Mutluluğu arttırma stratejileri

İnsanların nasıl mutlu olacağı konusunda yapılan açıklamaların başında psikoloji tarihinin en önemli isimlerinden olan Sigmund Freud’un geldiğini söylemek yanlış

ol-85

maz. Freud, her ne kadar bireylerin mutluluk kapasiteleri konusunda kötümser bakış açı-sına sahip olmakla itham edilsede mutluluğu arama ve ulaşma konusunda tespitleri dik-kate değerdir. Freud’a göre bireyler doyum sağlayan sevgi ilişkisi ile üretken bir çalışma yaşantısı aracılığıyla mutluluğu araması gerektiğini vurgular. Bu anlamda sevgi ve çalış-mak mutluluğa ulaşçalış-mak için en değerli kaynaklardır. Freud, mutluluğun ancak çaba ile inşa edileceğine inanmaktadır (Timothy, 2020, s. 187-188).

Mutluluk, amaca yönelik eylemleri gerektirir. Farklı anlamlar bulmaya çalışmak, yeni başarılar peşinde koşmak, duygu ve düşünceyi kontrol altında tutmak ve çaba gibi faktörlerin mutluluk üzerindeki etkisi denge noktasının (%50 olan genetik) ve çevresel faktörlerin (%10 olan yaşam koşulları) oldukça üstündedir (Lyubomirsky, 2008, s. 66).

Mutluluk etkinlikleri gelecek için psikolojik sermeya üretir ve böylece bireyleri büyü-meye yöneltir (Seligman, 2002b, s. 383). Mutluluğu artıran bilinçli etkinlikler, olumsuz duyguların etkilerine karşı koyabilecek olumlu duygular üretmenin yanı sıra olumlu dü-şünceler ve olumlu deneyimler üretir (Lyubomirsky ve Della Porta, 2010, s. 458; Lyu-bomirsky, 2008, s. 241). Buna göre olumlu duyguyu ortaya koyan deneyimler, olumsuz duygunun kısa sürede dağılmasına katkı sağlayarak duygusal esneklik sağlar (Lyu-bomirsky, 2008, s. 241; Seligman, 2002b, s. 19).

Ancak mutluluğu inşa etmek için çaba sarf etmek gerekir (Lyubomirsky, 2008, s.241; Seligman, 2002b, s. 30). Mutluluğun % 40’ının amaçlı davranışlardan etkilenmesi yaşamımızda oluşturacağımız büyük fırsatlar için bilinçli stratejiler kullanmanın önemini ortaya koymaktadır (Lyubomirsky, 2008, s. 46). Bu nedenle mutluluk etkinlikleri sonu-cunda, olumlu deneyimlerin bireylerin ruhsal ve bedensel sağlıkları bağlamında inşası kaçınılmazdır. İşte bu noktada bireysel ve toplumsal bazda mutluğu artırmak büyük önem taşır.

Alan yazında, mutluluğu artırma stratejilerinin -öznel iyi oluşu artırma stratejileri- bağlamında da ele alındığı görülmektedir. Mutluluğu artırma stratejileri ile ilgili ilk am-pirik çalışmalardan biri Fordyce (1983, s. 483) tarafından gerçekleştirilmiştir. Aşamalı gerçekleştirilen bu çalışmada bazı starejilerin mutluluğu artırmada etkili olduğu bulun-muştur. Bunlar; dışadönük yapıya sahip olmak, toplumsal yaşama katılmak, iyimser dü-şünmek, aktif katılımlı bir yaşam sürmek, yeni aktivitelerle ilgilenmek, mental kontrol (olumsuz düşünceyi azaltmak) yapmaktır.

Evrim kuramcıları mutluluğu farklı bir bakış açısıyla çift yönlü olarak ele almış-lardır. İlk olarak mutluluğun önünde bazı büyük engellerin bulunduğunu belirtirler. Bu engellerden ilki, ilkel ve modern çağ arasındaki tutarsızlıklardır. Bir diğer engel ise eski

86

dönemlerde görülmeyen ancak modern yaşama uyum sağlam yönünde (öznel sorunlar) gösterilen çabalara bağlı olarak ortaya çıkan kimi sorunlardır. Mutluluğa üçüncü engel, rekabete dayalı bir uyum sağlama düzeninin varlığıdır. Buna karşılık mutluluk stratejile-rini kullanmak bireyin yaşama uyum sağlamasını ve hayatta kalmasını mümkün kıllar.

Evrimsel bakış açısı, bu engellerin yanında mutluluğu artırmak için bazı stratejilerin kullanılması gerektiği üzerinde durur. Bunlardan ilki, akraba ilişkileri ve derin dostluk-ları güçlendirerek modern ve ilkel (atadostluk-ların yaşamış olduğu) çağ arasındaki boşluğu ka-patmaya çalışmaktır. Bir diğeriyle öznel stresi (cinsiyet farkı konusunda eğitim vb.) azalt-maktır. Rekabetçi yapıları işbirliğine yöneltmek de üzerinde durulan bir başka önemli stratejidir. Son olarak da isteklerin doyumunu sağlamanın mutluluğu artıran stratejilerden olduğu savunulmaktadır (Buss, 2000, s. 15-21).

