Nitel Araştırmada Veri Toplama Teknikleri

Nitel araştırma yöntemine giriş yaparken de belirtildiği üzere, nitel araştırmada en yaygın kullanılan veri toplama yöntemleri görüşme, odak grup görüşmesi ve gözlemdir. Bunların yanında çeşitli türdeki dokümanların incelenmesi de nitel araştırmada kullanılan verilerin temelini oluşturmaktadır. Bu verileri çalışmalar da ayrı ayrı kullanabileceğimiz gibi hepsini bir arada kullanabilmek de mümkün olacaktır (Yıldırım ve Şimşek, 2005).

3.1.2.4.1.Görüşme Tekniği

Görüşme, önceden hazırlanmış soruları sorduğu ve karşısındaki kişinin de bu soruları yanıtladığı amaçlı bir söyleyiştir (Kuş, 2003; 50).Diğer bir tanımlamaya göre ise; kişilerin birbirlerini görmelerini, seslerini duymalarını, karşılıklı olarak konuşulan dilin karşılıklı olarak anlaşılmasını ve özellikle de fiziksel ve psikolojik yaklaşımların her türlü imkanlarından faydalanılmasını ifade eder. Amaçlı ve planlı bir birlik duygusunun gerçekleşmesini hedefleyen veri toplama tekniğidir. Bu tanımlamaların yanında Valenzua ve Shrivasyava’ nın yapmış olduğu bir çalışmada görüşmenin üzerinde şu tanımlamalarla durulmaktadır;

 Görüşmenin ana görevi görüşülen kişinin ne demek istediğini anlamaktır.  Anlamlı bir düzeyde görüşmek daha zor olmasına rağmen nitel bir

araştırmada hem anlamlı bir düzey, hem de gerçeklere dayalı sonuçlar elde edilmesi hedeflenmektedir.

 Görüşmeler katılımcının deneyimlerini anlatması açısından önemlidir. Görüşmeci konunun etrafında derin bilgiler elde etmek adına takip edilir. Anketlerdeki gibi kısa tek kelime şeklindeki cevaplar niteliğinde olmadığı için daha doğru sonuçlar doğurabilir.

Son yıllarda nitel araştırmanın diğer bilimlerle özellikle de bilgi bilimi ile çalışma sayıları arttığı görülmektedir. Bu artışta gözlem, görüşme derinlemesine görüşme gibi yapılandır çalışmalardan daha güvenilir olduğunu ispatlar niteliktedir.

Bilgi bilimi, gözlem görüşme derinlemesine mülakat yöntemi gibi sosyal ve kültürel olgular üzerinde durmak yerine daha çok objektif gerçekler üzerinde durmaktadır. Yılar geçtikçe de gözlem ve mülakat yöntemleri hem zaman, maliyet hem de sınırlı erişim açısından sorunlar oluşturmaktadır. Bu sebeplerden dolayı da internet ve bilgi yönetimi kullanımı nitel araştırma açısından da artmaktadır. 2003 yılından sonra görüşmeler ve ele alınan metodolojik konular ele alınarak e-posta görüşmeleri nitel araştırma için uygun bir araç haline gelmiştir. E-posta ile görüşmeler yüz yüze ve telefonla görüşmeden daha az maliyetlidir. Araştırmacılar uzun uzun telefon görüşmeleri yapmak ya da görüşülecek kişinin yanına seyahat etmelerinin yerine her birine sorulması gereken soruları e-posta yoluyla yollayarak gelen cevapları bir araya toplama metodunu kullanmaktadırlar (Meho, 2006).

3.1.2.4.2. Görüşme Türleri

Görüşmeye katılanların sayısına göre: Bireysel görüşmeler ve grup görüşmeleri olarak iki kısımda toplanır. Bireysel görüşme sadece görüşmeci ile görüşülen kişi arasında iken, grup görüşmesi ise görüşmeci ile bir grubun karşılıklı olarak etkileşim kurarak yapmış oldukları görüşmelerdir.

Yapılandırılmamış(unstructured) Görüşme: Görüşmecinin belli bir konu üzerinde tartışma ortamı oluşturduğu ve açık uçlu sorulara görüşme konusunda ayrıntıları öğrenmeye çalışması türündeki görüşmedir (Hancock, 1998:10).

