NEZARETE BAĞLI GÖREVLİLER

Yolların inşası sırasında doğru güzergâhın belirlenmesi en dikkati gerektiren bir unsurdur. Bu konunun mesuliyeti Baş Mühendislere aittir. Ser-Müfettişler, Seyyar Müfettişlerin gönderdiği takrirler suretinde gerekli tedbirleri almakla yükümlüdürler. Başmühendis bulunduğu vilayet dâhilindeki yolun güzergâhında yanlış bir rota belirlediği anlaşıldığında, tabii yapıyı bozmadan işin geriye kalan kısmı için bir tedbir almaya çalışır51. Sadece yol ve köprü keşfinde bulunmaz nafıaya ait diğer işlerden de sorumludurlar.

Görevlendirildikleri yerler hakkında Meclis’e Stivasyonlar sunarlar52.

2-Seyyar Müfettiş-Ser-Müfettiş

Devletin yapılan yolların mevcut durumunu tespit etmek, yapılmasına ihtiyaç duyulan yolları araştırmak ve yerel yönetimlerin, müteahhitlerin ve halkın üzerine düşen sorumlulukları tespit için belirli zamanlarda ülkenin çeşitli yerlerine müfettişler gönderilmektedir. Bu müfettişler bazen askeri teşkilata mensup olurken bazende çeşitli

47

Umur-u Nafıa ve Ziraat Mecmuası, H. 1 Rebiül-evvel 1317 (10 Temmuz 1899), s. 453.

48

BOA. T. NFM. 716/10, H. 1297 R. 22 (3 Nisan 1880).

49

BOA. Y. PRK. TNF. 5/41, H. 1315 M. 22 (23 Haziran 1897).

50

“…İnşâ‘at ve sarfiyâtca bir yolsuzluk vuku‘bulur ise müsebbibleriyle berâber BaşMühendis mes’ûl tutulacağından kendisini ona göre tenbihât-ı mü’essesere icrâsı…”Umur-u Nafıa ve Ziraat Mecmuası, H. 15 Receb 1320 (18 Ekim 1902), s. 1877.

51

Mecmua-ı Umur-u Nafıa, H. Fi Muharrem 1302 (Ekim/Kasım 1884), s. 19.

52

BOA. İ. TNF. H. 1310 L. 26 (13 Mayıs 1893). BOA. Y. PRK. TNF. 8/47, H. 1324 S. 2 (28 Mart 1906).

nezaretlere mensup bir memur olmaktadır. Gördükleri ve duyduklarını rapor halinde sunarlar. Devlet, sunulan bu raporları ilgili nezaretlerin değerlendirmesine sunmaktadır. İzmid Mutasarrıflığı’nda görev yapan Selim Sırrı Paşa devlet tarafından Seyyar Müfettiş olarak tayin edilmiştir. Bu görevinin sona ermesiyle yeniden İzmid Mutasarrıflığı’ndaki görevine dönmüştür53.

Vilayetlerde yapılacak Turuk ve Meabir işlerinin müteahhitlere ihalesi sırasında teminata dayalı olarak yapılması konusunda görüş bildirirler54. Ayrıca yol işleri sırasında oluşabilecek suiistimal hallerinde tahkikat yapmakla görevlendirilmektedirler55. Seyyar Müfettişler Osmanlı coğrafyasının her mıntıkası için görevlendirilmişlerdir. Örneğin Manastır Vilayeti, Adana Vilayeti56 ve diğer vilayetlerde görev almışlardır.

Nafıa Dairesinde Ser-Müfettişlerde görev yapmaktadırlar57. Heyet-i Fenniye bünyesinde hizmetlerini yürütmektedirler. Ser-Müfettişler bu görevleri ile beraber başka görevleri de geçici olarak yürütmektedirler58.

3-Komiserler

İmalatın yapımı ve başlanıldığı andan itibaren ve imtiyaz süresinin sonuna kadar idare, işletme ve inşaatın hüsn-ü halde yapılıp yapılmadığını komiserler vasıtasıyla devlet muayene ve teftiş etmektedir.