Mutluluğu artırmaya yönelik araştırmalardan biri de Tkach ve Lyubomirsky (2006, s. 183) tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmacılarca mutluluğu sürdürmenin veya artırmanın temelinde davranışsal ve bilişsel aktivitelerin yer aldığı savunulur. Bu çalışmada yapılan faktör analizi sonuçlarına göre sekiz genel stratejinin bireylerin mutlu-luğunu artırdığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu stratejiler sosyal ilişkiler içinde olmak (arkadaş desteği, yardım etmek, parti), mental kontrol yapmak (olumsuz düşünce ve duygulardan kaçınmak), amaç belirlemek ve bu amaçları gerçekleştirmek (kişinin kendini veya duru-munu değiştirme girişimi), pasif (internette gezinme, uyumak) ve aktif (egzersiz, hobi) etkinlikler yapmak, dini inanç etkinlikleri (maneviyat, dua etme) ve doğrudan mutluluğa yönelik (gülmek, espri yapmak) girişimlerdir (Tkach ve Lyubomirsky, 2006, s. 183). Bu çalışma temelinde gerçekleştirilen mutluluğu artırıcı stratejiler bağlamında, sonraki sü-reçte de benzer sonuçlara ulaşılmıştır (Al-Nima ve Garcia, 2015, s. 1).

Mutluğu artırmada öğrenme (dil öğrenme veya müzik aleti çalmak gibi) oldukça önemli bir yer tutar. Buna göre mutluluğu artırmak birey için bir yaşama tarzıdır. Mutlu-luk düzeyini yükseltmek için minnettarlığı ifade etmek, iyimserliği geliştirmek, ruminas-yon ve sosyal karşılaştırmayı önlemek, prososyal davranışlar gerçekleştirmek, kişiler arası ilişkileri geliştirmek, başa çıkma stratejileri geliştirmek, affetmeyi öğrenmek, akışı arttırmak, keyifli anları deneyimlemek, hedeflere bağlılık, din ve maneviyatı uygulamak ve egzersiz yapmak başlıca stratejilerdendir (Lyubomirsky ve Kurtz, 2013, s. 98).

Alan yazında mutluluğu artırmak için yapılan çalışmalarda minnettarlığın önemli olduğu görülmektedir. Yapılan çalışmalarda minnettarlığın mutluluğu artıran yollardan olduğu kaydedilmiştir (Emmons ve McCullough, 2003, s. 383; Lyubomirsky ve Della Porta, 2010, s. 454). Bir başka çalışmada, mutluluğu artırmak (olumlu duyguları) için,

87

bireylere şükür nedenlerini ve benliklerine ilişkin olumlu yaşantıları tasavvur etmeleri önerilmiştir. Bu çalışmanın ortaya koyduğu bulgular ışığında etkinlikleri düzenli olarak uygulamanın mutluluğu artırmada etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Sheldon ve Lyu-bomirsky, 2006, s. 73-82).

Lumborsky (2008, s. 281-282) mutluluğu sürdürmek ve artırmak için on iki et-kinlik öne sürmektedir. Diğer çalışmaların bulgularıyla paralellik arzeden bu etet-kinlikler;

minnettarlığı ifade etmek, iyimserliği geliştirmek, sosyal karşılaştırmalardan kaçınmak, özgece davranmak, sosyal ilişkiler kurmak, başa çıkma becerilerini geliştirmek, affetmeyi öğrenmek, akış deneyimini artırmak, yaşamın tadını çıkarmak, hedeflere odaklanmak, dine yönelmek, vücutla ilgilenmek (meditasyon gibi), fiziksel aktiviteler, doğrudan mut-luluğa yönelik davranışlar sergilemek olarak kaydedilmiştir.

Mutluluğu artırma stratejileri konusunda Eryılmaz (2017, s. 116) da “çevreye po-zitif tepki vererek”, “bedeni dinlendirerek”, “mental kontrol yaparak”, “doğrudan mutlu-luğa yönelik davranışlar sergileyerek”, “dini inancın gereğini yerine getirerek” ve “istek-leri doyurarak” birey“istek-lerin mutluluklarını artırdıklarını tespit etmiştir (Eryılmaz, 2014, s.

49-51).

