Çevrimiçi),
http://www.ogm.gov.tr/Documents/Kurulusumuz/GenelMudurlerimiz/nazımbey.pdf 21.2.2014.
116 1867 yılında Yozgat’ta doğdu. Rüştiye’yi Yozgat’ta okumuştur. Daha sonraki eğitimini özel
hocalardan almıştır. Orman Mektebi İmtihanlarını kazanarak okula kayıt olmuştur. Okulu birincilikle bitirmiş ve Kastamonu ser Müfettiş Muavinliğine atanmıştır. Bartın, İnebolu, Denizli, Aydın, Manisa, 1919 yılında Orman Umum Müdürü oldu. Avusturyalı Mösyö Fayt ile Bolu-Kastamonu-Sivas-Çankırı-
32
Bekir Şaşa117 1.5.1920 30.10.1922 Kaynak: Kuruluşunun 150. Yılında Ormancılığımız, Ankara.1973.