Nitel Bölüm 124 

Çalışmanın nitel bölümünde ortaöğretim öğrencilerin savaş ve barış kavramı ile ilgili görüşlerinin nedenini araştırmak amacıyla öğrencilerle görüşme yapılmıştır. Görüşme nitel araştırmada sık sık kullanılan veri toplama yöntemlerinden birisidir. Görüşme yöntemi bireylerin deneyimlerine, tutumlarına, görüşlerine, şikâyetlerine, duygularına ve inançlarına ilişkin bilgiler elde etmede en etkili yöntem olarak kabul edilmektedir (Yıldırım, Şimşek, 2006: 119).

3.3.2.1. Görüşme türleri

Görüşmeler farklı bilim adamları tarafından çeşitli gruplara ayrılmıştır. Görüşme ikiye ayrılabilir: Birincisi “yapılandırılmış görüşme” ikincisi ise “yapılandırılmamış görüşme”dir. Steward ve Cash ise görüşme yöntemini ikiye ayırmışlardır: Bunlardan birincisi önceden belirlenmiş bir dizi soru ve yanıt içeren “yapılandırılmış görüşme,” diğeri açık uçlu sorular içeren yapılandırılmamış görüşmedir (Yıldırım ve Şimşek, 2006: 120).

Görüşme yöntemini Rubin dört grupta toplar: sabit format anket görüşmesi, açık uçlu anket görüşmesi, açık uçlu duyarlaştırıcı görüşme, açık uçlu yoğunlaşmış görüşme (Yıldırım ve Şimşek, 2006: 21). Patton ise görüşmeyi üç grupta toplar: Sohbet tarzı görüşme, görüşme formu yaklaşımı, standartlaştırılmış açık uçlu görüşme tarzıdır (Platton, 1987: Yıldırım ve Şimşek; 2006:121). Araştırmada kullanılan yöntem yarı yapılandırılmış görüşme tekniğidir. Kullanılan yöntem Platton’un “görüşme formu yaklaşımı” olarak kabul edilebilir. Bu yöntemde önceden hazırlanan konu veya alanlara sadık kalarak önceden hazırlanmış sorular sorulmaktadır. Bunun yanında bu yöntem araştırmacıya ek soru sorma hakkı ve soruların yerlerinin değiştirilmesi esnekliği de sağlamaktadır. Araştırmada kullanılan görüşme yöntemi aynı zamanda “açık uçlu görüşme” olarak da adlandırılabilir. Açık uçlu görüşmeler bir konuda kavramlar oluşturmak için elverişlidir. Açık uçlu görüşme aynı zamanda bir alanda yapılan ve az bilinen konularda kullanlabilecek en uygun yöntem olarak da kabul edilebilir (Tashakkori ve Teddlie, 2009:297). Bogdan ve Biklen “Yapılandırılmış görüşme mi daha güvenilirdir yoksa yapılandırılmamış görüşme mi?” sorusuna yarı yapılandırılmış

görüşme en güvenilir görüşme yöntemdir cevabını vermişlerdir (Bogdan ve Biklen, 1992: 97).

3.3.2.2. Görüşme formunun hazırlanması

Yazılı veya doldurmaya dayalı testler ya da anketler var olan sınırlığı ve yapaylığı görüşme yöntemi ortadan kaldırır. Görüşme yöntemi özel bir eğitimi gerektiren veri toplama yöntemidir. Görüşme formu hazırlanırken dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır: Kolay anlaşabilecek sorular yazma, odaklı sorular hazırlama, açık uçlu sorular sorma, yönlerdirmekten kaçınma, çok boyutlu türden sorular sormaktan kaçınma, alternatif sorular ve sondalar hazırlama, farklı türden sorular yazma, soruları mantıklı biçimde düzenleme, soruları geliştirmedir (Aktaran Yıldırım Şimşek 2006: 128). Yarı yapılandırılmış görüşme soruları hazırlanırken ve görüşme yapılırken dikkat edilmesi gereken önemli kurallar vardır. Kuralları Schensul ve LeCompte şöyle açıklamışlardır:

a- Sorulan soruların ve kullanılan ifadelerin anlaşılır olmasına dikkat etmek gerekir.

b- Soruların kısa olmasına dikkat edilmelidir.

c- Kullanılan terimler, kültüre, yaşa, cinsiyete, bilgi seviyesi gibi özelliklere uygun olmalıdır.

d- Soruları tekrar sormaktan ve yanlış sormaktan kaçınılmalıdır.

