İtfa edilmiş maliyet ve etkin faiz yöntemi
Yıl 1 Ocak tarihindeki
defter değeri %8 (a) üzerinden
hesaplanan faiz Nakit çıkışları 31 Aralık tarihindeki
(a) Yüzde 8’lik (yaklaşık olarak) etkin faiz oranı, kredinin beklenen nakit akışlarını 5.400 PB olan ilk defter değerine indirgeyen orandır. Etkin faiz oranı Excel programında “Hedef Ara”
seçeneği kullanılarak hesaplanabilir (bakınız: yukarıda yer verilen ilgili açıklama).
Ör 77 1 Ocak 20X0 tarihinde işletme, 1.250 PB karşılığında bir borçlanma aracı ihraç etmiştir. Borçlanma aracının yazılı değeri 1.250 PB’dir ve bu tutar 31 Aralık 20X4 olan vade sonunda geri ödenecektir. Faiz oranı yapılan sözleşmede her yıl için ayrı olarak belirlenmiştir. Yapılacak faiz ödemeleri belirlenen faiz oranlarının yazılı değere uygulanmasıyla hesaplanacaktır. Yıllar itibariyle belirlenen faiz oranları: 20X0 yılında
%6 (yapılacak faiz ödemesi 75 PB), 20X1 yılında %8 (yapılacak faiz ödemesi 100 PB), 20X2 yılında %10 (yapılacak faiz ödemesi 125 PB), 20X3 yılında %12 (yapılacak faiz ödemesi 205 PB) ve 20X4 yılında %16,4’tür (yapılacak faiz ödemesi 205 PB). İşletme, nakit akışlarının yönetimi nedeniyle faiz ödemelerini bu şekilde belirlemiştir. İşletme beş yıllık sabit faiz oranlı bir borçlanma aracı ihraç etmiş olsaydı, borçlanma aracına ilişkin piyasa faiz oranı %10 olacaktı.
İlk muhasebeleştirme sırasında işletme aldığı borcun değerini 1.250 PB olarak gösterecektir (bakınız: Örnek 59).
20X0 yılının sonunda aşağıda yer alan yevmiye kayıtları yapılmalıdır (yevmiye kayıtlarında yer alan tutarların nasıl elde edildiğini aşağıda yer alan tablodan izleyebilirsiniz).
Faiz
Kâr veya zarar—faiz gideri 125,16 PB
Kredi (finansal borç) 125,16 PB
Modül 11 – Temel Finansal Araçlar
31 Aralık 20X tarihinde alınan kredi 1.300,16 PB üzerinden raporlanacaktır.
Etkin faiz oranı %10,013’tür (aşağıdaki tabloyu inceleyiniz).
Aşağıdaki tabloda alınan borcun yıllar itibariyle itfa edilmiş maliyetleri gösterilmektedir.
Yıl 1 Ocak
-(a) Yüzde 10,013’lük etkin faiz oranı, borçlanma aracının beklenen nakit akışlarını 1.250 PB olan ilk defter değerine indirgeyen orandır. Etkin faiz oranı Excel programında “Hedef Ara”
seçeneği kullanılarak hesaplanabilir (bakınız: yukarıda yer verilen ilgili açıklama).
Ör 78 1 Nisan 20X1 tarihinde işletme, bir bankadan 5.000 PB tutarında 4 yıllık bir kredi almıştır. Krediye uygulanacak faiz oranı LIBOR artı 250 baz puan (1 baz puan %1’in 1/100’üdür) olarak her yıl belirlenecektir. Alınan kredinin koşulları bu tür kredilere ilişkin piyasa koşullarıyla aynıdır. Faiz ödemeleri yıllık olarak vade sonlarında yapılacaktır. 1 Nisan 20X1 ve 31 Aralık 20X1 tarihlerinde LIBOR sırasıyla %2 ve
%2,5’tir.
Faiz oranı, bu tür kredilere uygulanan piyasa faiz oranını yansıttığından, kredi işletme tarafından 5.000 PB olan işlem fiyatı üzerinden kayıtlara alınacaktır. Çünkü işlem fiyatı gelecekteki ödemelerin piyasa oranıyla iskonto edilmiş bugünkü değerine (hemen hemen) eşittir.