Komiserlerin ücreti imtiyaz sahiplerince Nafıa Nezareti veznesine yıllık olarak yatırılmaktadır. Nezaretten maaşlarını aylık olarak tahsil etmektedirler59.

Komiserlerin sayısı bulundukları yere göre değişebilmektedir. Devlet çeşitli kumpanyalara belli sınırlar dâhilinde imtiyazlar vermektedir. Örneğin bir demiryolu

53

BOA. T. 171, Mayıs 301 (Mayıs/Haziran 1885), s. 6.

54

BOA. T. 171, Kanun-u evvel 301 (Aralık/Ocak 1885/1886), s. 7.

55

BOA. T. NFM. 720/54, H. 1303 B. 20 (24 Nisan 1886).

56

“…Turuk ve köprü ve menfezlerin imâl ve inşâsı hakkında Adana Vilâyeti’nce mevki-i icrâyâ vaz‘ olunan beyânnâmenin Seyyâr Müfettiş tarafından bir sûretinin gönderildiğine da’ir…” BOA. T. 171, Ağustos 301 (Ağustos/Eylül 1885), s. 6.

57

BOA. T. 2303, 1 Şubat 1305 (13 Şubat 1890).

58

“…Heyet-i Fenniye Ser-Müfettişi refetlü Serviyyen Efendi’nin mezkur Ser-Müfettişliğe kemakan uhdesinde kalmak üzere şehri 5000 guruşla 1 Nisan 1308 (13 Nisan 1892) tarihinden itibaren Der-saadet Rıhtım Komiserliği’ne tayin…” BOA. T. 2303, 6 Mayıs 1308 (18 Mayıs 1892).

59

“…Nafı‘a Nezâreti esnâ-yı imalâtda sûr-u icrâiyesini ve hitâmında kabul olunmazdan evvel bi-tekrâr imalât-ı vâkı‘ayı ve müddet-i imtiyaziyye zarfında idâre ve işletme mu‘âmelâtını ve ameliyâtın hüsn-ü halde muhafaza olunub olunmadığına mahsûs Komiserler vâsıtasıyla mu‘âyene ve teftîş eyleyeceklerdir işbu teftîş ve nezâret ve mu‘âyene masarıfına mukabil eshâb-ı imtiyâz ameliyâta mübâşeret için ta‘yîn olunan müddetten itibâren müddet-i imtiyâziyyenin hitâmına kadar mâh be mâh te’diye olunmak üzere senevî Nafi‘a Nezaretinin emrine… Osmanlı Lirâsı te’diye ve ifâ edeceklerdir…” BOA. İmtiyaz Defteri 2, H. 11 Şevval 304 (3 Temmuz 1887), s. 98.

imtiyazı, yakınında bir başka hat geçirileceği zaman kumpanya adına bir vekil ile devletin komiseri birlikte teftiş yapabilmektedirler60. Böylece ileriki zamanlarda oluşabilecek muhalif durumlarında önüne geçilmiş olmaktadır.

4-Bekçiler

Turuk ve Meabir işlerinin muhafazası için gerekli miktarda vilayetlere bekçi görevlendirilmesi yapılmaktadır61.

5-Nafıa Kâtipleri

Merkezden gönderilen memur görev yerine ulaşınca ilgili vilayetin Muhasebe Kalemi62 ve merkez Nafıa İdaresi tarafından gerekli kayıt işlemleri yapılır. Tercüme-i hal’i de kayıtla beraber Sicil Memurluğu’na gönderilir63.

6-Mühendisler

Her vilayette her konunun alanına uygun mühendisler vilayet idarelerinde bulundurulmaktadır. Her sancağın mühendisi kış mevsiminin gelmesiyle yapılmış işlerin cetvellerini hazırlayarak Nafıa Komisyonu’na sunarlar. Komisyon cetveller hakkında görüş belirttikten sonra bir mazbata ile Liva İdare Meclisine takdim edilir. Burada da yapılan tahkikat sonucunda vilayet idaresinin tahriratı ile merkeze gönderilir. Mühendisler, o yıla ve gelecek yıla ait nafıa işlerinin listesini de çıkarmakla yükümlüdür.

