Finansal varlık ve borçların ilk muhasebeleştirmesi
Ör 43 İşletme, 500 PB nakit karşılığında borsada işlem görmeyen bir şirketin satım opsiyonu bulunmayan adi paylarından 50 adet almak için 10 PB aracılık ücreti ödemiştir. Söz
konusu payların gerçeğe uygun değeri güvenilir olarak sürekli şekilde ölçülememekte ve bu nedenle yatırım 11.14(c) paragrafı uyarınca maliyet değerinden değer düşüklüğü tutarı indirilerek ölçülür.
İşletme başlangıçta özkaynağa dayalı finansal araçlarda 510 PB üzerinden bir yatırım muhasebeleştirir. Söz konusu finansal araçlar ilk muhasebeleştirmeden sonra maliyet değerinden değer düşüklüğü tutarı indirilerek ölçüleceği için, işlem maliyetleri ilk ölçüme dahil edilir.
İlk muhasebeleştirmedeki günlük defter kayıtları aşağıdaki gibidir:
Özkaynağa dayalı finansal araçlardaki yatırım (finansal varlık) 510 PB
Nakit (finansal varlık) 510 PB
Borsada işlem görmeyen bir şirketin, gerçeğe uygun değeri güvenilir olarak ölçülemeyen, satım opsiyonu bulunmayan adi paylarının ediniminin muhasebeleştirilmesi.
Ör 44 İşletme bir müşterisine hizmet sunmakta ve müşterinin hizmet bedeli olarak 200 PB’yi 60 gün içinde ödemesi gerekmektedir. 30-90 günlük ödeme süresi sektör açısından normal niteliktedir.
İşletme başlangıçta 200 PB tutarında ticari alacak muhasebeleştirir (nakit alacağın iskonto edilmemiş tutarı) – işlem, normal iş koşulları çerçevesinde gerçekleştiği ve gizli bir finansman işlemi içermediği için iskonto işlemine gerek yoktur. İlk muhasebeleştirmedeki günlük defter kayıtları aşağıdaki gibidir:
Ticari alacak (finansal varlık) 200 PB
Kâr veya zarar – hasılat 200 PB
Vadeli hizmet sunumuna ilişkin hasılatın muhasebeleştirilmesi
Ör 45 İşletme 120 günlük vadeli mevduat hesabına 20.000 PB yatırmıştır. İşletme 120 günlük dönem için vade dönemi sonunda 1,644 oranında sabit faiz alacaktır (yani bu oran bileşik faiz hesaplaması ihmal edildiğinde yıllık %5’e denk gelmektedir). Bu tür mevduat hesaplarına ilişkin olarak her 120 günlük dönem için piyasadaki faiz oranı 1,644’tür.
Modül 11 – Temel Finansal Araçlar
Bankaya yatırılan mevduat için benzer kredilere ilişkin piyasa faiz oranına eşit oranda faiz yürütüldüğü için, söz konusu mevduat 20.000 PB’lik işlem fiyatı üzerinden
muhasebeleştirilmelidir (hesaplama aşağıda yer almaktadır). İlk muhasebeleştirmedeki günlük defter kayıtları aşağıdaki gibidir:
Banka mevduatı (finansal varlık) 20.000 PB
Nakit (finansal varlık) 20.000 PB
Banka mevduatının muhasebeleştirilmesi
20.000 PB’lik işlem fiyatının neden gelecekteki ödemelerin bugünkü değerine yaklaştığını gösteren bugünkü değer hesaplaması aşağıdaki gibidir:
120 günde 20.000 PB, 329 PB artarak (20.000 PB x %1.644) 20.329 PB olacaktır.
120 günlük sure içinde ödenecek 2.329 PB’nin %1.644’lük piyasa faiz oranı kullanılarak hesaplanan bugünkü değeri işlem fiyatına eşit olan 20.000 PB’dir (20.329 PB÷ 1,01644).
