OPERASYONEL RİSKLER

Operasyonel riskler, Şirket yönetimi ve personeli tarafından zaman ve koşullara uygun hareket edilmemesinden, günlük faaliyetlerde ve yönetişim sistemlerinde hata ve aksamalar ile deprem, yangın, sel gibi felaketlerden kaynaklanabilecek kayıplara ya da zarara uğrama ihtimali olarak tanımlanmaktadır.

Tedarik/Taşıma Riskleri

Tüpraş’ta tedarik süreci, ham petrol, yarı mamul, ürün ve malzeme ikmal işlemlerinden meydana gelmektedir. Ham petrol, ürünlerin ana hammaddesi olması nedeniyle, temel tedarik kalemini oluşturmaktadır. İhtiyaç duyulan ham petrolün bir kısmı yerli üretimden, büyük bir kısmı ise ithal ham petrolden temin edilerek üretimin devamlılığı sağlanmaktadır. Ham petrol tedarik kaynaklarının çeşitlendirilmesi, tedarik zincirinde riskin dağıtılması, fiyat ve navlun avantajı sağlanması ve Şirketin operasyonel kabiliyetinin artırılmasına yönelik olarak ham petrol alım operasyonlarında optimizasyona gidilmektedir.

Operasyonların en kritik etaplarından biri de fizik ikmaldir. Tedarik edilen ürünler arasında, taşınması esnasında ortaya çıkabilecek sorunlardan dolayı doğaya ve insan sağlığına zarar verebilecek birçok ürün kalemi vardır. Bu ürünlerin taşınmasının oluşturduğu risklerin bertaraf edilmesi amacıyla, ilgili ürüne yönelik olarak belirlenen tedbir ve çalışma şartlarının tedarikçiler tarafından eksiksiz yerine getirilmesi beklenmektedir.

Tedarikçilerden, ikmal güvenliğini sağlamak adına, taşımayı yapacak tankerlerde bazı standartları sağlamaları talep edilmektedir.

Özellikle ham petrol ithalinde, ISO 9001 ve sınıf sertifikalarına sahip “ISPS” kod (International Ship and Port Facility Security Code) koşullarına uygun ve limanlar tarafından kabul gören deniz tankerleri kullanılmak zorundadır. Böylelikle taşıma sırasında doğabilecek riskler büyük ölçüde azaltılmış olmaktadır. Tüm bu tedbirlere rağmen oluşabilecek herhangi bir kaza veya sızıntıya karşı mücadele edebilmek için, her rafineride gerekli donanım (acil durum müdahale ekipmanları) bulunmakta ve düzenli olarak tatbikatlar yapılmaktadır. Böylelikle emniyet, çevre ve insan sağlığına yönelik riskler en aza indirilmektedir.

Rafineriler arasında ve müşterilere yönelik ürün ikmalini güvence altına alabilmek için, denizyolu, karayolu, demiryolu ve boru hatları ile taşıma çeşitliliğine gidilmiştir. Bu şekilde taşıma operasyonlarında riskin dağıtılması, aynı zamanda operasyonel kabiliyetin artırılması sağlanmaktadır.

Ham petrol ve ürün ikmalleri ile Rafineriler arasındaki taşımalarda ortaya çıkabilecek mali riskler gerek ticaret anlaşmalarıyla gerekse de sigorta poliçeleriyle üçüncü taraflara transfer edilmektedir.

RİSK YÖNETİMİ VE RİSK YÖNETİM KOMİTESİ ÇaLIşMaLaRI

Satın alınan her parti ürün için numuneler kurum içinde ve dışındaki laboratuvarlarda çeşitli testlerden geçirilmekte, bu testlerden herhangi birisinde yetersiz bulunan ürünün alımı durdurulmaktadır.

