çalışmalarındada iki alt boyuta rastlanmıştır. Bu yapılar; (1). Örgüte yardımcı olma, (2). Örgütte çalışan bireylere yardımcı olma tek kutuplu iki alt boyutlu yapı olarak ifade edilmektedir (DiPaola ve Tschannen-Moran, 2001;DiPaola ve Hoy, 2005). Örgütsel vatandaşlık davranışı boyutları beş başlık altında ifade edilmektedir (Podsakoff vd., 1990). Bunlar; (1). Digergamlık (özgecilik): Kisinin ise yeni baslayan bir meslektasına veya diger mesai arkadaslarına kendi iradesi ile yardım etmesi ve onlara gerektiğinde zaman ayırması gibi konuları kapsar. Özgecilik, genellikle bireye dönük davranışları kapsamakla birlikte, bireylerin performansının artması doğal olarak grubun etkililiğini de yükseltmektedir. (2). Vicdanlılık: Zamanın etkili kullanımı ve minimum beklentilerin ötesine giderek, beklenenden daha iyi performans gösterme ile ilgilidir. (3). Sportmenlik: Şikayet ve sızlanmalardan kaçınma, zamanı etkili kullanma ve örgüt için yapıcı çalışmalarda bulunma ile ilgilidir. (4). Nezaket: Haberdar etme, hatırlatma, yaralı bilgileri aktarma yoluyla problemlerin önlenmesi ve zamanın ve imkânların verimli kullanılması ile ilgilidir. (5). Erdemlilik : Okulda bulunan kurullara, komitelere, tören ve merasimlere gönüllü olarak katılarak, örgüte olan ilgi ve katkısını geliştirme ile ilgilidir (Buluç, 2008). Graham, Örgütsel vatandaşlık davranışın 3 boyutundan bahsetmektedir. Bu boyutlar; uyum, sadakat ve katılımdır. Uyum, sorumluluk sahibi vatandaşların akılcı yasal otoriteyi tanıması ve uymasıdır. Sadakat, bireylerin topluluklarını korumak ve ilerletmek için fazladan çaba harcamasıdır. Katılım ise, örgütü etkileyecek yayınlar konusunda bilgi edinme, topluluğun kendini kontrol etmesine katkıda bulunma ve diğer işgörenleri de örgütleri için yararlı davranmaları doğrultusunda teşvik etme gibi, davranışları içermektedir (Polat, 2007; Polat, 2009; Polat ve Celep, 2008).
Örgütsel vatandaşlık davranışı genel anlamda beş boyutta kabul edilse de okula yönelik örgütsel vatandaşlık davranışının bağlama dönük bir kavram olması ve devlet okulları ile özel okullar arasındaki informal ve formal yapıların yarattığı farklardan dolayı tek kutuplu yapılar olarak karşımıza çıkmaktadır (Dipaola & Hoy, 2005). Okullar, örgütsel vatandaşlık davranışının sıkça gösterildiği örgütlerdir. Çünkü okullar, öğrencileri için en iyisini yapmaya gönüllü öğretmen ve yöneticilere sahip örgütlerdir. Öğretmenlerin çalıştığı okullar, öğrenci başarısını hizmet kavramı ile karşılamaya çalışan ve öğrenciyi müşteri olarak gören kurumlar olarak kabul edilmekte ve öğretmenlikte öğrencilerin ihtiyaçları neyse onu vermeye istekli davranışlar sergilenen bir meslektir. Öğretmenler, zamanlarının pek çoğunu okulda geçirir, hem kendileri hem de okulları için amaçlar geliştirir ve bu amaçları okul unsurları ile paylaşır (Dipaola & Hoy, 2005). Bunun yanında öğretmenlerin sorumlulukları olmamasına rağmen, göreve yeni başlayan öğretmenlere yardımcı olması, gönüllü olarak karşılık beklemeden öğrencilere fazla zaman harcaması ve hafta sonları bile akademik destek sağlaması, özellikle devlet okullarındaki ekonomik imkânsızlıklara rağmen öğrencilerini geliştirme çabaları hep gözlenir davranışlardır. Okul yöneticilerine gelince, görevleri olmamasına rağmen öğretmenleri özlük hakları konusunda bilgilendirmeleri, örgütsel davranış kapsamına giren davranışlar arasında sayılabilir (Balcı vd., 2012).
