Mustafa İnan

110 Bir Bilim Adamının Romanı adlı eserin başkişisi olan Mustafa İnan romanın kurgusal içeriğinde gerçek bir kişiliktir. Mustafa İnan mühendis olarak üniversitede yıllarca çalışmış ve hocalık yapmıştır. Türk bilim tarihinde başarılarıyla ve vatan sevgisi ile hatırlanan Mustafa İnan, romanda zorluklar içinde bir çocukluk geçirir. Yurt içinde ve yurt dışında sayısız başarılara imza atan bir akademisyendir. Çalışkanlığı ve disiplini ön plandadır. Mustafa İnan mühendis olsa da projeleri ve iş dünyasını sevmez. Onun tek ideali üniversitede en sevdiği işi yapmak yani üniversite hocası olmaktır. Öğretmeyi bir ideal biçimi olarak benimsemiştir ve kendisinin bunun için yaratıldığını düşünür. Çalışma azmi çevresini kendisine hayran bırakır. Öğrenme merakı olan Mustafa İnan’ın bu özelliği romanda şu şekilde anlatılır:

“‘Herkesin dostu’ olmak gerekiyordu kısaca. Herkesin derdine koşmak gerekiyordu. Ve en önemlisi, onların derdine koşarken, onların işine yaramak gerekiyordu. Öğreteyim derken, onların yaşantısını büsbütün içinden çıkılmaz bir duruma getirmemek gerekiyordu. Bunun için de her şeyin aslını öğrenmek gerekiyordu. Bunun için de her şeyi merak etmek gerekiyordu. Bu soluk benizli çekingen insanda işte bu merak fazlasıyla vardı, bazen kendi esas meselesini unutacak kadar vardı. Her öğrendiğini uygulamak hevesi vardı.” (Atay, 2003a: 55).

Mustafa İnan’ın zeki biri oluşu, problemlere yaklaşım tarzı ve çevresi ile ilişkileri örnek teşkil eder. Milliyetçi değerlere bağlılığı yüzünden öğrenim için gittiği İsviçre’de doktorasını alamaz:

“Mustafa İnan’ı onlar da efsaneleştirmişler. 864 Tahsin, ‘Mustafa, İsviçre’ye doktora için gidince, onun hemen doktora almasını profesör mahzurlu bulmuş,’ diye başlıyor bir efsaneye: Önce matematikten, fizikten filân imtihan etmek istemiş. Mustafa yanaşmamış buna: ‘Benim mektebim, en az sizinkiler kadar kıymetli,’ diyerek diretmiş. Onu çok ‘milliyetçi’ bulmuşlar ve bir süre doktora vermemişler.” (Atay, 2003a: 98).

111 Hayatı boyunca çok çalışan Mustafa İnan, bu yüzden maddi ve manevi çok sıkıntı çekmiştir. Buna karşın idealistliğinden ödün vermemiştir:

“‘Ben hep böyle yorgundum, geceleri erkenden uyuyakalırdım bugünkü gibi. Benzim hep sarıydı. Yazları beni ‘tebdil hava’ya gönderirlerdi ve ben bir türlü düzelemezdim.’ Hep böyle ağrılar çektim, bitkin hissettim kendimi, diye düşündü. ‘Evet beyler,’ diye devam etti sözlerine, ‘Çok ağrı çektim, çok parasızlık çektim ve hiç hâlimden şikâyetçi olmadım. Güçsüzlüğüm yüzünden hiç spor yapamadım ve kendimi bildim bileli para sıkıntısı çektiğim için ve kendimi bildim bileli onun bunun derdine koşmakla, onu bunu çalıştırmakla uğraştığım için, belki de bilimle gönlümce uğraşamadım. Size kalırsa çok büyük işler yaptım. Bana kalırsa memleketim için daha neler yapabilirdim.’” (Atay, 2003a:144-145).

