NİTELİKLERİ BAKIMINDAN HAFTALIK İŞ GÜNLERİNE BÖLÜNEMEYEN ÇALIŞMALARDA

Çalışma süresinin haftanın işgünlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine nitelikleri yönünden olanak bulunmayan hatta imkansız olan işler vardır. Nitekim, karayolları ile demiryollarında ve deniz, göl ve akarsularda yapılan (ve Deniz İş Kanununa tâbi olmayan) taşıma işlerinde görülen budur. Özellikle belirtilen taşımacılık sektöründe İş K.63’deki günlük/haftalık iş sürelerinin tatbiki belki de süre doldu diye tam yol ortasında işin bırakılması gibi garip sonuçlar doğurabilir. Bunu gözden kaçırmayan yasa koyucu, bu tür iş ve işyerlerinde çalışma sürelerinin günlük yasal çalışma süresini aşmayacak şekilde en çok altı aylık denkleştirme süresi tanınarak uygulanacağını belirtmektedir229. Buna göre, “63. madde gereğince belirli çalışma sürelerinin bir haftanın işgünlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine, nitelikleri bakımından imkân bulunmayan işlere uygulanmak kaydıyla, çalışma süresini, haftadan daha uzun bir döneme göre düzenleyecek ve fakat o döneme ayrılacak topyekûn sürenin her bir iş haftasına düşen ortalaması kanuni çalışma süresini aşmayacak şekilde uygulanmasını sağlayacak olan usuller”in Çalışma Bakanlığınca çıkarılacak bir yönetmelikte düzenleneceği öngörülmüştür230. (İş K.76). İşte, bu tür işlerde fazla çalışma, bir çalışma dönemindeki çalışma süresinin dışında yapılan çalışmadır. Çalışma süresi ise, bir çalışma dönemi içindeki hafta sayısının, haftalık çalışma süresiyle çarpımı sonunda bulunur (Haftalık İGBÇSY. md. 5/1 ve 11/I)231.

227 _{SOYER, sh. 808; CANİKLİOĞLU, N., sh. 179-180.}

228 _{MERİÇ, Nedim; Türk ve Alman İş Hukukunda Kısmi Süreli Çalışma, Legal İş Hukuku ve Sosyal}

Güvenlik Hukuku Dergisi, S.2005/8, sh.1570.

229 _{AKYİĞİT Ercan, İş Hukuku, Ankara, 2005, B.4, sh.273.}

230 _{CANİKLİOĞLU, Suat; Türk İş Hukukunda Normal Fazla Çalışma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,}

İstanbul, 2002, sh. 59.

Fazla çalışma kavramı bakımından kararlaştırılmış bile olsa günlük iş süresinin temel alınması, haftalık iş günlerine bölünemeyen işler için caiz değildir. Çünkü söz konusu işlerdeki fazla çalışmalar, günlük iş süresinin yerine, bir haftadan daha uzun bir süreyi içeren iş dönemine göre belirlenir232. Bu anlamda, belirtilen türdeki işlerde yapılacak fazla çalışma, bir iş dönemindeki normal iş süresinin aşılmasıyla yapılan çalışmayı içerir (Haftalık İGBÇST. md. 10/I)233.

Dolayısıyla; 4857 sayılı İş Kanunu’nda da çalışma sürelerini düzenleyen 63. maddede öngörülen tarafların anlaşması durumunda denkleştirme uygulanacağı kuralına Haftalık İGBÇSY. ile bir istisna getirilmiş bulunmaktadır. İşletme toplu iş sözleşmeleri ile denkleştirme çalışmasına olanak tanınmamış olsa bile, Yönetmelik kapsamına giren haftalık iş günlerine bölünemeyen işleri düzenlemeye ilişkin hükümleri uygulama imkanı bulacaktır.

1475 sayılı Kanun zamanında dahi; çalışma süresinin bir haftanın işgünlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine nitelikleri bakımından olanak bulunmayan işlerde fazla çalışmanın saptanmasında esas olanın, bir çalışma dönemi olduğuna göre, günlük çalışma süreleri aşılsa dahi fazla çalışmadan söz edilmesi mümkün görülmemektedir234. Denkleştirme çalışması diğer iş kolları için 4857 sayılı Kanun ile getirilmekle birlikte 1475 sayılı Kanun zamanında haftalık iş günlerine bölünemeyen işler için denkleştirme çalışması Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen İşler Tüzüğü ile getirilen düzenleme doğrultusunda, şimdiki düzenlemeye benzer hükümlerle zaten uygulanmakta idi.

