Arasındaki İlişki, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 3, 377-403.
Organ, D.W. (1988). Organizational Citizenship Behavior: The Good Soldier Syndrome. Lexington Books, Lexington: MA.
Ölçüm-Çetin, M. (2004). Örgütsel Vatandaşlık Davranışı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Özdevecioğlu, M. (2003). Algılanan Örgütsel Adaletin Bireylerarası Saldırgan Davranışlar Üzerindeki Etkilerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21.
Özen-İşbaşı, J. (2000), Çalışanların Yöneticilerine Duydukları Güvenin Ve Örgütsel Adalete İlişkin
Algılamalarının Örgütsel Vatandaşlık Davranışının Oluşumundaki Rolü: Bir Turizm Örgütünde Uygulama.
Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
Özen, J. (2003), “Örgüte Duyulan Güvenin Anahtar Unsuru Olarak Örgütsel Adalet”, Ferda Erdem (Ed.) (2003), Sosyal Bilimlerde Güven, 1. Basım, s.183-206, Ankara: Vadi Yayınları.
Pillai R, Schriesheim, C.B. Williams, E.S. (1999). Fairness Perceptions and Trust as Mediators For Transformational and Transactional Leadership, A Two-Sample Study. Journal of Management 25:897-933.
Piralli, J. (2007).The İnfluence Of Job Satisfaction, Organizational Commitment, And Perceptions Of
Organizational Justice On Organizational Citizenship Behavior in Turkish Education Sector. Unpublished master
dissertation, Middle East Technical University, Ankara.
Podsakoff, P.M., MacKenzie, S.B., Moorman, R.H. &Fetter, R. (1990). Transformational Leaders’ Behavior And Their Effects On Followers’ Trust İn Leader, Satisfaction, And Organizational Citizenship Behaviors. Leadership
Quarterly, 1 (2), 107-42
Polat, S. (2007). Ortaöğretim Öğretmenlerinin Örgütsel Adalet Algıları, Örgütsel Güven Düzeyleri İle
Örgütsel Vatandaşlık Davranışları Arasındaki İlişki, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
Polat, S., ve Celep, C. (2008). Ortaöğretim Öğretmenlerinin Örgütsel Adalet, Örgütsel Güven, Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarına İlişkin Algıları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 54, 307-331.
Poole, W. L. (2007). Organizational Justice As A Framework For Understanding Union-Management Relations in Education. Canadian Journal of Education, 30(3), 725-748.
Robbins, P. S. (2001). Organizational Behavior, New Jersey: Prentice Hall Inc.
Samancı-Kalaycı, G. (2007), Örgütsel Güven ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon.
Selekler, Z O. (2007). Öğretmenlerde Örgütsel Adalet ve Psikolojik Sözleşme İhlal Algısı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
Sezgin, F. (2006). İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Birey Örgüt Değer Uyumuna İlişkin Algıları, Kuram ve
Uygulamada Eğitim Yönetimi, 12 (48), 557-583.
Tan, C. (2006). İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Örgütsel Adalet Algıları Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi. Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
Tan, Ç. ve Töremen, F. (2010). Eğitim Örgütlerinde Adalet: Kavramsal Bir Çözümleme. Dicle Üniversitesi
Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 14 (2010), 58-70.
Tansky, J. W. (1993). Justice And Organizational Citizenship Behavior: What Is The Relationship? Employee Responsibilities and Rights Journal, 6 (3), 195-207.
Taş, A. (2010). Öğretmenlerin İş Değerlerinin Örgütsel Adalet Algılarına Etkisi . Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 211-222.
Taşdan, M., ve Yılmaz, K. (2008). Organizational Citizenship And Organizational Justice Scales’ Adaptation To Turkish. TED Eğitim ve Bilim Dergisi, 150, 87-96.
128
Taşdan, M., Oğuz, E., ve Ertan-Kantos, Z. (2006). Sınıf Öğretmenlerinin Örgütsel Adalet Algısı Sakarya
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12, 100-111.
TDK Türk Dil Kurumu (2008). Güncel Türkçe Sözlük.
Titrek, O. (2009). Employees’ Organizational Justice Perceptions in Turkish Schools. Social Behavior and
Personality, 37 (5), 605-620.
Titrek, O., Bayrakçı, M. ve Zafer, D. (2009). Öğretmenlerinin Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarına İlişkin Görüşleri, Akademik Bakış, 17, 1-28.
Uslu, B. ve Balcı, E. (2012). İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Örgütsel Vatandaşlık Davranışları ile Örgütsel İletişim Algıları Arasındaki İlişki, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 3, 461-489.
Ünal, Z. (2003). Öğretmenlerde İş Doyumu ve Örgütsel Vatandaşlık. Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Afyon.