Ham petrol ve akaryakıtların yanı sıra, Tüpraş’ta malzeme tedarik operasyonu da gerçekleştirilmektedir. Bu operasyonların tamamı uzman personelin hazırladığı şartnamelere göre hayata geçmektedir. Tedarikçilerin talep edilen ürünü üretip teslim etme koşulları açısından karşılamaları gereken minimum standartlar ile satın alma şartnamesinde açıkça belirtilen koşullara uygun performans göstermeleri önemle beklenmektedir. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nde düzenlenmiş insan haklarına saygılı ve Uluslararası Çalışma Örgütü’nün temel uygulamalarına uygun olarak hazırlanmış olan Tüpraş Tedarikçi Davranış İlkeleri, Tedarikçi Yönetimi Politikası rehberliğinde, tedarikçilerimiz ve alt tedarikçilerinin Tüpraş ile ticari ilişkilerinde uymalarını istediğimiz, tartışmaya ve müzakereye açık olmayan asgari kuralları tanımlamaktadır. İlkelerde öngörülen standartlar, Tüpraş’ın ticari faaliyette bulunduğu, tedarikçinin ana firması, bağlı kuruluşları ve iştiraklerinin yanı sıra tüm çalışanları, alt tedarikçileri ve ticari faaliyette bulunduğu diğer şahısları da kapsayan, tedarikçilerine ilişkin beklentilerini ortaya koymaktadır.

Üretim ve Satış Süreçlerinde Ürün Analizleri Riskleri

Tüpraş Rafinerilerinde Türkiye Akreditasyon Kurumu tarafından akredite edilmiş laboratuvarlar faaliyet göstermektedir. Akreditasyon kapsamı, satış ürünleri spesifikasyonlarında yer alan tüm analizleri içermektedir.

Laboratuvarlar, üretim ve satışın her aşamasında gerekli ölçümleri yapmakta, hatalı ürün üretilip satılması risklerini bertaraf etmektedir.

Bilgi Teknolojileri Riskleri

Bilgi Teknolojileri alanında ortaya çıkabilecek risklerin yönetimi hakkındaki uygulamalar Bilgi Varlıkları ve BT Risk Yönetimi

Standardında tanımlanmaktadır. Bilgi Teknolojileri riskleri Tüpraş’ın hem Bilgi Teknolojilerine hem de Operasyonel Teknolojilerine ait risklerini içermektedir. Bilgi Teknolojileri katmanı ile Operasyonel Teknolojiler katmanı, dışarıdan gelebilecek her türlü tehdit ve riski azaltmak adına gelişmiş güvenlik araçları kullanılarak birbirinden izole edilmiştir.

Dünyada her an oluşan yeni tehdit ve ataklar global ağlardan alınan anlık istihbaratlarla izlenmekte, gerekli güncellemeler operasyonel süreçlere uygun olarak gerçekleştirilerek alınması gereken aksiyon ve önlemler sistemlere anında yansıtılmaktadır. Ayrıca tüm katmanlar merkezi ve konusunda uzman bir güvenlik ekibi tarafından 7/24 izlenmekte olup beklenmeyen hareket veya aktivitelerde gerekli tedbirler alınmaktadır.

Alınan teknik önlemlerin yanında Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi’ne (BGYS) dâhil iş birimleri ile birlikte mevcut riskler gözden geçirilerek her yıl güncellenmektedir. Ortaya çıkan riskler içerisinde Kurumsal Risk Yönetimi metodolojisi kapsamında Şirket risk kabul kriterinin üzerinde kalan risklere ilişkin mevcut kontrollerin etkinliği Bilgi Güvenliği Komitesi ve Yönetim Gözden Geçirme Süreci kapsamında değerlendirilmekte ve uygun risk işleme metotları ile işletilmektedir.