Örnekte herhangi bir işlem maliyeti söz konusu olmadığından, kredi işlem fiyatı üzerinden muhasebeleştirilir. 1 Nisan 20X1 tarihindeki etkin faiz oranı %4,5’tir (%2 + 250 baz puan).
İşlem fiyatı vade sonunda ödenecek anapara tutarına eşittir. Bu nedenle, gelecekteki faiz ödemelerine yönelik yeni tahminlerin kredinin defter değeri üzerinde önemli etkileri olmayacaktır (bakınız: Paragraf 11.19). Kredinin süresi boyunca, LIBOR değiştikçe nakit akışları da sürekli olarak değişecektir. Ancak, faiz oranı bu tür kredilere yönelik piyasa faiz oranını yansıttığından, gelecekteki tahmini nakit ödemelerinin kredinin geriye kalan süresi boyunca LIBOR artı 250 baz olan etkin faiz oranı kullanılarak iskonto edilmiş değeri her zaman 5.000 PB olacaktır. Dolayısıyla, kredinin defter değeri 4 yıllık süre boyunca her zaman 5.000 PB’dir.
Modül 11 – Temel Finansal Araçlar
Ör 79 Örnek 78’deki durum burada da geçerlidir. Ancak bu örnekte şu farklılık bulunmaktadır. İşletme krediyi alırken 50 PB işlem maliyetine katlanmıştır.
Kolaylık olması açısından, değişken oranlı finansal borçlar için etkin faiz oranı hesaplanırken işlem maliyetlerinin borçtan ayrı ele alınması daha uygun olacaktır. Bu şekilde bir uygulama piyasa faiz oranından farklı bir etkin faiz oranının bulunmasını önleyecektir (çünkü etkin faiz oranının 4.950 PB’yi (kredinin 50 PB tutarındaki işlem maliyetleri düşülmüş işlem fiyatını) 5.000 PB’ye getiren oran olması gereklidir). Sabit oranlı finansal borçlar için işlem maliyetlerinin etkin faiz oranı hesaplamasına dahil edilmesi kolaydır. Çünkü bu tür borçlar açısından borcun süresi boyunca oluşacak nakit akışları bilinmektedir.
50 PB’lik işlem maliyeti etkin faiz oranı kullanılarak dört yıllık süre boyunca aşağıdaki şekilde itfa edilmelidir:
(a) Yüzde 0,252’lik etkin faiz oranı, dört yıllık dönem içerisinde 4.950 PB’yi 5.000 PB’ye getiren orandır. Etkin faiz oranı Excel programında “Hedef Ara” seçeneği kullanılarak hesaplanabilir (bakınız: yukarıda yer verilen ilgili açıklama).
Not: Her bir dönemde, 50 PB tutarındaki işlem maliyetinin itfa edilmemiş kısımları, finansal durum tablosunda yer alan kredi tutarından indirilmelidir.
Etkin faiz oranının hesaplanışı iki ayrı bölümden oluşmaktadır.
Örnek – tahmini nakit akışlarındaki değişiklikler
Ör 80 1 Ocak 20X1 tarihinde işletme, bir bankadan 5.000 PB tutarında 4 yıllık bir kredi almıştır. Alınan kredinin koşulları bu tür kredilere ilişkin piyasa koşullarıyla aynıdır.
Kredi faiz oranı yıllar itibariyle sabit olup %8’dir. Faiz ödemeleri yılsonlarında yapılacaktır. %8’lik faiz oranı benzer özelliklere sahip ve faiz ödemeleri her yılın sonunda (başka bir ifadeyle, yıllık vadelerle vade sonlarında) yapılan kredilere uygulanan piyasa faiz oranını yansıtmaktadır. İşletme krediyi alırken 50 PB işlem maliyetine katlanmıştır.
Modül 11 – Temel Finansal Araçlar
31 Aralık 20X1 tarihinde işletme kredi borcunun tamamını 31 Aralık 20X4 tarihinde ödemek yerine, yarısını 31 Aralık 20X2 tarihinde diğer yarısını da 31 Aralık 20X3 tarihinde ödemeye karar vermiştir. Bu durumda 20X3 yılında ödenecek faiz tutarı 200 PB azalacak, 20X4 yılında ise hiç faiz ödemesi yapılmayacaktır. Yapılan kredi sözleşmesi uyarınca işletmenin borcu erken ödeme hakkı bulunmaktadır. Bu nedenle ödemelerin bu şekilde yapılması kredi sözleşmesinde değişiklik yapılması anlamına gelmemektedir.
