11.27 Paragraf 11.14(c)(i) uyarınca adi paylara veya imtiyazlı paylara yapılan yatırımdaki payların gerçeğe uygun değeri güvenilir bir şekilde ölçülebiliyorsa söz konusu paylar gerçeğe uygun değer ile ölçülür. Payların gerçeğe uygun değerinin belirlenmesinde aşağıdaki sıralama kullanılır:
Modül 11 – Temel Finansal Araçlar
(a) Gerçeğe uygun değerin en gerçekçi kanıtı, benzer bir varlığın aktif bir piyasadaki kotasyonlu fiyatıdır. Bu genellikle cari alış fiyatıdır.
(b) Kotasyonlu fiyatlar bulunmadığında, benzer bir varlık için gerçekleşmiş yakın tarihli bir işlemin fiyatı, işlemin gerçekleşmesinden bu yana ekonomik koşullarda önemli bir değişiklik olmadığı veya önemli miktarda zaman geçişi olmadığı sürece gerçeğe uygun değere ilişkin kanıt sağlar. Son işlem fiyatının gerçeğe uygun değerin gerçekçi bir tahmini olmadığı kanıtlanırsa bu fiyat düzeltilir (örneğin, işletmenin yapmakla zorunlu tutulduğu bir işlemde, zorunlu tasfiye veya zorunlu satışta elde edeceği veya ödeyeceği bir tutarı yansıttığı için).
(c) Varlığın aktif bir piyasasının bulunmaması ve benzer bir varlığın güncel işlemlerinin kendi başlarına gerçeğe uygun değerin iyi bir tahmini olmaması durumunda gerçeğe uygun değer, bir değerleme tekniği kullanılarak tahmin edilir. Değerleme tekniği kullanılmasının amacı, normal iş koşulları çerçevesinde karşılıklı pazarlık ortamında ölçüm tarihinde gerçekleşen bir işlemde işlem fiyatının ne olabileceğini tahmin etmektir.
Bölüm 12, Bölüm 14, Bölüm 15 ve Bölüm 16 Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller de dâhil olmak üzere bu Standardın diğer bölümleri, 11.27-11.32 paragraflarındaki gerçeğe uygun değere ilişkin hükümlere atıfta bulunur. Bu bölümlerin kapsamında yer alan varlıklara bahsedilen hükümler uygulanırken; adi paylara ve imtiyazlı paylara bu paragrafta yapılan atıflar, anılan bölümlerin kapsamında yer alan varlık türlerini de içerecek şekilde değerlendirilmelidir.
Notlar
Bölüm 11 kapsamındaki finansal araçlardan sadece dönüştürülemeyen imtiyazlı paylara yapılan yatırımlar ve satım opsiyonu bulunmayan adi veya imtiyazlı paylara yapılan yatırımlar gerçeğe uygun değerleri üzerinden ölçülürler. Bu araçların gerçeğe uygun değer üzerinden ölçülebilmesi için de halka açık bir piyasada işlem görüyor olmaları veya başka bir şekilde gerçeğe uygun değerlerinin güvenilir bir şekilde belirlenebiliyor olması gerekir. Bu nedenle gerçeğe uygun değere ilişkin hükümlere yer veren bu bölümdeki ilgili paragraflar sadece bu araçlara ilişkindir. Kapsamındaki finansal araçlara yönelik olarak Bölüm 12, gerçeğe uygun değer konusunda daha fazla hükme yer vermektedir.
Başka bir işletmenin (Y İşletmesinin) adi paylarını veya imtiyazlı paylarını elinde bulunduran bir işletme (X İşletmesi) açısından, elinde bulundurduğu paylara “özdeş bir varlık” (11.27(a) paragrafında benzer varlık şeklinde ifade edilen), Y İşletmesindeki, aynı koşul ve şartlara sahip bir pay olmalıdır. Bir işletmenin adi payları, her biri kısmen farklı haklar sağlayan, pay sınıflarına ayrılmış olabilir (örneğin “A” payları veya “B” payları şeklinde). Böyle bir durumda, genellikle, A payları ile B Paylarının özdeş varlıklar oldukları söylenemez.
Dolayısıyla, A paylarının gerçeğe uygun değerleri tespit edilebiliyorsa(örneğin A payları
Modül 11 – Temel Finansal Araçlar
uygun değerin B paylarının da gerçeğe uygun değerini yansıttığı sonucuna varılamaz. Ancak, A paylarının fiyatı B paylarının gerçeğe uygun değerinin belirlenmesinde bir başlangıç noktası oluşturabilir. Böyle bir durumda da A payları ile B paylarının koşul ve şartlarındaki farklılıkları yansıtmak amacıyla A paylarının fiyatında gerekli düzeltmelerin yapılması gerekir.
