Nüzûl Hadisi ve Allah’ın Yakınlaşması

İbn Teymiyye, Allah’ın yakınlığına ve yaklaştırmasına delil olarak şu hadisleri zikreder:

376 _{İbn Teymiyye, age., 314.}

377 _{el-Begavî, Meâlimu’t-Tenzîl, V, 340.}

378 _{Bir hadisin lafızlarına veya manasına uygun başka bir hadisin, öncekinin râvisinden ayrı biri}

tarafından, tamamen veya kısmen aynı senedle rivayet edilmesi; böylece bu iki hadis ve râvinin birbirini desteklemesi. Bkz. Aydınlı, age., 228.

Ebû Mûsâ el-Eşarî’den (r.a) rivâyet edilmiştir: “Onlar bir seferde Peygamber (s.a.v.) ile birlikteydiler ve yüksek sesle tekbir getiriyorlardı. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v.) şöyle dedi: “Ey insanlar! Nefislerinize karşı şefkatli olun,

kendinizi yormayın. Siz, sağır ve gâib birine dua etmiyorsunuz. Siz, duyan ve yakın olana dua ediyorsunuz. Sizin dua ettiğiniz, sizden birinin bineğinin boynuna olan yakınlığından daha yakındır.”380

Peygamber’den (s.a.v.) rivâyet edilmiştir: Yüce Allah şöyle buyurmuştur: “Her kim bana bir karış yaklaşırsa ben de ona bir zirâ’381 _{yaklaşırım, bana bir zira’}

yaklaşana bir bâ’382 _{yaklaşırım, bana yürüyerek gelene ben koşarak gelirim.”}383

İbn Teymiyye, Allah’ın kullarını kendisine yaklaştırmasıyla olan yakınlığını; Allah’ın Arş’ın fevkinde384 _{(üzerinde) olduğunu söyleyen herkesin kabul ettiğini}

söylemektedir.385

Ancak Ebû Süleymân el-Hattâbî (v. 388/998), bu hadiste bir mesel olduğunu, manasının ise; “Kulun Rabbine yakınlaşmasına vesile olan amele göre sevabın katlanması ve Allah’tan güzel bir kabul; ya da Allah’ın kuluna tevfik etmesi ve kendisine yaklaştıracak amelleri kolaylaştırması olabileceğini” ifade etmiştir.386

Bu hadisin açıklaması hususunda ayrıca A’meş ve bir kısım ilim ehli; “Kul itaat ederek ve emirleri yerine getirerek Allah’a yaklaştığı zaman, Allah da onu hemen bağışlayıp affederek ödüllendirir.” şeklinde bir yorum yapmışlardır.387

İbn Teymiyye ise bu yorumlamaları kabul etmeyerek, bu husustaki görüşleri zikreder ve bu yaklaşımların doğru olmadığını şöyle açıklar:

380 _{el-Buhârî, el-Meğâzî, 40; Müslim, ez-Zikr ve’d-Duâ, 44; Ebû Dâvûd, Tefrîu’ Ebvâbi’l-Vitr, 26;}

Ahmed b. Hanbel, Müsned, XXXII, 285; İbn Huzeyme, et-Tevhîd, I, 112; el-Beyhakî, el-Esmâ ve’s-

Sıfât, I, 111.

381 _Arşın. 382 _Kulaç.

383 _{el-Buhârî, et-Tevhîd, 15; Müslim, ez-Zikr ve’d-Duâ, 2; et-Tirmizî, Daa’vât, 132; Ahmed b. Hanbel,}

Müsned, XXXV, 289; el-Beyhakî, el-Esmâ ve’s-Sıfât, I, 526; İbn Mâce, Edeb, 58; İbn Mende, er- Reddu ale’l-Cehmiyye, 50.

384 _{Cihet anlamını ifade eden “fevka” lafzının rütbe ve kudret bildirme anlamlarına dikkat çekilmiş,}

Allah’ın kahır ve kudret yönüyle her şeyin üstünde olduğu bu edat ile vurgulanmış olmaktadır. Öte yandan “uluvv” kelimesi de yine Allah hakkında kullanıldığı vakit, “kuvvet” ve “kahır” anlamında kullanılmıştır. Bkz. Bodur, Müteşâbih Hadîslerin Yorumu, 207-208.

385 _{İbn Teymiyye, Şerhu Hadîsi’n-Nüzûl, 316.} 386 _{Bkz. el-Beyhakî, el-Esmâ ve’s-Sıfât, I, 526.} 387 _{et-Tirmizî, Daa’vât, 132.}

İbn Teymiyye, Ebû Hâmid el-Gazzâlî’nin (v. 505/1111) ve felsefecilerin, felsefe; “takat nisbetinde ilaha benzemektir.” diyerek, kulların yakınlığını; Allah’a çeşitli yönlerden benzemek olduğunu ve bu şekilde Allah’a yakın olunduğunu söylediklerini ve Allah’ın kullarına olan yakınlığını inkâr ettiklerini ifade etmiştir.388

Allah’ın kullarına olan yakınlığını inkâr eden diğer bir grup ise; Allah’ın kullarına olan yakınlığını, isbat edip kabul etmişler; kulların Allah’a olan yakınlığını ise, kulların Allah’a olan itaati olarak açıklamışlardır. Bu tefsir Cehmiyye’nin tamamının görüşüdür. Onlara göre yakınlık ve yakınlaştırma asla mümkün değildir.389