Ör 46 Koşullar örnek 45’tekilerle aynıdır. Ancak bu örnekte, işletme bankaya 50 PB tutarında dosya masrafı ödemek zorundadır.
Bankaya yatırılan mevduat 20.000 PB ile işlem maliyetinin toplam tutarı olan 20.050 PB üzerinden muhasebeleştirilir. İlk muhasebeleştirmedeki günlük defter kayıtları aşağıdaki gibidir:
Banka mevduatı (finansal varlık) 20.000 PB
Nakit (finansal varlık) 20.000 PB
Banka mevduatının muhasebeleştirilmesi
Banka mevduatı (finansal varlık) 50 PB
Nakit (finansal varlık) 50 PB
İşlem ücretinin muhasebeleştirilmesi
Ör 47 1 Ocak 20X2 tarihinde makine üreten bir işletme bir müşterisine 2.000 PB’ye iki yıl vadeli olarak bir makine satmıştır. Bu satış işlemi gizli bir finansman işlemi içermektedir (iki yıllık kredi). Müşterilerin teslim anında ödeme yapması halinde söz konusu
makinenin mevcut peşin satış fiyatı 1.650 PB’dir.
Makinenin mevcut nakit satış fiyatı üzerinden bir alacak muhasebeleştirilir (bakınız: 11.13 paragrafındaki finansal varlıklara ilişkin üçüncü örnek). İlk muhasebeleştirmedeki günlük defter kayıtları aşağıdaki gibidir:
Ticari alacaklar (finansal varlık) 1.650 PB
Kâr veya zarar (hasılat) 1.650 PB
Modül 11 – Temel Finansal Araçlar
Mevcut satış fiyatı (1.650 PB) ile alınacak tutar (2.000 PB) arasındaki fark, etkin faiz yöntemi kullanılarak hesaplanan faiz hasılatı olarak muhasebeleştirilecektir – söz konusu işlem bir finansman işlemi niteliğindedir (bakınız: Örnek 71).
Ör 48 Koşullar örnek 47’dekilerle aynıdır. Ancak bu örnekte, makinenin mevcut peşin satış fiyatı bilinmemektedir. Müşteri için iki yıllık bir krediye ilişkin piyasadaki faiz oranı yıllık %10’dur.
Alacak, 2.000 PB ÷ (1.1) 2 = CU1.652,89 PB tutarındaki bugünkü değeri üzerinden muhasebeleştirilir.
Mevcut nakit satış fiyatının bilinmemesi halinde, alınacak nakit tutarın benzer bir borçlanma aracına ilişkin piyasa faiz oranları üzerinden iskonto edilmesiyle hesaplanan bugünkü değeri nakit satış fiyatı olarak kabul edilebilir (bakınız: 11.13 paragrafındaki finansal varlıklara ilişkin üçüncü örnek).
Ör 49 İşletme bir çalışanına 500 PB tutarında üç yıl vadeli faizsiz bir kredi vermiştir. Benzer kredilere ilişkin yıllık faiz oranı %5’tir (yani söz konusu çalışan için üç yıllık bir kredinin piyasa faiz oranı).
Söz konusu kredi benzer kredilere ilişkin faiz oranı üzerinden verilmediği için 500 PB’lik işlem fiyatı üzerinden kaydedilmez. Bunun yerine işletme söz konusu krediyi, gelecekteki nakit akışlarının benzer bir krediye ilişkin piyasa faiz oranı ile iskonto edilmiş bugünkü değeri üzerinden ölçer.