Faiz oranı bu tür kredilere uygulanan piyasa faiz oranını yansıttığından, 1 Ocak 20X1 tarihinde (ilk muhasebeleştirme sırasında) işletme krediyi işlem fiyatından işlem maliyetleri düşülmüş değerle (4.900 PB olarak) kayıtlarına almalıdır.
Aşağıda yer alan tablo itfa edilmiş maliyet tutarlarının, ödemelerin kredinin normal süresinde yapıldığı durumda (başka bir ifadeyle orijinal itfa edilmiş maliyet tutarlarının) nasıl
hesaplanacağını göstermektedir:
Yıl 1 Ocak tarihindeki
defter değeri % 8,612(a) üzerinden hesaplanan faiz
Nakit çıkışları 31 Aralık tarihindeki defter değeri
20X1 4.900 421,99 (400) 4.921,99
20X2 4.921,99 423,89 (400) 4.945,88
20X3 4.945,88 425,94 (400) 4.971,82
20X4 4.971,82 428,18 (5.400)
-(a) Yüzde 8,612’lik etkin faiz oranı, ödemelerin kredinin normal süresinde yapıldığı durumda beklenen nakit akışlarını (orijinal beklenen nakit akışlarını) 4.900 PB olan ilk defter değerine indirgeyen orandır. Etkin faiz oranı Excel programında “Hedef Ara” seçeneği kullanılarak hesaplanabilir (bakınız: yukarıda yer verilen ilgili açıklama).
Bu durumda etkin faiz oranı (orijinal etkin faiz oranı) yıllık %8,612’dir. Bu nedenle, 31 Aralık 20X1 tarihinde revize edilen hesaplamalara göre, revize edilen tahmini nakit akışlarının orijinal etkin faiz oranı (%8,612) kullanılarak indirgenmiş değerleri 4.958,85 PB’dir (bu tutarın hesaplanışı aşağıdaki tabloda yer almaktadır).
İlk başta yapılan (orijinal) hesaplamaya göre kredinin 31 Aralık 20X1 tarihindeki itfa edilmiş maliyeti 4.921,99 PB’dir. 36,86 PB’lik fark (4.958,85 PB – 4.921,99 PB) 20X1 yılı kâr veya zararına yansıtılmalıdır.
Bu nedenle ortaya çıkan farkın muhasebeleştirilmesi amacıyla 31 Aralık 20X1 tarihinde aşağıdaki yevmiye kaydı yapılmalıdır:
Kâr veya zarar—gider 36,86 PB
Kredi (finansal borç) 36,86 PB
Tahmini nakit akışlarındaki değişiklikler nedeniyle finansal borcun defter değerinde yapılması
Modül 11 – Temel Finansal Araçlar
Not: 20X1 yılına ait faiz gideri ve bu yılda yapılan ödemeler revize edilen ödeme şeklinden etkilenmemiştir. Bu tutarların 20X1 yılında kayıtlara alınması gereklidir. Bu doğrultuda, 20X1 yılında aşağıdaki yevmiye kayıtlarının yapılması gerekir.
Katlanılan faiz
Kâr veya zarar—faiz gideri 421,99 PB
Kredi (finansal borç) 421,99 PB
Döneme ilişkin faiz giderinin muhasebeleştirilmesi.
Nakit ödemeler
Kredi (finansal borç) 400 PB
Kasa 400 PB Dönemde yapılan kredi ödemesinin muhasebeleştirilmesi.
Revize edilen nakit akışlarının 31 Aralık 20X1 tarihli orijinal etkin faiz oranı kullanılarak iskonto edilmiş değerlerinin hesaplanışı şu şekildedir:
Tarih Nakit çıkışları % 8,612 üzerinden iskonto edilmiş nakit akışlarının bugünkü değerleri
31 Aralık 20X2 2.900 2.900 ÷ 1,08612 = 2.670,05
(400 + 2.500)
31 Aralık 20X3 2.700 2.700 ÷ 1,086122 = 2.288,80
(200 + 2.500)
Toplam bugünkü değer = 4.958,85 Revize edilen nakit akış tutarları dikkate alınarak 1 Ocak 20X1 tarihinde yapılan itfa edilmiş maliyet hesaplamaları aşağıdaki gibidir:
Yıl 1 Ocak