Yapılandırılmış(structured) Görüşme: Araştırmacı spesifik bir konu ve soruların olduğu ve genellikle mülakat rehberi olarak adlandırılan listeyi aralarında anlaşmanın da olduğu bir görüşmeciye yöneltme şekliyle bu mülakat şeklini gerçekleştirilir. Sorular belirli programlar eşliğinde hazırlanmış olmasının yanında görüşmeyi yapacak araştırmacı tarafından da kılavuzda yer almayan sorular yöneltilebilir (Seidman, 2006).

Yapılandırılmış ve yapılandırılmamamış görüşmelerin her ikisinde de görüşme süreci esnektir. Sorulan sorulardan araştırılan vurgulanan noktaya ulaşılması beklenir. Yani sorulan sorular araştırılan konunun deseni biçimi açısından

önem teşkil eder. Her duruma rağmen nitel araştırmanın eksik taraflarının olduğu da unutulmamalıdır (Seidman, 2006).

Görüşme tekniğinin kullanımının bazı üstünlükler bulunmaktadır. Bu üstünlükleri Seidman (2006) şu şekilde sıralamıştır:

Gözleme dayalı sorular oluşturma: hazırlanan sorular gözlemle pek uyumlu

olmasa da alınan cevapların geniş bir alanı kaplaması muhtemeldir. katılımcılar hakkında nitel bir araştırma stratejisinin olması uygulanabilecek yolların bulunması açısından önem arz eder.

Olayların tekrarı: Nitel araştırma yapılan araştırmalar ışığında sorulması

gerekenleri tekrar sorma oluna giderek olayları tekrarlamayla bir sonuca ulaşmaya çalışır. Yani soruları tekrarlama yoluna gidebilir.

Etik Düşünceler: Nitel araştırmalarda bazen etik kaygıları artıracak

yaklaşımlarda sergilenmektedir. Örneğin katılımcı odasına gizli dinleme cihazları yerleştirmek gibi.

Tepkisel etkiler: bir katılımcıyla görüşülmesi esnasında ortaya çıkan

tepkilerin yanında yapılandırılmış bir gözlem sonucunda da tepkilerle karşılaşmak olası bir durumdur.

İnsan yaşamlarına daha az müdahale: Bir gözlem esnasında yapılan bir görüşmeden daha çok insanların yaşantılarına müdahale olması muhtemel bir sorundur

Seidman (2006), görüşme sorularının hazırlanmasında dikkate alınması gereken bazı temel ölçütleri de şu şekilde sıralamıştır:

 Sorular arasında belirli bir düzenin oluşturması mülakat sırasında sorulacak soruların sırasının belirli olması makul bir sonuç almak açısından önemlidir.  Araştırma sorularının cevaplandırılmasında çok özel olarak hazırlanmamış

konular alınan cevaplar açısından yarar sağlayacaktır.  Anlaşılır bil dil kullanılması önemlidir.

 Nicel araştırmalarda mülakatlarda olduğu gibi sonuca götüren soruların sorulmadığını bilmek gerekir.

 Mülakatta yöneltilecek olan yaş cinsiyet bulunduğu konum kaç yıldır çalışmış olduğu gibi sorular ulaşılacak sonuç için faydalı olacaktır.

Nitel araştırmada Görüşmenin Yönleri Valenzuela ve Shrivastava tarafından yapılan çalışmada şu şekilde sıralanmıştır:

 Görüşmeler görüşmeci tarafından yanıtlanan sorularda ne demek istediğini temel alır

 Anketlere göre daha fazla kişisel forma dayanır

 Kişisel görüşmelerde görüşmeciden en doğru cevaplar alınması hedeflenir  Posta yoluyla alınan cevaplara nazaran daha fazla fırsata sahip olunarak

anlaşılmayan noktalar tekrarlanabilir

 Görüşmelerde soruları yanıtlayanın işi daha kolaydır. Çünkü neyin arandığı konusunda izlenim ve fikir sahibi olabilirler.

 Görüşmeler için en önemli kayıp zamandır çünkü görüşme sırası yoğun bir zaman kaybına neden olur.