Buna göre; risk indirgeme kararı verilen riskler için ek kontroller tasarlanarak risklere ilişkin sürekli iyileştirmeler yapılmaktadır. Ayrıca her yıl Koç Holding tarafından düzenli olarak gerçekleştirilen BT denetimleri, ISO 27001 BGYS dış denetimleri, bağımsız denetim şirketlerinin gerçekleştirdiği BT denetimleri, EPDK, BTK gibi kurumların gerçekleştirdiği gerek online gerekse yerinde denetimler, KVKK gibi yasal uyum gereksinimi kaynaklı oluşan aksiyonlar, otomatik araçlar ve manuel metotlar aracılığıyla yapılan periyodik test ve incelemeler akabinde ortaya çıkan öneri ve bulgular da BT risklerinin belirlenmesine destek olmaktadır. Öte yandan risklerin başarılı bir şekilde belirlenmesi, analiz edilmesi ve izlenmesi için departman bazında BT iş sürekliliği çalışmaları yapılmakta olup, yıllık rutin iç denetim faaliyetleri de gerçekleştirilmektedir.

Ayrıca, günümüzde tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de siber güvenlik risklerinin şirketlere oluşturduğu tehdit giderek artan bir hızda büyümektedir. Bu nedenle Tüpraş tarafından siber risklerden korunmak adına uygun teminat yapısına sahip bir “Siber Risk Sigorta Poliçesi” yaptırılmaktadır.

Artan yasal uyum gereksinimleri, operasyonel teknolojiler siber güvenlik dönüşüm projesi, veri güvenliği stratejisi, siber kriz yönetimi ve tatbikat süreci, kritik uygulama log yönetimi projeleri, siber istihbaratın sağlanması gibi büyük projeler ile dijital dönüşüm projeleri kaynaklı oluşan güvenlik ihtiyaçları takip edilen diğer faaliyetler arasındadır.

Proje ve Yatırım Riskleri

Operasyonun sürdürülebilirliğinin sağlanması amacıyla kısa vadeli yapım projelerinde uluslararası kalite ve emniyet standartları takip edilmektedir. İstenilen standartlara uygun yapım firmaları ile çerçeve anlaşmalar yapılarak gerekli projeler hızla hayata geçirilmektedir.

Bu sayede mühendislik, temin ve yapım süreçlerinde yaşanabilecek gecikme, operasyonel kayıp, kalite ve emniyet risklerine karşı etkin tedbirler alınmaktadır.

Orta ve uzun vadede sürdürülebilir kârlılık getirecek doğru projeleri seçebilmek amacıyla fikirler mühendislik çalışmalarıyla desteklenerek olgunlaştırılmaktadır. Yatırım kararları çalışmaların çıktılarına göre detaylı fizibilite raporları oluşturduktan sonra

alınmaktadır. Böylelikle şirketin stratejileri ile uyumlu doğru projelere yatırım yapılması sağlanmakta muhtemel kayıplara karşı etkin risk yönetimi oluşturulmaktadır.

Operasyonlar yasal mevzuatlar ile ulusal ve uluslararası standartlarla uyumlu bir şekilde sürdürülmektedir. Söz konusu mevzuatlarda yaşanan değişikler takip edilmekte ve tesislerimizin bu değişikliklere uyumlu şekilde çalışmasını sağlayacak yatırımlar planlanarak hayata geçirilmektedir.

İnsan Kaynakları Riskleri

İnsan kaynaklarına yönelik olası riskler 2020 yılında “Yetenek Elde Tutma” odağında değerlendirilmiş ve bu kapsamda çalışanların kariyer hareketleri, istenmeyen işten ayrılmalar, açık pozisyonların şirket içi adaylarla doldurulması, rotasyonla desteklenen kişisel ve kariyer gelişimleri gibi parametreler yıl boyunca takip edilmiştir.

İnsan kaynakları riskinin yönetilmesi kapsamında, kariyer hareketini artırmak için tasarlanan yeni kariyer yollarının organizasyon geneline yaygınlaştırılması ve farkındalık kazanılmasına yönelik aktiviteler hayata geçirilmiştir. Tüpraş Gelişim Diyaloğu aracılığı ile tüm ofis çalışanlarının bu kariyer yolları içerisindeki tercihlerinin paylaşılması sağlanmıştır. Bu alandaki farkındalığın artırılması için yeni iletişim aktiviteleri planlanmış ve gelecek dönemlerde takibi Tüpraş Gelişim Diyaloğu süreci ile devam edecektir.