Bu boyutlardan; çevreye pozitif tepki verilmesi, bireyin toplumla bütünleşmesi, stresten uzak kalınması, çevreyle olumlu ilişkiler kurulması ve çevreyle temasa geçilmesi gibi etkileşimler bireylerin mutluluk düzeylerini artırır (Eryılmaz, 2014, s. 168). Ayrıca yardım etmek, bireyin merhamet duygusunu geliştirmesi yanında ona kendi sorunların-dan uzaklaşma fırsatı sunar. Bu nedenle sosyal desteği içeren bu etkileşimler travmalarda da iyi bir başa çıkma mekanizmasıdır (Lyubomirsky, 2008, s. 123-131).

Bireyler isteklerini doyurduğunda mutluluk seviyeleri artmaktadır. Çünkü günlük yaşam akışı içerisinde oluşan ihtiyaçları doyurmak, beklentileri karşılamak bireyde olu-şan gerginliği giderir. Böylece bireyde oluolu-şan gerginliğin azalmasıyla mutlu olur (Eryıl-maz, 2014, s. 191).

Bireyleri mutlu eden bir diğer boyut da dini inancın gerekliliklerini yerine getir-mektir. Yaşamda anlam bulma, varoluşsal sorulara cevap bulma, sorumluluğunu yerine getirmenin verdiği rahatlama, ödüle ulaşacağına inanma ve aidiyet ihtiyacını karşılama gibi dini örüntüler bireyin mutluluğunu artırmaktadır. Ayrıca kişinin kendine saygısını ve değerli olduğuna dair inancını arttırır; travma ve stresle başa çıkmasına yardım ederek uyumunu kolaylaştırır. (Eryılmaz, 2014, s. 131-140; Lyubomirsky, 2008, s. 210-215).

Dini boyutta birey, şükür veya teşekkür ederek, minnettarlığını ifade ederek mutluluğunu artırır (Lyubomirsky, 2008, s. 90-93).

88

Mutluluğu artırmaya yönelik bir diğer faktör de mental kontroldür. Bireyin olum-suz duygulara yol açması muhtemel olaylardan özellikle uzak durarak mesafe koyması, kontrollü ilişkiler kurması, olumlu zaman yönetimi, olumlu düşünmek ve problem çözme gibi eylemlerde bulunmasıdır (Eryılmaz, 2014, s. 179). Lyubomirsky (2008, s. 104) ise mental kontrolün, iyimser düşünceyi de olumlu yönde etkileyeceğini belirtir. Böylece iyimserlik bireyin kendisini güçlü, dayanıklı, enerjik hissetmesini, amacı ulaşmak için kendine güvenmesini sağlar ve çaba harcamasına katkı sağlar.

Bir başka boyutsa doğrudan mutluluğa yönelik davranışlardır. Bunlar, espri yap-mak, neşeli müzikler dinlemek, şarkı söylemek veya şaka yapmak gibi aktiviteler olabilir.

Bunun yanında bireyin çevresindekilere neşeli davranması veya onları güldürmek gibi davranışlar sergilemesidir (Eryılmaz, 2017, s. 119-123).

Son faktör ise bedeni dinlendirmektir. Yaşam akışı içerisinde sosyal yaşamın talepleri bireyi fiziksel açıdan yorgun düşürebilir. Bu bireyler bedeni dinlendirerek son-raki aktiviteler için hazır hale gelirler (Eryılmaz, 2014, s. 49-51; 2017, s. 123). Bunun yanında, Lyubomirsky (2008, s. 225-229) de fiziksel etkinliklerin endişe ve stresi azalt-tığını, bu etkinliklerin sretonin salgılanmasına yardımcı olduğunu, bireyde kontrol ve öz-saygı geliştirdiğini belirtir. Burada önemli bir nokta bireyin bedensel rahatlamasına katkı sağlayacak aktivitelere odaklanmaktır. Bu tez çalışması kapsamında da Eryılmaz (2017, s. 116) tarafından sınıflandırılan mutluluğu artırma stratejileri temel alınmıştır.

Litaretür incelendiğinde, mutluluk bağlamında ele alınan çalışmaların; olumlu duygular ve umut (Özer ve Tezer, 2008, s. 82), travma sonrası büyüme ve duygu payla-şımı (Rimé, Páez, Basabe ve Martínez, 2009, s. 1029), travma sonrası büyüme ve duygu-sal etki (Pollard ve Kennedy, 2007, s. 347), mutluluk ve kültürel bağlam (Layous, Lee, Choi ve Lyubomirsky, 2013, s. 1166), motivasyon ve mutluluğu artırma stratejileri (Er-yılmaz, 2010b, s. 77), mutluluğu sürdürme ve belirleyicileri ( Lyubomirsky ve Sheldon ve Schkade, 2005, s. 2), mutluluğu artırma stratejileri (Tkach ve Lyubomirsky, 2006, s.

183), travma sonrası büyüme, psikolojik uyum, baş etme ve duygu düzenleme (Wild ve Paivio, 2004, s. 97) gibi çalışmalar olduğu görülmektedir.

89

2.5. Travma Sonrası Büyüme, Psikolojik Dayanıklılık, Problem Odaklı Başa