Çalışma süresinin haftalık iş günlerine bölünmesi mümkün olmayan işlerde normal iş süresi ve fazla çalışmanın belirlenmesi kolay olmadığından uyuşmazlıklar ortaya çıkmaktaydı. Örneğin, servis şoförü olarak günde 12 saat çalıştıktan sonra 24 saat dinlenen işçinin bu çalışma düzenine göre bir hafta 48 saat, takip eden haftada ise 36 saat çalışacağı düşünüldüğünde, 1475 sayılı İş Kanununun 61. maddesine göre haftalık çalışma süresi olan 45 saatin ayda iki hafta aşılacağı karşısında aylık 6 saat fazla çalışma ücretinin

232 _{Y9HD.02.04.2002,E.2001/19697,K.2002/5726, Legal İHSGHD.S.2004/1,sh.246.}

233 _{CENTEL, sh. 234; “... Türkiye ile Avrupa arasında çalıştırılan bir araçta şoför olmak, yalnız başına fazla}

çalışma iddiasına hak vermez. Özellikle araçta nöbetleşe aracı kullanan bir başka şoför varsa ve uyumaya elverişli yatak mevcutsa durum böyledir...” Y9HD. 20.3.1972-26924/7037. ÇENBERCİ, M.; İş Kanunu Şerhi, Ankara 1984.

hesaplattırılıp hüküm altına alınması gerektiği düşünülebilir235_{. Ancak fazla çalışma kural}

olarak işçinin günlük normal çalışma süresinin üstündeki çalışmaya göre tespit edilmesi 1475 sayılı İş Kanununun 35/1. maddesi ve fazla çalışma tüzüğünün 1. maddesi gereği olduğundan, servis şoförünün 12 saat çalışmadan sonra 24 saat dinlendirildiği ve böylece kimi hafta 48 saat, kimi hafta ise 36 saat çalışma yaptırıldığı için iş süresinin bir haftanın iş günlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine niteliği bakımından olanak bulunmaması nedeniyle haftalık iş günlerine bölünemeyen çalışma süreleri tüzüğünün 5. maddesi uyarınca, günlük iş süresi 12 saati geçmediğinden fazla çalışma alacağının bulunmadığını kabul etmek daha doğru olacaktır236.

Çalışma döneminin haftalara tam olarak bölünemediği durumlarda, çalışma süresi iş günü üzerinden ve her bir iş günü 7.5 saatlik iş süresi olarak kabul edilir. Buna karşılık çalışma dönemindeki her bir haftalık çalışma süresi 45 saatten az veya çok olarak saptanabilir. Ancak o çalışma dönemindeki iş süresinin bir iş haftasına düşen ortalaması 45 saati geçemez. Dolayısıyla bir iş haftasında 50 saat çalışan bir işçi diğer iş haftasında 40 saat çalıştığında iki haftalık bir çalışma dönemindeki ortalaması 45 saati aşmadığı için fazla çalışma yapmış sayılmayacak ve birinci haftadaki 50 saatlik çalışmasının 5 saatlik kısmı için fazla çalışma ücreti talep edemeyecektir. Ancak ilk haftada 50 ikinci haftada da 45 saatlik çalışması olan işçi için 5 saatlik fazla çalışma söz konusu olacaktır. Bu denkleştirilecek çalışma süresi iki ile altı ay arasında belirlenebilmektedir. Bu belirleme izne gerek kalmadan işveren tarafından yapılacaktır (Haftalık İGBÇST. md. 3)237_.

Öte yandan Yönetmeliğe göre günlük çalışma sürelerinin de bir sınırı vardır. Buna göre, günlük çalışma süresi 11, gece çalışma süresi de 7.5 saati geçemez. Yönetmelikte ayrıca, işverenler düzenleyecekleri tablo ve cetvellerde çalışma dönemini, işin günlük başlayış ve bitiş saatlerini de göstermek ve bunları idare büroları ve taşıtlarda bulundurmakla yükümlü tutulmuşlardır (md. 8)238.

Yargıtay’ın muhtelif tarihlerde verdiği kararlarda, Yönetmelik Kapsamına giren işlerde fazla çalışma açığa kavuşmuş bulunmaktadır. Bir olayda “Normal fazla çalışma

235 _{Y9HD. 4.10.2000, E.2000/8140 – K.2000/13110, (Yayımlanmamış).}

236 _{Bkz.: Y9HD. 4.10.2000, E.2000/8140 – K.2000/13110 sayılı karara E. Doğu ve C. İ. Günay’ın karşı oyu.}

GÜNAY, sh. 573-574.

237 _{AKYİĞİT, İş Hukuku, sh.274.} 238 _{CANİKLİOĞLU, sh. 60-61.}

dışında davacı işçinin kamyonda kalması, işin niteliği itibarıyla fazla çalışma sayılmaz” şeklinde karar veren Yargıtay, bir başka kararda ise “Türkiye ile Avrupa arasında çalıştırılan bir araçta şoför olmak yalnız başına fazla çalışma iddiasına hak kazandırmaz, özellikle aracta nöbetleşe aracı kullanan bir başka şoför ve uyumak için elverişli yatak mevcutsa durum böyledir” şeklinde karar vermiştir239.

Haftalık iş günlerine bölünemeyen çalışmalar için Yönetmelik ile getirilen özel düzenleme, iş yaşamında büyük rahatlamalara neden olmuştur. Özellikle kara, deniz ve hava yolu üzerinde yapılan işlerde, vasıtayı kullanan işçi, ulaşılan yerde günlük hayatını sürdürmekte ve fiilen çalışma yapmamaktadır. Bu sürelerin de çalışma süresinden sayılarak fazla çalışma hükümlerinin uygulanması işveren ve çalışan diğer işçiler aleyhine açık eşitsizlik yaratacağından, Yönetmeliğin nispi emredici düzenlemesi gereğince aksi kararlaştırılmamışsa, işin yapılmasının gerektirdiği en az iki, en çok altı aylık denkleştirme süresi olan çalışma süresindeki toplam çalışma süresinin haftalık ortalamasına göre tespit edilmesi gerekecektir .