Murabaha

Bir mala ihtiyacı olan müşteri, gerekli finansmanı temin edemeyince katılım bankasından söz konusu olan malın satın alınmasını istemektedir. Katılım bankası da müşterinin istediği bu malı peşin olarak satın aldıktan sonra, belirlediği kâr payını da malın fiyatı üzerine ekleyerek ve müşterinin ödeme gücünü de dikkate alarak vadeli bir şekilde satmaktadır (Özgür, 2007: 63).

Murabaha işleminde müşterinin istediği malın fiziki olarak var olması ve katılım bankasının malı satın aldıktan sonra müşteriye satması gerekmektedir. Malı satın almak isteyen müşterinin daha sonra vaadinden cayması katılım bankası için önemli bir risk oluşturacağından, bu riski önlemek için müşterinin katılım bankasına talimatının veya başvurusunun yazılı olması istenmektedir. Katılım bankaları murabaha satışlarında faiz oranlarını göz önünde bulundurarak kâr marjlarını belirlemektedir. Fakat ticari bankalarla aynı ortamda faaliyette bulunan katılım bankalarının, bu karşılaştırmayı yapmaktan kaçınmalarını sağlayabilecek herhangi bir çözüm bulunmamaktadır. Herhangi bir katılım bankasının bilançosu ciddi bir şekilde analize tabi tutulursa katılım bankalarının yatırımlarının % 90'ının murabaha işlemlerinden oluştuğu görülebilir (Güngören, 2011: 30). Bu yöntemde kâr veya zarara katılma söz konusu değildir.

Bir murabaha işleminde katılım bankası, bir malın satın alınmasında yatırımcıların/mudilerin temsilcisi olarak hareket eder. Sermaye sahipleri ve yatırımcıların temsilcisi olan İslami banka malları satın almada ve finanse etmede bir takım riskler ile karşılaşmasına rağmen banka satın aldığı malı daha sonra son kullanıcıya satar. Katılım bankasının almış ve satmış olduğu malın fiyatı arasındaki fark önceden belirlenen kâr oranı olarak kabul edilmektedir (Khorshid, 2004: 36).

Murabaha, İslami finans da en yoğun bir şekilde kullanılan sözleşmedir. Murabaha katılım bankasının satın almış olduğu çeşitli aktif varlıkların maliyetine yine katılım bankasının kararlaştırdığı kâr marjının eklenmesiyle müşteriye satılan bir satış sözleşmedir (Tiby, 2011: 47).

Murabaha, kârlı bir satış anlamına gelmekle birlikte aynı zamanda ertelenmiş ödeme satışı anlamına gelmektedir. Bu bağlamda murabaha esas olarak taksitli varlık satış sözleşmesidir. Murabaha varlık finansman şeklidir ki bu varlığı katılım bankası satın alır, daha yüksek bir fiyatla borçluya varlığın satışını yapar (Kettell, 2011: 38).

104

Murabaha sözleşmesi, maliyet üzerine önceden kararlaştırılmış bir kâr marjı ile malların satışı anlamına gelir. İki tip murabaha satışı söz konusudur. Birincisi, katılım bankası malları satın alır ve bu malları satmak için herhangi bir müşteriye söz vermeden önce katılım bankası malları satışa hazır hale getirir. İkincisi ise üçüncü bir taraftan müşteri tarafından sipariş verilen malları katılım bankası satın alır daha sonra aynı müşteriye bu malları satar. İkinci durumda müşteri katılım bankasına malları satın almak için söz verdikten sonra katılım bankası malları satın alır (Kettell, 2011: 43).

Bu sözleşmeye göre birinci taraf “siparişi veren”, diğer taraf ise belirli bir varlığı satın alan ve bir Murabaha esasına göre siparişi verene satandır. Murabaha sözleşmesinde aşağıdaki dört unsur yer almaktadır (Kettell, 2011: 44):

 Bir müşterinin satın almak istediği bir varlık, belli bir kâr sağlamak için katılım bankası tarafından sipariş verilmesidir. Ticari faaliyette İslam alimleri bu yöntemi düşünmüşlerdir fakat bunun bir taahhüt olmadığı belirtilmiştir.  Eğer satıcı bu ticari faaliyeti kabul ederse, varlığın bulunması garantiye

bağlanır, gerçekçi ve yasal bir sözleşme ile katılım bankası tarafından satın alınır.