Aktif piyasa (paragraf 11.27(a)
Özdeş bir varlık için aktif bir piyasada, örneğin bir sermaye piyasasında, yayımlanmış fiyat kotasyonlarının varlığı gerçeğe uygun değerin en iyi göstergesidir ve bu fiyat finansal varlığın veya borcun gerçeğe uygun değerinin ölçülmesi amacıyla kullanılmalıdır. Bir finansal araca ilişkin fiyatın, istenildiğinde ve düzenli olarak borsadan, satıcıdan, simsardan, sanayi grubundan, fiyatlama hizmeti yapan veya düzenleyici bir kuruluştan elde edilmesinin mümkün olması ve anılan fiyatların, karşılıklı pazarlık ortamında gerçekleştirilen fiili ve düzenli
piyasa işlemlerini temsil etmesi durumunda ilgili finansal aracın aktif bir piyasada kayıtlı olduğu kabul edilir. Gerçeğe uygun değer, istekli bir alıcı ve satıcı arasında karşılıklı pazarlık ortamında gerçekleştirilen bir işlemde üzerinde anlaşılan fiyattır. Aktif bir piyasada işlem gören bir finansal aracın gerçeğe uygun değerinin belirlenmesindeki amaç, işletmenin anında erişim imkanına sahip olduğu en avantajlı aktif piyasada, anılan araca (diğer bir ifadeyle, finansal aracı değiştirmeden veya farklı bir şekilde sunmadan) ilişkin olarak raporlama dönemi sonu itibariyle yapılacak bir işlemin fiyatına ulaşmaktır.
İşlemler, fiyatlar hakkında sürekli olarak güvenilir bilgi oluşturacak şekilde yeterli sıklıkta gerçekleşiyorsa, piyasanın aktif bir piyasa olduğu kabul edilir. Ancak gözlemlenebilir işlemlerin belirli bir süreden sonra düzenli bir şekilde gerçekleşmediği (böyle bir durumda piyasada oluşmuş fiyatlar olsa bile) veya gerçekleşen işlemlerin zorunlu olarak yapılan işlemler olduğu durumlarda, piyasa artık aktif bir piyasa değildir. Piyasanın aktif olup olmadığının belirlenebilmesi için muhakeme yapılması gerekli olabilir. İşletmeler, mevcut bilgiler çerçevesinde, bir piyasanın aktif olup olmadığını belirlemek amacıyla ilgili tüm faktörlerin önemliliğini ve ihtiyaca uygunluğunu değerlendirmelidir. Piyasanın aktif olmadığı sonucuna varılırsa, bu piyasada gerçekleşen işlemler ve bu piyasadaki kotasyonlu fiyatlar gerçeğe uygun değerin belirleyicisi olmayabilirler.
İşletmelerin gerçeğe uygun değerin tespitinde aktif piyasadaki kotasyonlu fiyatları
kullanabilmeleri için ölçüm tarihinde piyasaya girişlerinin mümkün olması gerekir. Bununla birlikte işletmelerin ölçüm tarihinde belirli bir varlığı satma veya belirli bir borcu devretme konusunda engellerinin bulunması (örneğin bir varlığın satışında sınırlamalar getirilmiş olabilir) bu fiyatların kullanılmasını engellemez. Ancak, sınırlamalar ortadan kalktığında, işletmelerin piyasaya ulaşabilmesi gereklidir. Bir piyasa katılımcısı bir varlığın piyasa fiyatını belirlerken varlığın satışına ilişkin sınırlamaların olduğunu göz önünde bulundurduğunda, işletmeler bu sınırlamaların etkisini yansıtmak amacıyla kotasyonlu fiyatta gerekli düzeltmeleri yapmalıdırlar.
Ender de olsa bazı durumlarda, kotasyonlu fiyat, ölçüm tarihindeki gerçeğe uygun değeri yansıtmayabilir. Bu durum, örneğin, piyasanın kapanmasından sonra ancak ölçüm tarihinden önce önemli olayların (örneğin kişilerin birbirleri arsında yaptıkları özel işlemler, brokerlar arasında gerçekleşen alım satımlar veya yapılan duyurular gibi) meydana gelmesinden
Modül 11 – Temel Finansal Araçlar
kaynaklanabilir. İşletmeler gerçeğe uygun değer ölçümlerini etkileyebilecek nitelikteki bu tür olayları saptamak amacıyla bir politika oluşturmalı ve bu politikayı tutarlı bir şekilde uygulamalıdırlar.
Yakın tarihli işlemler (paragraph 11.27(b))
Kotasyonlu fiyatların bulunmadığı durumlarda, en yakın tarihli işlemin fiyatı, işlemin
gerçekleştiği tarihten sonra ekonomik koşullarda önemli bir değişiklik olmadığı sürece gerçeğe uygun değere kanıt sağlar. İşlemin gerçekleştiği tarihten sonra koşullarda değişiklik olması durumunda (örneğin işletmede önemli bir yangın olması paylarının fiyatlarını önemli ölçüde etkilemiş olabilir), gerçeğe uygun değer, koşullarda meydana gelen değişiklikleri yansıtacak şekilde tespit edilmelidir. Benzer şekilde, son gerçekleşen işlemde oluşan fiyatın gerçeğe uygun değeri yansıtmadığı kanıtlanırsa (örneğin, işletmenin yapmakla zorunlu tutulduğu bir işlemde, zorunlu tasfiye veya zorunlu satışta elde edeceği veya ödeyeceği bir tutarı yansıttığı için), fiyatta gerekli düzeltmeler yapılmalıdır.
Hesaplama birimi
Finansal araç portföyünün gerçeğe uygun değeri, portföydeki her bir araç çeşidinin sayısı ile kotasyonlu piyasa fiyatının çarpımlarının toplamıdır.