En yaygın kullanılan nitel yöntemlerden biri de derinlemesine görüşmedir. Soruları araştırmada etkili bir yöntem olması yanı sıra hem katılımcılar hem araştırmacı açısından büyük bir deneyim nedenidir. Derinlemesine mülakat katılımcı perspektifinden canlı bir resim ortaya çıkarmak için tasarlanmış bir tekniktir. Derinlemesine görüşmelerde görüşme yapan kişi uzman, anketör öğrenci kabul edilir (Johnson,2001). Bir kişi hakkında ayrıntılı bilgi alma düşüncesi ve davranışlarında derinlik ve yeni konular keşfedilmek isteniyorsa derinlemesine görüşmeler kullanılır. Bu tarz görüşmeler genellikle verileri bir program şeklinde eksiksiz bir tablo halinde sunan içerik sağlamak için kullanılan görüşmelerdir (Boyce, Neale, 2006).

Etkili Bir Nitel Araştırma İçin gerekli şartları Gardenhire ve Nelson (2006), yapmış oldukları çalışmada şu şekilde sıralamışlardır:

1.Araştırma tasarılarının ve müdahalelerinin baştan aşağı şekillenmesini sağlayın 2.Konuları araştırın ya da konular ortaya çıkarken çözümleri üretin.

3.Projeyi tasarlarken araştırma araçlarını ya da program sevkiyatını geliştirin 4.Çözümleyici hipotezleri oluşturun.

3.1.2.4.3. Görüşme Tekniğinin Veri Toplama Aracı Olarak Belirlenmesinin Nedenleri

Araştırmanın konusu kapsamı ve amacı doğrultusunda nitel araştırmanın kullanılması ilk belirlenen hedefler arasında yer almaktadır. Bu kapsamda da kullanılacak olan tekniğin konuyu daha spesifik bir konuma taşıması amacıyla öncelikli olarak görüşme tekniği seçilmiş ardından da yapılandırılmış görüşme formu oluşturularak bir yol çizilmesi tercih edilmiştir.

Bu çalışmada görüşme tekniğinin kullanılmasının öncelikli nedeni görüşme tekniğinin nitel araştırmanın en yaygın olarak kullanılan tekniği olmasından ileri gelmektedir. Bunun yanı sıra çalışılan konunun üst düzey yöneticileri ilgilendirmesi ve konu ile ilgili en verimli sonucu elde etme amacını güderek görüşme tekniği kullanılması uygun görülmüştür.

Üst düzey yöneticilerle yapılması beklenen görüşmelerde göz önüne alına diğer bir konuda işletmelerin ve yöneticilerin yoğunluğunu da dikkate alarak fazla zaman kaybı oluşturmaması amacı ile görüşme tekniğinin uygulanması tercih nedenlerinden biri olmuştur.

Tüm bu sebeplerin yanı sıra yukarıda belirtilen ve üzerinde genişçe durulan görüşme tekniğinin avantajlarının fazlaca olup çalışmadan en iyi sonucu elde etmeyi beklemek de görüşme tekniğini kullanmanın diğer bir amacıdır.

3.1.2.4.4. Görüşmede Kullanılan Soru Formunun Oluşturulması

Görüşmede kullanılacak soru formunun hazırlanması için öncelikli olarak stratejik rekabet üstünlüğü, rekabet stratejileri, performans ve bilgi teknolojileri literatürü kapsamlı bir şekilde taranmıştır. Görüşme formunda otel işletmeleri yöneticilerinin bilgi teknolojilerine yönelik tutumları, otel işletmelerinde bilgi teknolojilerini kullanıp kullanmadıkları, bilgi teknolojilerinin otel işletme performansını etkileyip etkilemediğine yönelik bir takım sorular bulunmaktadır. Sorular ilk basamakta 15 adet soru oluşturulmuş ve bu sorular danışman ve konu üzerinde çalışması olan diğer hocalar gözetiminde incelemeye tabi tutulmuştur. Sorular üzerinde yapılan çalışmalar ve incelemeler sonucunda toplamda 9 adet açık uçlu soru sorulmuştur. Çalışma kapsamında sorulan bu 9 adet açık uçlu sorunun amacı, konuyla ilgili derinlemesine bilgiye ulaşmaktır.