Williams, S., Pitre, R. ve Zainuba, M. (2002). Justice And Organizational Citizenship Behavior Intentions:
Fair Rewards Versus Treatment, The Journal of Social Psychology, 1, 33–44.
Yavuz, M. (2012). Özel Dershanelerde Görev Yapan Öğretmenlerin Örgütsel Adalet Algıları Turkish
Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7/2
Spring, .1147-1160.
Yaylacı, A. F. (2004). İlköğretim Okulu Öğretmen Ve Yöneticilerinin Örgütsel Vatandaşlık Davranışları. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Yazıcıoğlu, İ., Topaloğlu, I.G., (2009). Örgütsel Adalet ve Bağlılık İlişkisi: Konaklama İşletmelerinde Bir Uygulama, İşletme Araştırmaları Dergisi, 1, 3-16.
Yılmaz, K. ve Altın kurt, Y. (2012). Relationship Between Organizational Justice, Organizational Trust And Organizational Citizenship Behaviors İn Secondary Schools in Turkey. In İ. Duyar & A. Normore (Eds.), Advances in
Educational Administration - Volume 13 (pp. 223-248). USA: Emerald Group Publishing Limited.
Yılmaz, K. & Çokluk-Bökeoğlu, Ö. (2008). Organizational Citizenship Behaviors And Organizational Commitment in Turkish Primary Schools. World Applied SciencesJournal, 5, 775-780.
Yılmaz, K. ve Taşdan, M. (2009). Organizational Citizenship And Organizational Justice in Turkish Primary Schools. Journal of Educational Administration, 47 (1), 108-126.
Yılmaz, K. (2010). Devlet Ortaöğretim Okullarında Görev Yapan Öğretmenlerin Örgütsel Adalet Algıları.
Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 1, 579-616.
Yücel, G. F. (2006). Öğretmenlerde Mesleki Tükenmişlik Ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı. SBE Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon.
129
İLKÖĞRETİM OKULLARINDA GÖREV YAPAN ÖĞRETMENLERİN SINIF YÖNETİMİNİN ETKİLİLİĞİ HAKKINDAKİ ALGILARININ BELİRLENMESİ 1
Dr. Sibel Güven
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Fakültesi s_guven@comu.edu.tr
Prof. Dr. Mehmet D. Karslı
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Fakültesi mkarsli@comu.edu.tr
ÖZET
Sınıf yönetiminin etkililiğini sağlamada yönetsel etkililik boyutlarının nasıl işlediğini belirlemeyi amaçlayan bu çalışma betimsel nitelikte olup tarama modelinde desenlenmiştir. Bu genel amaca bağlı olarak, “Sınıftaki yönetsel düzeylerin her biri için öngörülen etkililik ölçütlerine ilişkin öğretmen algıları nelerdir?” sorusuna yanıt aranmıştır. Araştırmanın evrenini 2011-2012 öğretim yılında Çanakkale İlinde merkezde bulunan İlköğretim okullarında görev yapan tüm sınıf öğretmenleri oluşturmaktadır. Araştırmada örneklem alma yoluna gidilmemiş, “kendini örnekleyen evren” çalışma evreni olarak kabul edilmiştir. Araştırmada evren olarak seçilen öğretmen sayısının 575 olmuştur. Araştırmada “İlköğretimde Sınıf Yönetiminin Etkililiğini Belirleme Anketi” kullanılmıştır. Sonuç olarak, sınıftaki yönetsel düzeylerin her biri için öngörülen etkililik ölçütlerine ilişkin öğretmen algıları neler olduğu belirlenmiştir. Sınıfta belirlenen birey olarak öğretmen ve öğrenci ve yüz yüze gruplar düzeylerinin geliştirilmesinde var olan yönetim deneyimlerinin uygulanması, etkililiğin ölçülebilmesi için son derece önemli olduğu, sınıf yönetiminin, konunun öğretilmesi ötesinde bir yerde olması gerekliliği üzerine durulmuştur. Sınıf yönetimi kazanılması gereken bir beceri olarak ele alınması gerektiği ifade edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Etkililik, Yönetsel Etkililik, Örgütsel Etkililik, Sınıf Yönetiminin Etkililiği
GİRİŞ
Kırk yılı aşkın bir süredir yapılan araştırmalar yönetsel işin doğasına odaklanmıştır. Bu araştırmalar 2 dalga halinde gerçekleştirilmiştir. İlk dalga yönetsel davranışlar ve bunlar üzerindeki yönetsel uygulamalar, ikinci dalga ise, yöneticilerin neyi nasıl başardığı ile ilgilenmiştir. Yöneticilerin davranış ve uygulamalarının incelenmesi etkililik kavramının ölçülmesini gerektirmiştir (Cammock, Nilakant ve Dekin 1995).