Mustafa İnan sahip olduğu kişisel özellikler bakımından her zaman akıl ve mantık doğrultusunda disiplini elden bırakmayan bir bilim adamıdır. Bu açıdan dışadönük düşünen tip özelliklerine sahiptir.

2.2.1.2. Hüsamettin Tambay

Kendisi albay olmasa da Hikmet’in kendisine albay ismini verdiği Hüsamettin Bey, Tehlikeli Oyunlar adlı romanda Hikmet’in komşusudur. Hüsamettin Tambay kendi hâlinde, Hikmet ile arkadaşlık ve komşuluk ilişkisi olan emekli bir kişidir ve eşinden ayrılmıştır. Hikmet oyunlarına Hüsamettin Bey’i dâhil ederek bazen onu kızdırır: “Hüsamettin Beyin, bunca yıllık karısından ayrılmasının bir anlamı olmalı. Bizlere uygun görülen kadere her yerde karşı çıkmalıyız. Küçük oyunlara gelmemek için bu gecekonduya taşındık, büyük oyunlar oynayacağız.” (Atay, 2004: 71).

Hüsamettin Bey, kitap okur ve tarihe meraklıdır. Arkadaşı Sermet de Hüsamettin Bey’in eskiden de sürekli kitap okuduğunu söyler. Hüsamettin Bey, Hikmet ile olan arkadaşlık ilişkisinde hep kendisine şaka yapılan ve şakalar yüzünden kızdırılan bir

112 kişidir. Her zaman akıl ve mantık çerçevesinde konuşur, disiplinlidir. Bu yönüyle de dışadönük düşünen tipin temsilcisidir.

2.2.1.3. Server Gözbudak

Üniversitede akademisyen olarak çalışan Server Gözbudak, Eylembilim adlı romanın başkişisidir. Üniversitede profesör olan Server Gözbudak kendisini bir eylembilimci olarak tanıtır. Arkadaş çevresinde eylembilim üzerine açıklamalar yapar. İdealist biridir:

“Evet, en yüksek devlet memuru aylığı alıyordum. Bunu yasalara ve mevcut mevzuata göre, bütünüyle hak etmiştim. Sigara karaborsası yaparak bulunduğum yere gelmemiştim. (Sigara karaborsası yaparak benim bulunduğum yere belki gelinebilirdi, ama başka yerlere gelinebileceğinden bugün de kuşkuluyum.) Neredeyse -istersem- emekli bile olabilecektim. Fakat istemiyordum. Devlete ve millete hizmet etmek istiyorum (Bunu gerçekten istiyordum. Çünkü artık profesör olmuştum ve bu nedenle kimseden çekinmeme gerek kalmamıştı. Gene de belki alaylara muhatap olurum korkusuyla, bu isteğimi olur olmaz yerlerde söylemiyordum.) İşte böyle sarsılmaz bir durumda olduğum için karım bile bana güveniyordu - ya da bana öyle geliyordu.” (Atay, 2003b: 57).

Server Gözbudak, yıllarca üniversitede görev yapmış ve işleyişi gözlemlemiş özgürlükçü biri olarak üniversitedeki bozuk sistemin insanları nasıl kişiliklerinden uzaklaştırdığını düşünür. Bu konuda öfkesini şöyle dile getirir:

“Bu, daha nice asistanları parçalayıp istediği boyutlara getirmiş bir dişli çarktı. Ben de kim bilir kime benzemiştim? Hepimizi benzetmişlerdi. Birden, öfkelendiğimi hissettim. Daha doğrusu, bilmediğim ya da unuttuğum bir duyguya kapıldım, tanımadığım bir rahatsızlık hissettim.

113 Bu duygunun öfke olduğunu anlayınca da önce kendime öfkelendim, sonra her şeye ve herkese.” (Atay, 2003b: 20).

Server Gözbudak akademide gelebileceği en üst payeye ulaşmıştır. Ancak içinde bulunduğu durumun tekdüzeliğinden bunaldığı anlaşılmaktadır. Yaşam tarzı hakkında değerlendirmelerde bulunur: “Yani genellikle profesörlerin yaşayışları çok can sıkıcıydı. Ama tehlikesizdi. Oldukça da rahattı. Yemekten sonra önlerine kahve geliyordu. Bulaşık makinası, elektrik süpürgesi kısa süre içinde işleri bitiriyordu.” (Atay, 2003b: 58). Disiplin içinde çalışma hayatına alıştığından geldiği nokta kendisini pek memnun etmez.