İstenmeyen işten ayrılma oranını azaltmak üzere 2020 yılında başlayan ve 2021 yılında yapılandırılmış olarak entegrasyonu sağlanacak olan çalışan deneyimi yaklaşımı ile bir çalışanın Tüpraş içerisindeki uçtan uca tüm deneyimi gözden geçirilmekte ve iyileştirmeler planlanmaktadır. Bu yaklaşım ile çalışan bağlılığının artırılması hedeflenmiştir.

Tüpraş içerisindeki açık pozisyonların şirket içi adaylarla doldurulması kapsamında “Kariyerine Enerji Kat” iç ilan platformu hayata geçirilmiş ve açık pozisyonlar için Tüpraş çalışanlarına eşit fırsat ve şeffaf değerlendirme ile kariyer hareketi imkânları sunulmaya devam edilmiştir.

Şirket içi rotasyon hareketlerini artırmak amacıyla deneyimlerin paylaşıldığı ortamlar artırılmakta, rotasyon ve deneyim çeşitliliğini desteklemek üzere iletişim faaliyetleri gerçekleştirilmektedir.

RİSK YÖNETİMİ VE RİSK YÖNETİM KOMİTESİ ÇaLIşMaLaRI

Emre Amadelik Riskleri

Tüpraş, operasyonel emre amadelik puanının, dünya rafinerileri arasında ilk çeyrekte yer alması için operasyonel, güvenirlik, bütünlük, bakım ve planlı duruş faaliyetlerini risk tabanlı değerlendirmeler doğrultusunda yönetmektedir. Emre amadelik risklerini mümkün olan en düşük seviyeye indirmek amacıyla;

• Güvenirlik Merkezli Bakım, Risk Tabanlı Teknik Kontrol ve Koruma Enstrümantasyonu Fonksiyon Analizleri sonucu ekipmanların güvenirlik ve bütünlüğünü artırıcı proaktif faaliyetler belirlenmekte ve uygulamaya alınmaktadır.

• Yüksek risk potansiyeli olan tüm olaylar için araştırma ekipleri kurulmakta, olayların kök sebep analizleri yapılarak, düzeltici/önleyici aksiyonlar belirlenmekte ve uygulamaya alınmaktadır.

• Tehdit yönetim sistemi süreciyle, yüksek riskli güvenirlik ve bütünlük tehditlerinin görünürlüğü ile kök sebepler ortadan kaldırılıncaya kadar etki azaltıcı önlemlerin alınması ve takibi sağlanmaktadır.

• Sorunlu ekipman yönetimi sürecinde; sık arızaya ve yüksek maliyete neden olan ekipmanların analizi yapılarak iyileştirici ve önleyici çözüm aksiyonları alınmaktadır.

• Bakım faaliyetlerimiz risk değerlendirme analizleriyle önceliklendirilerek uygulanmaktadır. Bu sayede, olası operasyonel riskler öngörülerek minimize edilmektedir.

• Planlı duruş yönetim sistemi altında optimum planlı duruş kapsamı belirlenmekte ve duruşları planlanan sürede emniyetli bir şekilde tamamlamak için gerekli olan kaynak ve hazırlıklar sağlanmaktadır.

• İki yılda bir yapılan güvenirlik ve bütünlük denetimleri ile rafineri süreçleri kapsamlı bir şekilde değerlendirilerek performans sapmaları belirlenmekte, düzeltici aksiyonlar alınarak takibi yapılmaktadır.

• İşletme Bütünlük Penceresi dışına çıkan işletme parametreleri dijital sistemlerle anlık takip edilmekte olup tekrardan en kısa sürede parametrelerin limit değerler içerisine çekilmesi yönünde aksiyonlar alınmaktadır. Böylelikle proses emniyeti açısından riskler minimize edilmektedir.