Araştırmanın Amacı
Bu çalışmanın amacı ilköğretim okulu öğretmenlerinin algılarına dayalı olarak okul müdürlerinin kullandığı motivasyonel dil ışığında öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları ile ilgili görüşlerini ve okul müdürünün kullandığı motivasyonel dilin öğretmenlerin gösterdiği örgütsel vatandaşlık davranışı arasında ilişki olup olmadığını belirlemektir. Buna göre aşağıdaki sorulara yanıt
190
aranmıştır:1. İlköğretim okulu öğretmelerinin okul müdürlerinin kullandığı motivasyonel dil ve alt boyutları ile ilgili görüşleri nasıldır?
2. İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışları ileilgili görüşleri nasıldır?
3. Okul müdürünün kullandığı motivasyonel dil ile öğretmenlerin gösterdiği örgütsel vatandaşlık daavranışı arasında nasıl bir ilişki vardır?
2. YÖNTEM Araştırmanın Modeli
Araştırma tarama modelindedir. Tarama modelindeki araştırmalar varolan durumu betimlemeye çalışan bir yöntemdir (Karasar, 1995). Bu çalışmada, öğretmenlerin algılarına gore okul müdürlerinin kullandığı motivasyonel dilin, ilköğretim okulu öğretmenlerinin gösterdiği örgütsel vatandaşlık davranışlarına yönelik görüşleri var olan durumuyla betimlenmeye çalışılmıştır.
Çalışma Grubu
Bu araştırmada, 2011–2012 eğitim-öğretim yılında İstanbul ili Bayrampaşa ilçesinde bulunan ilköğretim okullarında görev yapan 219 öğretmen oluşmaktadır. Bu örneklem grubu araştırmaya gönüllü olarak katılan öğretmenler içinden tesadüfi örnekleme tekniği ile seçilmiştir.
Veri Toplama Araçları
Araştırmanın verileri Okula Yönelik Motivasyonel Dil Ölçeği (Özen, 2013) ve Öğretmen Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Algısı Ölçeği (Polat, 2007) aracılığı ile toplanmıştır. Motivasyonel dil ölçeği (MDÖ), Mayfield, Mayfield ve Kopf (1995) tarafından geliştirilen (Motivational Language Scale) orijinal formu 24 sorudan oluşan bir ölçektir. Ölçekte, yönlendirici dil edimi 10, cesaret verici dil edimi 6, aitlik yaratıcı dil edimi 8 madde ile tanımlanmıştır. Mayfield, Mayfield ve Kopf (1995) ölçek geliştirme çalışması bulgularına göre, hem eğik hem de dik eksen döndürme tekniği ile yaptıkları faktör analizi sonrasında üç faktörün toplam varyansın % 75’ini açıkladığı görülmüştür. Ölçeğin Omega iç tutarlılığı .97 olarak bulunurken, faktör bazında güvenilir olduğu ifade edilmiştir. Yapılan doğrulayıcı faktör analizinde iyilik uyum indeksi kriterlerini (goodness of fit index) karşıladığı belirlenmiştir.
Özen’in (2013) İstanbul İli Bayrampaşa ilçesi İlköğretim Okulları öğretmenleri üzerinde uyguladığı Motivasyonel Dil Ölçeği uyarlama çalışmasında ölçeğin faktör yapısı doğrulayıcı faktör analizi ile yapılmış ve elde edilen bulguların Mayfield, Mayfield ve Kopf’un (1995) bulgularıyla uyumlu olduğu ve MDÖ’nün üç boyutlu faktör yapısının araştırmanın elde edilen veriler tarafından da doğrulandığı ifade edilmiştir. Ölçeğin güvenilirliği Cronbach Alfa istatistiği yardımıyla sınanmış ve ölçekte yer alan tüm faktörler için ayrı ayrı hesaplanmıştır. Elde edilen verilere göre, her bir faktöre ait Cronbach Alfa değerleri ise Cronbach Alfa iç tutarlılık katsayısı yönlendirici dil alt ölçeğinde .94, cesaret verici dil alt ölçeğinde .93, aitlik yaratıcı dil alt ölçeğinde ise .88 olarak hesaplanmıştır. Bu bulgular ölçeği oluşturan tüm boyutların yüksek derecede iç