Server Gözbudak, başarılı bir akademisyen olmasın karşın insani ilişkiler konusunda pek başarılı değildir. Bunun da kendi kişilik yapısından kaynaklandığını kendi ifadeleri ortaya koyar: “Ayrıca ben bir insansever değildim. Hiç belli etmemekle birlikte, birçok insanı sevmiyordum – sevmemek ne demek, nefret ediyordum.” (Atay, 2003b: 73). Bu düşüncelerle insanlardan uzak duran Server Gözbudak, gittiği bekâr evinde bile insanları yadırgar ve onlarla kolay iletişim kuramaz. Buna karşın alıştığı bir ortamdan da kolay kolay ayrılamaz: “Ayrıca bir de şey vardı… ben bu ‘arasına karışmak’ denilen davranıştan ürkerdim. Sanki hapisane gibi bir şeydi bu; çünkü ben bir şeyin içine girdim mi, arasına karıştım mı, kolay çıkamazdım.” (Atay, 2003b: 72- 73).

Üniversitede Dekan Adnan Targa ile zıt kutuplarda yer alır. Toplantı esnasında Adnan Targa’nın Server Gözbudak’ı hedef alan sözleri üzerine anlatıcı, onun mücadeleci kişiliğini şu cümlelerle ifade eder: “Server Gözbudak kendisini, devletin bir zırhlı arabası karşısında, yayını germeğe çalışan zayıf bir köylü isyancısı olarak görüyordu.” (Atay, 2003b: 50).

Server Gözbudak, kendince bir teori geliştirmiş ve bunu çevresine aktarmaya koyulmuş bir düşünce adamıdır. İdealistliği kişilik yapısından ileri gelir. Bu açıdan soyadı ile uyumlu bir kişiliği vardır. Bilim insanı oluşu nedeni ile akıl ve mantık onun için önemlidir. Bu sebeple dışadönük düşünen tipi temsil eder.

114 2.2.1.4. Dekan Adnan

Server Gözbudak ile aynı üniversitede çalışan Adnan Bey, Eylembilim romanında çalıştığı fakültede dekandır. Fakültede patlak veren olaylar yüzünden öğrencilere temkinli yaklaşır. Öğrenciler, olaylarda ölen arkadaşlarının fakülte bahçesine defnedilmesini isterler ancak Adnan Bey buna karşı çıkar. Server Gözbudak’ın öğrencilere ılımlı davranışını eleştiren Adnan Bey konuşma yapmak için çıktığı kürsüden Server Gözbudak’a sözlü sataşmada bulunur. Eleştirinin hedefi olan Server Gözbudak ise öfkelenir; Adnan Bey ile kutuplaşma yaşarlar:

“Gizli mütevelli heyeti Adnan Beyin çevresinde toplantı halindeydi. Özel hayatlarıyla başlayan ve yavaş yavaş ortak çıkarlarına doğru yayılan küçük bir ağın örümcekleriydi bunlar. Binlerce ağ vardı böyle, benim gibi küçük sinekleri yakalamak için. Elbette örümceklerin de kötü günler geçirdiği oluyordu. Ben de tedirgindim. Kime güvenecektim: Yeni profesör olan dört doçente mi?” (Atay, 2003b: 83). Adnan Bey, öğrencilerin hoşuna gitmese de devlet memurluğunun verdiği ciddiyet ile dekanlık görevini yürütür. Olaylara akılcı ve ciddi yaklaşır. Duygularını geri plana attığından dışardan soğuk ve kibirli biri olarak görülür. Bu nedenle kendisi dışadönük düşünen tipe örnektir.