Bir diğer yakınlık manası (bu mana, inkâr eden gruplar kısmına dahil değildir), ârif ve âbidlerin kalplerine olan mârûf ve mâbûdun yakınlığıdır. Zira bir şeyi seven herkesin o şeyi bilmesi, o şeyin kalbine yakın olması ve o şeye inanması gerekir. Ancak bundan, Allah’ın bizzat ârif ve âbidlerin kalplerine hulûl etmesi kastedilmez. Kastedilen, Allah’ın bilmenin, O’na olan ibadetin ve sevginin kalblerde bulunmasıdır. Ayrıca ilim, maluma mutabıktır (uyuşur).390

Zira kul Allah’a itaat ederek O’na dost olur, Allah da onu dost edinir. Dostluk düşmanlığın zıddıdır. Dostluk, sevgi ve muvafakatı, düşmanlık ise kin ve muhalefeti gösterir.391

“Kim benim veli kuluma düşmanlık ederse ben de ona harp ilan ederim. Kulumu bana yaklaştıran şeyler arasında en çok hoşuma gideni, ona farz kıldığım şeyleri eda etmesidir. Kulum bana nafile ibadetlerle yaklaşmaya devam eder, sonunda sevgime erer. Onu sevdiğim zaman, artık ben onun işittiği kulağı, gördüğü gözü, tuttuğu eli, yürüdüğü ayağı (aklettiği kalbi, konuştuğu dili) olurum. Benden bir şey isteyince onu veririm, benden sığınma talep ettiğinde onu himayeme alır, korurum. Ben yapacağım bir şeyde, mü’min kulumun ruhunu kabzetmedeki tereddüdüm kadar hiç tereddüte düşmedim: O ölümü sevmez, ben de onun sevmediği bir şeyi sevmem.”392

388 _{İbn Teymiyye, age., 317.}

389 _{İbn Teymiyye, Şerhu Hadîsi’n-Nüzûl, 317.} 390 _{İbn Teymiyye, age., 317.}

391 _{İbn Teymiyye, age., 378.} 392 _{el-Buhârî, Rikâk, 38.}

Yüce Allah, kulun farzları eda ederek kendisine yaklaştığını haber vermektedir. Kul nafilerle de yaklaşmaya devam ederek Allah’ın sevdiği bir kul olur.393 Âyette şöyle buyurulmuştur: “ _{مُكَبوُنُذ مُكَل ر ِِ غَْي َو َُللّا ُمُك بِب حُي يِنوُعِبَتاَف ََللّا َنوُّب ِحُت مُت نُك نِإ لُق}

َُللّا َو روَُِغ

مي ِح َر ” “(Resûlüm!) De ki: Eğer Allah’ı seviyorsanız bana uyunuz ki Allah da

sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Allah son derece bağışlayıcı ve esirgeyicidir.”394

Sahih bir hadiste sabit olmuştur ki; “Kulun Rabbine en yakın olduğu an,

secdede olduğu andır.”395 _{Secde eden kişiye Rab yaklaşır, her ne kadar o kişinin}

bedeni yerde olsa bile kalbi Rabbine yaklaşır. Her ne zaman iki şeyden biri diğerine yaklaşırsa, diğeri de ona yaklaşmış olacaktır. Hatta biri zatıyla hiç hareket etmese bile (Mekke’ye yaklaşana Mekke yaklaşmış olur) yine de yaklaşmış olacaktır.396

Görüldüğü gibi İbn Teymiyye, öncelikle Allah’ın kullarını kendisine yaklaştırmasıyla olan yakınlığını reddeden karşıt görüşleri zikretmiş, diğer bir grubu ise bunlardan olmamalarıyla birlikte; “İlim, maluma mutabıktır” diyerek, ilmin yetersiz olması durumunda bunların da hulûl inancına sapabileceklerine dikkat çekmiştir.

İbn Teymiyye, Allah’ın kullarını zâtına yaklaştırmasıyla olan yakınlığını isbat (kabul) edenlerin; selef, imamlar, Eş’arîler ve Küllâbîlerin397 olduğunu belirtmiş; onların, Allah’ın Arş’a zâtıyla istivâ etmesi gibi diğer sıfatlarıyla birlikte kulların Allah’ın zâtına yakınlığını kabul ettiklerini de belirtmiştir.398

İbn Teymiyye, onların; istivâ, Allah’ın Arş’taki bir fiili olduğunu ve böylelikle Arş’a istivâ ettiğini söylediklerini belirtmiş, bunun ayrıca İbn Ukayl (v. 513/1119), İbn ez-Zâğûnî399 (v. 527/1133), Ahmed b. Hanbel’in ashabından bir grubun ve başka kimselerin de görüşü olduğunu ifade etmiştir.400

Bu açıklamalarla görülmektedir ki İbn Teymiyye, nüzûl hadisinin haber verdiği Yüce Allah’ın nüzûl etmesini, Allah’ın yakınlaşmasına bağlamaktadır.

393 _{İbn Teymiyye, age., 379.} 394 _{Âl-i İmrân, 3/31.}

395 _{Müslim, Salât, 215; Ahmed b. Hanbel, Müsned, XL, 362} 396 _{İbn Teymiyye, Şerhu Hadîsi’n-Nüzûl, 376.}

397 _{İbn Küllâb’a nisbet edilen itikadi bir mezheptir. (Bkz. Yücedoğru, Ehl-i Sünnet’e Giden Yolda İbn}

Küllâb ve Küllâbiye Mezhebi, 130.)

398 _{İbn Teymiyye, age., 318.}

399 _{İbn ez-Zâğûnî, el-Îdâh fî Usûli’d-Dîn, 74.}

Hadisin vermek istediği mesaj, ona göre Allah’ın yakınlaşmasıdır. Bu hususta hadislerden getirdiği örneklerle iddiasını delillendirmektedir. Ayrıca o, nüzûl hadisinin muhtevasında bulunan Allah’ın yakınlaşmasını farklı şekillerde anlayan kesimlerin bu yanlış görüşlerini açıklamaktadır.