e- Değerlerle ilgili ve hassas konulardaki fikir beyan edici sorular sormaktan kaçınılmalıdır.

f- Aynı anlama gelecek sorular sormaktan kaçınılmalıdır. g- Olumsuz cümleler kurarak soru sormaktan kaçınılmalıdır.

h- Görüşmeci soruları cevaplayamadığı zaman, görüşmeciye bilgi vermekten kaçınılmalıdır.

i- Görüşmeciye iş yükü getiren sorulardan kaçınılmalıdır

j- Görüşmecinin sorulara evet ya da hayır diyerek kısaca geçiştirebileceği tarzda soru sormamak gerekir.

k- Görüşmede kültürel ve sosyal kurallara saygılı davranılmalıdır (Schensul ve Le Compte, 1999: 155).

Çalışmada kullanılan yarı yapılandırılmış görüşme soruları İlse Hakvoort tarafından geliştirilmiştir (Hakvoort, 1997). İlse Hakvoort tarafından hazırlanan görüşme formu İngilizce aslından Türkçeye uyarlamıştır. Görüşme sorularının yapısı ve işleyişi aynen korunmuştur. Ancak, Türkiye örneğine uygun olamayacak bazı sorular çıkarılmıştır. Bazı sorular, Hollanda örneği yerine, Türkiye örneğine göre sorulmuştur. Öğrencilerle görüşülürken öğrencilerin cevap vermedikleri ya da anlamakta zorlandıkları sorulardan cevap alabilmek için görüşme formuna “Sonda sorular” da eklenmiştir. Sonda sorularında da Türkiye örneğine uygun olacak sorular sorulmuştur.

Görüşme yönteminin uygulanmasının doğurduğu kolaylıklar ve zorluklar vardır. Görüşme yönteminin güçlü yönleri: Esneklik, yanıt oranı, sözel olmayan davranış, ortam üzerindeki kontrol, soru sırası, anlık tepki, veri kaynağının teyit edilmesi, tamlık ve derinlemesine bilgi olarak sıralanabilir. Görüşme yönteminin zayıf yönleri ise şunlardır: Maliyet, zaman, olası yanlılık, kayıtlı ve yazılı bilgileri kullanamama, zaman ayırma güçlüğü, gizliliğin ortadan kalkması, soru standartının olmayışı, bireylere ulaşma güçlüğü olarak sıralanabilir (Yıldırım ve Şimşek, 2006:123).

Görüşmeler on ikinci sınıf öğrencileriyle yapılmıştır. Çalışmada bu sınıfların seçilmesinin nedeni üst sınıf öğrencilerinin özellikle bilgi sorularının olduğu savaşlarla ilgili sorulara daha fazla bilgi verebileceklerinin düşünülmesidir. Görüşme yapılan öğrenciler araştırmanın nicel bölümüne de katılmışlardır. Görüşme yapılmadan önce öğretmenlerden görüşülmesi düşünülen öğrenciler hakkında yardım istenmiştir. Tarih öğretmenlerinden kendilerini en iyi ifade edebilen öğrencileri görüşmeciye yönlendirmeleri istenmiştir. Çünkü yapılan görüşme formu uzun zaman alan bir yapıdadır. Görüşmenin çok uzaması hem araştırmanın güvenirliliğini düşürebilmekte hem de zaman açısından sorun yaratabilmektedir. Bunun yanında kendisini sözel olarak iyi ifade edebilen öğrencilerden daha fazla ve kaliteli veriler elde edilmektedir. Öğrencilerle tek tek görüşme yapılmaya çalışılmıştır. Ancak bu durum her zaman mümkün olamamıştır. Bazı durumlarda bir müdür yardımcısının odasında ya da öğretmen gözetiminde görüşmeler de yapılmıştır. Bazı görüşmelerdeyse görüşmeye iki öğrenci katılmıştır. İki öğrencinin katıldığı görüşmelerde sadece bir öğrenciyle görüşme yapılmıştır. Görüşmeyi dinleyen ikinci öğrenciyle görüşme yapılmamıştır. Görüşme formunda yer alan sorular sırasıyla öğrencilere sorulmuştur. Öğrenciler sorulara cevap vermediğinde ya da soruyu tam olarak anlayamadığında “sonda” (yedek) sorulara

başvurulmuştur. Öğrencilerden daha fazla ve sağlıklı bilgiler elde edebilmek amacıyla sık sık sonda sorularının kullanılması araştırmacıya kolaylık sağlamaktadır.