Kredi alacağının (finansal varlık) %5 faiz oranı üzerinden iskonto edilmiş bugünkü değeri:
500 PB ÷ (1.05)3 = 431,92 PB’dir. Bu nedenle kredi alacağı ilk ölçümde 431,92 PB üzerinden kaydedilir. Bu tutar etkin faiz yöntemi kullanılarak üç yıl boyunca 500 PB’ye tamamlanacaktır (bakınız: Örnek 67)
500 PB ile 431,92 PB arasındaki fark (68,08 PB) Bölüm 28 Çalışanlara Sağlanan Faydalar uyarınca çalışanlara verilen ücret olarak muhasebeleştirilir. Bölüm 28 uyarınca 68,08 PB hemen veya ek hizmet koşullarının bulunup bulunmadığına bağlı olarak ertelenerek muhasebeleştirilir. Örneğin işletmenin söz konusu krediyi ek bir ücret olması amacıyla verdiği durumlarda ve çalışanın üç yıldan önce işten ayrılması halinde krediyi geri ödemek zorunda olması halinde, 68,08 PB etkin faiz yöntemi kullanılarak ek ücret olarak muhasebeleştirilecektir.
İlk muhasebeleştirmedeki günlük defter kayıtları aşağıdaki gibidir:
Kredi alacağı (finansal varlık) 431,92 PB
Kâr veya zarar (çalışanlara sağlanan fayda gideri) veya 68,08 PB avans olarak ödenen çalışanlara sağlanan faydalar (varlık)
Nakit (finansal varlık) 500 PB
Çalışana verilen kredinin muhasebeleştirilmesi
Modül 11 – Temel Finansal Araçlar
Ör 50 Koşullar örnek 49’dakilerle aynıdır. Ancak bu örnekte, işletme 500 PB tutarında üç yıl vadeli faizsiz krediyi çalışanlarından birine değil, önemli bir müşterisine vermiştir. Söz konusu müşteri için benzer bir kredinin yıllık piyasa faiz oranının da
%5 olduğunu varsayalım. A işletmesi verdiği kredi sayesinde, müşteri bağlılığı ve ürünlerinin müşterinin mağazasında öncelikli raflarda yer alması gibi gizli faydalar elde etmeyi beklemektedir. Ancak kredinin koşulları müşteriye özel bir yükümlülük getirmemektedir.
Kredi alacağının (finansal varlık) %5 faiz oranı üzerinden iskonto edilmiş bugünkü değeri:
500 PB ÷ (1.05)3 = 431,92 PB’dir. Bu nedenle kredi alacağı ilk ölçümde 431,92 PB üzerinden kaydedilir. Bu tutar etkin faiz yöntemi kullanılarak üç yıl boyunca 500 PB’ye tamamlanacaktır (bakınız: Örnek 67)
500 PB ile 431,92 PB arasındaki farkın (68,08 PB), Bölüm 18 Şerefiye Dışındaki Maddi Olmayan Duran Varlıklar uyarınca maddi olmayan duran varlık tanımını karşılamadığı sürece muhtemelen hemen bir gider olarak muhasebeleştirilmesi gerekecektir. Söz konusu tutar kesin olmayan faydalarla ilişkili olduğundan, diğer herhangi bir bölüm uyarınca varlık olarak muhasebeleştirme kriterini karşılaması muhtemel değildir. Nakit veya diğer bir finansal varlık elde etme konusunda sözleşmeye bağlı bir hak bulunmadığından, bu tutar finansal varlık tanımını karşılamaz. Müşteri işletmeye ek ödeme yapma niyetinde olsa bile bu durum geçerlidir (müşteri bunu kârından işletmeye pay vererek yapabilir ama bunun için sözleşmede bir hüküm yer almamaktadır).
İlk muhasebeleştirmedeki günlük defter kayıtları aşağıdaki gibidir:
Kredi alacağı (finansal varlık) 431,92 PB
Kâr veya zarar – müşteriye yapılan iskonto (gider veya maddi 68,08 PB olmayan duran varlık)
Nakit (finansal varlık) 500 PB
Müşteriye verilen kredinin muhasebeleştirilmesi
Ör 51 1 Ocak 20X0 tarihinde işletme bilgili ve istekli taraflar arasında karşılıklı pazarlık