Vilayet mühendislikleri genelde yabancıların elinde olup Müslüman halktan mühendis yetiştirmek amacıyla Hendese-i Mülkiye açılmıştır. Her yıl mezun sayısı artış göstermektedir. Buradan mezun olanlar ilk olarak vilayetlere Mühendis Muavini olarak tayin edilmekte, vilayetlerdeki 1 yıllık muavinlikten sonra ise Mühendis olarak tayin edilmektedirler64. Devlet her yıl ihtiyaç doğrultusunda Peykur ve Mühendis Muavinleri tayini yapmaktadır. 1885’te aylık 800 guruş maaşla tayinleri gerçekleştirmiştir65.

60

“…İmalât-ı mezkûrenin ikmâlinden sonra refakatinde Aydın Temüryolu Kumpanyası tarafından bir vekîl bulunduğu halde cânîb-i hükümet-i seniyyemden bir komiser ma‘rifetiyle mu‘âyenesine mübâderet olunacak ve bununla tanzîm edecekleri mazbata lede-l-mu‘âyene iktizâ ederse taraf-ı Devlet-i ‘Aliyyemden ahz ve kabul olunub küşâdına müsâ‘ade olunacağı…” BOA. İmtiyaz Defteri 1, H. 14 Ca. 293 (7 Haziran 1876), s. 77.

61

BOA. T. 171, Nisan 302 (Nisan/Mayıs 1886), s. 6.

62

Muhasebe Kalemi; Çeşitli işletmelere ait cetveller burada kayıt altına alınır. BOA. T. NFM. 716/11, H. 1297 R. 22 (3 Nisan 1880).

63

BOA. T. NFM. 721/34, H. 1304 N. 7( 30 Mayıs 1887).

64

BOA. Y. PRK. TNF. 2/38, H. 22 Cemaziyel-evvel 306/ 12 Kanun-u Sani 304 (24 Ocak 1889).

65

Vilayetlerde istihdam edilen mühendislere tayinleri sırasında yol harcırahı verilmektedir66.

Turuk ve Meabir işlerinde görevli olan mühendisler halk eliyle yapılmayıp devlet aracılığıyla yapılacak olan köprü, menfez, duvar ve kasis gibi inşa ve tamirat işleri için gerekli olan ücret ve malzemeyi belirlemek amacıyla yol mühendisleri tarafından haritalar düzenlenir. Ayrıca pusulalar hazırlanarak birer örneği merkeze, vilayete ve civar mahallelerde talip olan müteahhitlere gönderilir. Fiyat belirlenirken Nafıa Komisyonu’nun ve Vilayet İdare Meclisi’nin görüşü esas alınarak kontrata ilave edilecektir. Topyekün müteahhitler tarafından yapılacak işlerin düzenlenmesinde görev almaktadırlar.

Mühendisler aynı zamanda, ahali tarafından yapılan işlerin fenne uygunluğunu sağlamakta birinci derecede sorumludurlar. Ancak ahalinin işlerine müdahale etmemektedirler.

Yapılacak çalışmanın güzergâhı, harita ve profilleri hazırlanmadan ve defterlere kayıtları yapılmadan Mühendisler, yol çalışmaları için ahali görevlendirmesinde bulunamazlar. Yolun güzergâhının belirlenmesine mühendislerin gereken özeni göstermesi gerekmektedir. Bunun için gerekirse yöre halkından bilgi alacaktır. Yolun profilinin çıkartılması, ne miktar ücret gerektiği, bir amele 1 yıl içerisinde 7-8 günden fazla çalıştırılamayacağı gibi 12 saatlik mesafeden öteye de götürülemeyeceği hesap edilerek işçi sayısını ve yapılacak işin kapasitesini iyi algılamak zorundadırlar.

Eğer inşa edilecek yol, o yıl bitmesi imkânsız ise taksim usulüne göre yol iki kısma ayrılarak 2 yıllık bir sürede tamamlanması sağlanmalıdır. Amele görevlendirilmesi kaza, nahiye ve köy esasına göre yapılması gerekmektedir. Aynı anda hepsinin görevlendirilmesine imkân yoktur. Önce kazalar, sonra nahiye ve köylerde bulunan amele görevlendirilir. Sırası gelen, görevini ifa ettikten sonra daha önce hazırlanan defterlere mühendisler tarafından işaret konularak Nafıa Komisyonu tarafından tasdik edilir.