Belirlenmiş amaçları gerçekleştirmek üzere oluşturulan örgütler, bu amaçlarını gerçekleştirdikleri sürece varlıklarını sürdürürler ve destek görebilirler. Varlık sürdürme, örgütlerin etkililiği ile açıklanabilir (Erkan 2008). Etkililik kavramının, yönetim alanında ilk defa 1930’lu yıllarda Barnard tarafından kullanıldığı görülmektedir. Barnard (1938) etkililiği, “örgütün amaçlarına ulaşma derecesi” olarak tanımlamış, amacın gerçekleştirilme düzeyi etkililiğin düzeyi olarak kabul edilmiştir (Akt; Balcı 1993). Kimbrough’a göre etkililik, yöneticilerin davranışsal özellikleri ile önceden belirlenmiş ve etkili olarak nitelendirilen yönetici davranış özelikleri arasındaki uygunluktur (Tanrıöğen 1988). Becker ve Nevhauser (1975)’e göre ise etkililik, ucuz maliyeti, iyi kazanç ve yüksek moral elde etmeyi, gelişmeyi sürdürecek yapıyı kurmayı, toplum tarafından
1Bu çalışma BAP tarafından desteklenen “İlköğretimde Sınıf Yönetiminin Etkililiği” isimli doktora tezinden
130
tutulan ve aranan bir imaj sağlamayı ve sürdürmeyi de kapsamaktadır. Örgütün türlerini, amaçlarını ve işlevlerini dikkate alarak etkililiği farklı şekillerde açıklamaya çalışan yazarlardan Hoy ve Miskel (1987), amacı gerçekleştirme düzeyi ile çevreye uyum sağlama yeteneği olarak ve Hendrix ve McNichols (1984) ise gerekli kaynakları elde etme yeteneği olarak tanımlamışlardır (Akt. Karslı, 2004). Bir örgüt amaçlarına ne kadar ulaşabiliyorsa o kadar etkilidir. Yani etkililik aslında bir derecelendirme isidir (Ylmaz ve Taşdan 2006). Belirli amaçları gerçekleştirmek üzere oluşturulan örgütler, bu amaçlarını gerçekleştirdikleri sürece varlıklarını sürdürebilirler. Örgütün varlığını sürdürmesi örgütsel etkililik ile açıklanabilir (Erkan 2008). Örgütsel etkililiğin, farklı yönleri, bakış açıları, amaçları, işlevleri, süreçleri, sonuçları, kaynakları, girdileri ve çevresel faktörlerinin farklı değerlendirilmesinden kaynaklanan faklı birçok tanımı bulunmaktadır (Ayık, 2007). Karslı (2004) ve Akan (2007), Örgütsel etkililiği, örgütsel amaçlara ulaşma yönünde çabalar bütünü, örgütün işlevlerini gerçekleştirme düzeyi, çevreden kaynak sağlama yeteneği, çevreye uyum sağlama ve yaşamını sürdürebilme durumu, çevresel beklentileri karşılama yeteneği” olarak tanımlamaktadır. Örgütsel etkililiği ölçmeye dönük geliştirilen çeşitli modeller bulunmaktadır. Bu modellerden en çok bilinen ve en çok kullanılanlar, amaç modeli, sistem kaynak modeli, ekolojik ya da çevresel model ve birleşik modeldir. Bu model diğer modellere göre oldukça yenidir. Bu modelde, örgüt etkililiği sosyal sonuçların kendi etkinlikleri tarafından belirlenmesini içermektedir. Örgütün etkinlikleri toplumu nasıl etkiledikleri ile ilgilidir. Talcott Parsons’ın “yapısal fonksiyonel” yaklaşımı üzerine kurulmuştur (Yuchtman ve Seashore 1976). “Örgüt etkinlikleri kendi gruplarının ihtiyaçlarını nasıl karşılar?” varsayımı üzerine temellendirilmiştir (Cunningham 1977).
Birleşik modele göre örgütsel etkililiğin dört boyutu vardır ve örgütsel etkililiğin tüm yönleriyle anlaşılabilmesi, bu boyutların hepsinin işe koşulması ile mümkündür. Cunningham (1977)’a göre, her sistem var olmak için kendi amacını belirlemelidir (amacı gerçekleştirme), bu amaçları gerçekleştirecek kaynakları temin etmelidir (uyum), kendi çabalarını koordine etmek için çaba sarf eder (entegrasyon) ve çevresinin gerilim ve zorlamaları reddederek kendi değerlerini benimser (değer sisteminin sürdürülmesi ve korunması). (Cunningham 1977:468, Karslı 2004)