2.2.1.5. Refik Bey

Eylembilim adlı romanda, üniversitede akademisyen olarak çalışan biridir. Romanda onunla ilgili bilgileri Server Gözbudak verir:

“Profesör Refik Bey, ağır hareketli, canlı ve kurnaz bakışlı, gözlerinden başka ilgi çekici bir yanı olmayan ihtiyar bir hoca. Kimsenin pek anlamadığı hesaplarla sözü öyle dolaştırır ki, insanda sözlerinin sonunu dinleme isteği kalmaz. Santrala Refik Beyin numarasını verdim; Refik Bey olsaydı, arayacağı kimsenin adını verirdi o kadar. Yaşayışını

115 tasarruf esası üzerine kurmuştur: Kelimelerini bile israftan çekinir.” (Atay, 2003b: 20).

Server Gözbudak’a göre “Refik Bey, Tanzimat’tan beri ülkemizin mutlu azınlığının tanıdığı bir aydın ürününün temsilcisiydi. Yani aramızda kendisi olarak bulunmuyordu.” (Atay, 2003b: 31). Üniversite hocası olarak aydın bir kişiliğe sahip olan Refik Bey, kelimelere hâkim biridir. Onun bu kişilik özellikleri ve düzenli yaşam tarzı dışadönük düşünen tip olduğunu göstermektedir.

2.2.1.6. Şahin

Eylembilim’de Server Gözbudak’ın üniversiteden mesai arkadaşıdır Şahin. Çalışma odası kitaplarla dolu olan Şahin sürekli bir şeyler üzerine kafa yorar, kâğıt ve kalem ile meşguldür:

“Şahin, karşı masada makalesini yazıyordu; kendini -kendi deyimiyle- erken emekliye ayırmıştı; ilerici bir dergiye (kendi deyimiyle) yazılar yazıyordu. Onu müdür bile hoş görüyordu, 'zararsız bir deli' diyordu. Şahin'e, asıl kafasındaki 'iş'le uğraşabilmesi için, hafif işler verilmişti; zaten konu, istatistik gibi belirsiz ve esrarlı bir sorunla ilgili olduğu için herkesin işi biraz hafifti.” (Atay, 2003b: 64).

Şahin’in kişiliği hakkında Server Gözbudak bilgi verir. Müdürün Şahin’in işlerine karışmaması dikkatini çeker ve kendince bir açıklama getirir:

“Müdür neden kızmıyordu Şahin'in 'görev dışı' çalışmalarına? Çünkü ülkenin gene bugünkü gibi karışık dönemlerinden biri yaşanıyordu. Yakında kimin başa geçeceği belli değildi. Üstelik Şahin, işini çok ciddi tutuyordu: Her sabah meselâ bir milli kütüphaneye gelir gibi giriyordu daireden içeri. Diyelim gece bilimsel bir konu üzerinde çalışırken kafası bir noktaya takılmış; eklembacaklıların sağ ön bacaklarında kaç boğum vardı diye düşünüp, bütün gece güzüne uyku girmemiş. "Sabah erken

116 milli kütüphaneye uğrarım," diyerek sabaha karşı biraz gözünü kapayabilmiş... (Gerçekten de her sabah uykulu gözlerle girerdi kapıdan.) Aslında odasını bir kütüphane gibi düzenlemişti dairede: Sözlükleri, başvurma kitapları... hepsi tamamdı. Daktiloyla yazardı. Bir müfettiş, günün birinde habersiz uğrasa da Şahin'in durumundan kuşkulanmazdı.” (Atay, 2003b: 65).

Şahin, işyerinde sürekli çalışma hâlindedir. Makale yazar, dergide yazıları yayımlanır. Araştırmayı benimsemiş bir kişiliktir. Bu yüzden çalışma odasını da kütüphaneye benzetmiş ve ulaşabileceği kitaplarla doldurmuştur. Onun öne çıkan bu özelliği dışa dönük düşünen tip oluşunu gösterir.