Mühendislerin görevi sadece yolun yapımı ile bitmemektedir. Yolun tamamlanmasından sonraki zaman diliminde de görev alanında yer alan yolları ayda 1

66

defa dolaşarak gördüğü eksiklikleri rapor etmektedir. Tamiratı gerekli olan yerlere işçi istihdam etmekle yükümlüdürler67.

Vilayet yollarında yapılacak çalışmalarda Mühendis tayin edilmeden nakdiye bedelinden bir harcama yada tamirat yapılması söz konusu değildir. Ancak istisnası hallerde olmuştur. Nitekim Erzurum-Gümüşhane yolu için Mühendis talep edilmiş. Görevlendirilen mühendisin çeşitli nedenlerle görev yerine gitmemesi üzerine Trabzon Vilayeti kendi yetkisi dahilinde görevlendirmede bulunmuştur68.

Mühendisler ve Kondüktörler görevlerindeki başarılarından dolayı terfi etmektedir. I. ve II. Sınıf mühendislerin “Alâmet-i Farîka” ile şereflendirilmeleri yapılmaktadır69.

7-Peykur

Görev alanının ne olduğu tam olarak anlaşılamamakla beraber Nafıa Nezareti’nde Turuk ve Meabir işlerinde görev aldığı tespit edilmiştir70.

8-Fen Memurları

Vilayetlerde yapılacak Turuk ve Meabir işlerinin fenni kısmı Fen Memurlarının sorumluluğunda olup inşaatın mesuliyetini üzerlerine almaktadırlar. Fen işlerine, idarelerin, halk ve diğer unsurların yapacağı müdahaleleri engellemekle yükümlü tutulmuşlardır. İnşaatın gidişatı hakkındaki bilgiler bu memur kadrosundan alınır71.

Herhangi bir yolsuzluk, usulsüzlük durumunda Müfettişler, Fen Memurlarının görüşlerini alarak durum değerlendirilmesi yapmaktadırlar. Her vilayette yer alan fen memurları vilayetteki keşif işlerini yürütmektedirler. Vilayetlerde yer alan Nafıa Komisyonlarda fen memurlarının hazırlamış oldukları raporlar komisyonlarda kayıt altına alınır72.

Görevleri arasında şirketlerin dışarıdan ithal ettikleri alet ve edevatın yapılacak işe uygunluğunu onaylarlar73. Fen memurlarının en önemli görevleri işletmelerin yaptığı çalışmaları kontrol etmektir74.

67

BOA. T. NFM. 721/13, H. 1304 Ra 26 (23 Aralık 1886). Umur-u Nafıa ve Ziraat Mecmuası, H. 15 Ramazan 1317 (17 Ocak 1900), s. 661.

68

BOA. İ. TNF. H. 1311 Ra. 8 (19 Eylül 1893).

69

BOA. T. 171, Ağustos 301 (Ağustos/Eylül 1885), s. 6.

70

BOA. T. 171, Eylül 301 (Eylül/Ekim 1885), s. 6.

71 BOA. T. NFM. 720/14, H. 1302 L. 28 (10 Ağustos 1885). 72 BOA. T. NFM. 721/13, H. 1304 Ra 26 (23 Aralık 1886). 73 BOA. T. NFM. 721/14, H. 1304 S. 3 (1 Kasım 1886). 74

Şam-ı Şerif’in elektrikle aydınlatılması için yapılan imtiyaz mukavelenamesinin 7. Maddesine göre; “…Ameliyâtın ikmâlî sahîb-i imtiyâz tarafından ihbâr olundukda Telgraf Nezareti canibinden dahî bir

9-Nafıa Müdürleri

Vilayetlere gönderilir. Atamaları merkezden yapılmaktadır75.

III. NAFIA NEZARETİ’NİN DİĞER DEVLET KURUMLARI İLE