• Hat ve ekipmanlarda korozyon kaynaklı incelme kaybının anlık tespiti için, kritik hatlara online kalınlık ölçüm algılayıcıları yıllık planlar dâhilinde yerleştirilmektedir.

• Anlık Durum İzleme ve İleri Kestirimci Bakım donanım ve yazılım sistemlerinin kritik ekipmanlara entegre edilmesi ile bu tip kritik ekipmanlar arızalanmadan tespit edilip, durum bazlı planlı bakıma alınabilmektedir.

• Yeni başlatılan pilot uygulama ile birlikte operasyonel saha kontrolleri, bakım aktivitelerinin takibi ve teknik kontrol faaliyetleri, mobil cihazlar kullanılarak gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Bu sayede bilgi akışı kesintisiz olarak sağlanmakta, tüm operasyonel süreçlerimizin riskleri takip edilerek verimlilikleri artırılmaktadır.

• İnsan kaynağımızı, süreçlerimizi, varlıklarımızı ve üretim sistemlerimizi operasyonel mükemmellik bakış açısıyla sürekli geliştirerek çalışanlarımıza gerekli yetkinlikler sağlanmakta, güvenirlik ve bütünlüğü destekleyecek dijital teknolojilere yatırım yapılmaktadır.

5- STRATEjİK RİSKLER

Tüpraş; stratejik amacına ve bu doğrultudaki hedeflerine ulaşmak için izlenecek aksiyonları belirlerken kısa, orta ve uzun vadelerde olası riskleri göz önünde bulundurmaktadır.

Kısa ve orta vadeli olası risklerin; ülkelere uygulanan çeşitli yaptırımlar, OPEC kararları, sürdürülebilirlik kapsamında kaynak kullanımı kısıtlamaları (enerji, su vb.), fosil yakıtlara karşı hassasiyetler (ESG, Green Deal, Paris Anlaşması), yatırımcı ve finansman alanlarında sürdürülebilirlik algısı, yasal değişiklikler (Sera Gazı Emisyon limitleri ve karbon vergisi, şehir içi dizel araç kısıtlamaları vb.) ve pandemi sonrası iklim kaynaklı gelişmelerin hız kazanması olabileceği değerlendirilmektedir.

Uzun vade risklerin; çevreye saygılı (yenilenebilir, sürdürülebilir jet, biodizel) yakıt kullanımındaki artış, alternatif yakıtlarda gelişmeler (hidrojen, elektrik vb. gibi), içten yanmalı motor verimliliklerinde artış, elektrikli araç üretimi ve elektrifikasyon artışı, emisyon limitlerinin daraltılması ve karbon maliyeti yükselişi, dekarbonizasyona yönelik destek ve regülasyonlarda sıkılaşma, yenilenebilir enerji kaynakları ve depolanması olabileceği değerlendirilmektedir.

Tüpraş, uluslararası standartların getirdiği spektlere uyum ve daha çevreci yakıt üretimi için yatırımlarına devam etmektedir. Denizcilik sektöründeki emisyonların azaltılması için 2020’de dünya çapında yürürlüğe giren yakıt standardı değişikliği (IMO 2020) buna örnek teşkil etmektedir. Sürdürülebilirlik kapsamında belirtilen risklere yönelik uzun vadeli stratejik amaçlar doğrultusunda; başta mevcut varlıkları daha rekabetçi ve sürdürülebilir yapmaya odaklanarak gerekli olan kaynağın yaratılması ve böylelikle orta ve uzun vadede sürdürülebilirliğe hizmet edecek yeni alanlara yatırım yapılması; bu sayede iklim etkilerine karşı esnekliğin artırılması hedeflenmektedir.

Bu anlamda küresel ve sektörel trendleri daha yakından takip etmek, kurum içerisindeki farkındalığı ve birimler arası iş birliğini artırmak, hızlı aksiyonlar almak amacıyla Tüpraş Sürdürülebilirlik Çevik Proje Ekibi kurularak 2020 yılı içerisinde aktif olarak çalışmalar hayata geçirilmeye başlanmıştır.