 Satıcı tarafında sahip olunacak ve satın alınacak varlık belirlenir. Daha sonra satıcı katılım bankasına varlığın satın alınması ile ilgili teklif yapar.

 Katılım bankası varlığı satın almak için vermiş olduğu sözden vazgeçme opsiyonuna sahiptir. Eğer satıcı yani müşteri bu durumu kabul ederse o zaman murabaha sözleşmesi düzenlenir.

Bir murabaha sözleşmesinin geçerliliği çeşitli koşullara bağlıdır ki İslam hukukunda bu koşulların usulüne uygun olarak yerine getirilmesi gerekmektedir

Murabaha finansman yöntemi, katılım bankalarının finansal faaliyetlerinin % 75’inden daha fazlasını kapsamaktadır. Kâr veya zarar paylaşımına dayalı sistem teşvik edilmesine rağmen bu tutar toplam aktiflerin sadece % 10’u kadardır. Kâr/zarar paylaşımı esasına göre faaliyette bulunmak İslami sistemde çok az kullanılır. Katılım bankaları hayatta kalmak için öncelikle kâr/zarar paylaşımı esasının dışında kalan tekniklere başvururlar. Bu durum İslami finans endüstrisinde çok hassan kişiler için hukuki bir sıkıntı olarak anılır olmuştur (Kettell, 2011: 59).

Aşağıdaki Şekil 25, murabaha finansmanı ile faize dayalı finansmanın karşılaştırılmasını göstermektedir (Kettell, 2011: 59).

105

Faize Dayalı Finansman Murabaha Finansmanı

1. Mevduat sahipleri bankaya para yatırır.

2. Teminatı olan kredi kullanıcılarına banka borç para verir.

3. Kredi kullanıcıları kâr elde etmek için yatırım yapar.

4. Yatırım sonunda kârın %100’ü kredi kullanıcısı tarafından alınır.

5. Kredi kullanıcıları banka ile anlaşmış olduğu faiz oranından ödemesini yapar ve yatırımlardan kâr almaya devam eder.

6. Kredi kullanıcıları kalan faizi ve anaparayı öder.

1. Yatırımcılar yapılacak olan bir iş girişiminin getirisini ve riskini paylaşmak için sermaye koyarlar. 2. Katılım bankası müşterilerin isteği

üzerine ürünleri satın alır.

3. Katılım bankası ürünlerin maliyetine kâr koyarak satar.

4. İş girişiminden elde edilen kârlar yatırımcılara ödenir.

Şekil 25. Murabaha Finansmanı ile Faize Dayalı Finansmanın Karşılaştırılması Yatırımcılar

Katılım Bankası

Müşteri/Prensip

Borçlu Faize Dayalı Banka

1 Mevduat Sahipleri 6 Yatırım Faaliyeti 2 ₅ 3 ₄ 1 ₄ 2 ₃

106

Aşağıdaki Şekil 26’da, Murabaha-Maliyet Artı Finansman şekli yer almaktadır (Kettell, 2011: 59).

$100 Varlık

$110

Varlık

Şekil 26. Murabaha - Maliyet Artı Finansman

Yukarıdaki Şekil 26’da, katılım bankası herhangi bir varlığın ya da ürünün sahiplik hakkını almak için satıcıya $100 ödemektedir. Satıcıda $100 karşılığında varlığı ya da ürünün sahiplik hakkını katılım bankasına devretmektedir. Daha sonra katılım bankası $110 karşılığında varlığı ya da ürünün sahiplik hakkını müşteriye devretmektedir. Bu murabaha şeklinde görüldüğü gibi katılım bankası $100’a aldığı varlığı $110’a maliyet artı kâr ile satmaktadır.