scicek@pau.edu.tr
1 PAÜ Buldan MYO ve PAÜ SBE Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Doktora Öğrencisi, Denizli / Türkiye 2 PAÜ İİBF Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü, Deniz / Türkiye
Öz: Kamu yönetiminin idari örgüt yapılanması içerisinde yer alan, kamunun artan işlevleri karşısında, belli meslek mensuplarının oluşturduğu Meslek odaları, yürüttükleri faaliyetleri ile hizmet alanındaki çözüm noktaları olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Genellikle uzmanlık ve teknik bilgi gerektiren bu alanın düzenlenmesinin sonuçları, ka- munun etkinliği ile hizmet kalitesindeki gelişmelerde değer bulmaktadır. Meslek odalarının kuruluşu, çalışması ve yetkileri yasal düzenlemeler ile belirlenmiştir. Kanunlarla şekillenen meslek odalarının görevleri: Mesleki gelişme ve sürekli yenilenmeyi sağlamaları ile birlikte, mesleki faaliyetlerin yer aldığı her alanda, düzenleyici rollerini de yerine getirmeleri gerekmektedir. Bu gerekliliğin başarısı da meslek disiplini ve ahlakının sistem içersine yerleştirilmesine ve tüm ilişkilerde sağlanılan güven ve dürüstlük eylemlerinde görülecektir. Meslek odalarının kuruluş gerekçeleri içersinde yer alan, bu ilkeler ile uygulamalar arasındaki farklı örneklerin varlığı, meslek odalarının çalışma konusu olmasına zemin hazırlamıştır. Özellikle hızlı ve çarpık kentleşme, kimliksiz şehirler, kentsel tasarımın zayıflığı, ta- rihsel mimari ve kentsel dokuların korunmasının cılız olduğu Türkiye kentlerinde, insan doğasına oldukça uyumlu biçimde yaşatılması başarılamamış alanların birbiri ardına eklenmesi Mimarlar Odası ve Şehir Plancıları Odasının duruş, eylem, karar ve üyelerini denetimini yakından ilgilendirmektedir. Mimari ve şehircilik adına Türkiye’de güzel örnekler ve başarılı uygulamalar olsa da gerek yaşanan çarpıklıklar gerekse bu iki meslek alanında ahlaki sınırları zorlayan karar ve uygulamalar kolayca ve net biçimde ortaya konamayan birçok olumsuz makro ve mikro ekonomik nedenin de sistem içersinde yer alması karşısında incelemenin zor ama gerekli olduğu ahlaki ve etik işleyiş soru- ları ortaya çıkmaktadır. Türkiye’de yakın geçmişteki yaklaşık 40 yıllık bir dönemde meslek odaları içerisinde etik ve ahlaki durum ve işleyişlerine dair daha derinlemesine çalışma alanı (örnekler) olarak Şehir Plancıları Odası ve Mimarlar Odası belirlenmiştir. İki odanın da, prensipte anılan dönemde (1961-1999) mesleki sorumluluk bilinciyle hareket etmeyi, ülkenin daha yaşanabilirliği için gerekli bilgi ve desteği sağlamayı amaç edindikleri görülmektedir. Bununla birlikte, Türkiye’de bu meslek odaları üyelerinin de altında imzası olan veya yeterince güçlü ve doğru yaklaşımla karşı çıkamadıkları plansız, kaçak, çarpık yapılaşma, kötü tasarımlı ve kullanışlılık düzeyi düşük bi- nalar, yapılaşma ve yerleşmeyle ilgili isabetsiz düzenlemelere, düzenlemelerde kötüye kullanılan boşluklara, yapı üretme odaklı anlayışlara anılan dönemde bolca rastlanılmıştır. Bu tespitlerden yola çıkarak çalışmada Türkiye’de Şehir Plancıları ve Mimarlar Odasının önemli görevleri arasında yer alan “meslek disiplini ve ahlakını korumak” sürecinde, odaların işleyişi, çabaları, anlayışları ve uygulamaları değerlendirilmektedir. Çalışmada literatür taraması, odaların süreli yayınlarının analizi, oda kararlarının incelenmesi, az sayıda yüzyüze mülakat verileri ve literatürden
bulguları elde etmek ve yorumlamak amacıyla kullanılmaktadır. Çalışmada Şehir Plancıları Odası ve Mimarlar Odasının 1961-1999 yılları arasındaki ahlaki ve etik işleyiş konusundaki düzenlemeleri ve kararları, oda üyelerinin ve üyesi olacak mimar ve plancıların bu ilkeler çerçevesinde lisans ve lisansüstü düzeyinde yetiştirilmesi, mesleki davranış ve kararları etkileyen nedenler tarihsel süreçte ana dönüşüm noktaları ile bunların nedenleri de sistematize edilerek ve elbette odaları çevreleyen dış siyasal, toplumsal, ekonomik değişkenler ile dinamiklerin de ışığında değerlendirilmektedir. Şehir Plancıları Odası ve Mimarlar Odası olarak sınırları belirlenen mesleki çalışma disiplini ve ahlakının uygulanması için, her meslek mensubunun karar ve davranışlarını içselleştirecek koordinasyonlara ve denetleyici mekanizmaları çalıştıracak yöntemlere duyulan ihtiyaç her zaman aralığında geçerliliğini ve önceliğini koruduğu sonucuna ulaşılmıştır, Yine de yaklaşık 40 yıllık ana dönemin kendi alt dönemlerinde bazı küçük farklı- lıklar bulunmaktadır. Bu farklılıklar mesleklerin ve odaların gelişiminden bu iki mesleği ve odayı etkileyen eğitime, üye ve şube sayısındaki artışa, ülkenin ekonomik, hukuki ve siyasal düzenine, hizmet sunulan kitledeki değişimlere, kullanılan teknolojinin değişmesine ve elbette ülkedeki temel bakış açısı ve ihtiyaçların farklılaşmasına kadar çeşitli değişkenlerden etkilenmektedir. Bu etkileri belirginleştirebilmek için, 1961 Anayasasında tanım bulan meslek odaları ile 1999 Depremi arasındaki dönemin iyi analiz edilmesi gerekmektedir. Her iki Odanın meslek ahlakını ve etiğini oda ve üyeleri açısından korumak ve gerektiğinde uyarı ve yaptırımlara başvurmak konusundaki çabalarına rağmen her iki Odanın da mesleki etik ve ahlaki işleyişleri iyileştirmek adına Liberal Batı Demokrasilerindeki eşdeğer ör- neklerine göre daha az profesyonel ve kurumsallaşmış oldukları, etik ve ahlaki ilkeleri çok anlaşılır şekilde ortaya koymak, lisans eğitimi veren kurumlarla bu amaçlarla kuvvetli işbirliği yapmak ve oda faaliyetleri ile açıklamalarında ön planda tutmak konusunda dönem dönem zayıf kaldıkları da söylenebilir.
EŞ BAŞKANLAR