Gazi Orta Muallim ve Terbiye Enstitüsü

13 Mart 1924 tarih ve 439 sayılı Orta Tedrisat Muallimleri Kanunu’nu ortaöğretim öğretmenlerinin Dârülfünûn ve Yüksek İhtisâs Mektepleri mezunları arasından da seçilebileceğini belirtmiştir. Bu kanun sonrası uzmanlık alanında yapılan sınavları geçen öğretmen adayları, muallim muavini sıfatıyla gönderildiği okulda bir yıl staj görerek aynı okuldan öğretmenliğe yönelik kabiliyet ve ustalıklarının onaylanmasıyla göreve başlamışlardır. Kanunda resim, el işleri, müzik beden eğitimi öğretmenlerinin meslekî bilgi veren yüksek okul mezunlarından ve ehliyetnâme alanlardan seçilebileceği belirtilerek; orta öğretimde öğretmen kaynakları kısaca özetlenmiştir. (Öztürk, 1996, s. 229)

7 Haziran 1925 tarihli “Orta Tedrisat Muallimliği İmtihan Tâlimatnamesine” göre ehliyetnâme sınavına girerek öğretmen olmak isteyenlerde şu şartlar aranmıştır:

1) Türk olmaları

2) Yaşlarının en az yirmi en fazla kırk olması ve öğretmenliğe engel bedenî ve ruhi bozukluklarının olmaması

3) Herhangi bir suçtan hükümlü olmaması

4) Tam devreli lise, yedi yıllık idâdi, dört veya beş yıllık öğretmen okulu diplomasına sahip olmaları

5) Öğretmen okulu mezunlarının en az iki yıl başarıyla görev yapmış olmaları istenir.

Talimatnamede ehliyetname açılacak bilim dalları; Türkçe, Tarih, Coğrafya, Mâlumat-ı Vataniye, Riyaziye, Tabiîye, Fizik, Kimya, İktisattır. Bakanlık, ehliyetnâme sınavlarına, özellikle 1930’lu yıllarda artan nüfus ve öğrenci sayısına paralel olarak sık sık başvurmuştur. (Öztürk, 1996, s. 230)

Mutafa Necati Bey tarafından, ortaöğretime öğretmen yetiştirmek amacıyla eğitim öğretim süresi iki yıl olarak tasarlanan Orta Tedrisat Muallim Mektebi, 1926

yılında sadece Türkçe şubesiyle Konya’da açılmıştır. 1927- 1928 yılında Ankara’ya taşınan bu okul, 1929 – 1930 öğretim yılında yeni binasına geçerek Gazi Muallim Mektebi ve Terbiye Enstitüsü adını almış; aynı yıl bünyesine pedagoji şubesi de açılmıştır. (Duman, 1991, s. 47 - 48)

22 Mart 1926 yılında çıkarılan 789 sayılı Maarif Teşkilatına Dair Kanun’un 7. maddesine göre orta tedrisat mektepleri; liseler, orta mektepler, ilk muallim mektepleri ve köy muallim mektepleridir. Orta Muallim Mektebi ise ortaokul, ilkokul ve köy muallim mekteplerinin öğretmenlerini; ilköğretim müfettişleriyle müdürlerini yetiştirir. (Duman, 1991, s. 42) Bu okul 1926 - 1938 yılları arası yapılan çalışmalar sonucu Edebiyat, Tarih, Coğrafya, Tabî İlimler, Riyaziye, Pedagoji, Resim-İş, Beden Terbiyesi, Müzik şubelerinden oluşan bir kurum haline gelir.(Öztürk, 1996, s. 203)

Atatürk Döneminde Gazi Terbiye Enstitüsü Türkçe-Edebiyat kolundan toplam iki yüz öğrenci mezun olmuştur. Bu mezunların elli yedi tanesi bayan, yüz kırk üç tanesi erkektir. Bu mezunların yüz iki (102) tanesi, yapılan sınavla ilkokul öğretmenleri içinden seçilen adayları, ortaöğretime direk veya aldığı eğitim sonucu gönderen “B” Seksiyonuyla yetişmiştir. (MV, 1991 (a), s. 589)

Birinci Maarif Şûrasında, Gazi Terbiye Enstitüsü hakkında hazırlanan raporda ortaokul öğretmeni olarak mezun olacak öğretmenlerin lise öğretmenliğine geçiş yapabilecekleri belirtilir. Ortaokul öğretmenlerinin üç yıl başarıyla yaptıkları görevlerinin ardından ait olduğu branşa dair üniversitede laboratuar; enstitüde ise alan derslerine devam ederek alacakları iki sömestrlik bir eğitimin sonunda lise öğretmeni olması uygun görülmüştür. (MV, 1991 (a), s. 576-577)

Gazi Terbiye Enstitüsünde; öğrenci olmak için öğretmen okulu veya olgunluk diplomasına sahip lise mezunu olmak gibi eğitim şartının yanında her yönden sağlam ve sıhhatli olmak, yirmi beş yaşından büyük olmamak, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak, seçme sınavında başarı göstermek gibi şartlar aranır. (MV, 1991 (a), s. 561)

Gazi Terbiye Enstitüsünde, öğretmen adaylarının aldıkları eğitimin kaliteli olması için derslerde devam devamsızlık konularına dikkat edilir ve her ders için yılsonunda ayrı ayrı sınav yapılır. Üçten fazla dersten başarılı olmayanlar sınıfta kalırken, üçten az başarısız dersi olan adaylar için eylül ayında bütünleme sınavları açılır. Öğretmen adaylarına, mezuniyet öncesi danışman gözetiminde liselerde ders anlattırma şeklinde tatbikat sınavı uygulanır; başarılı olan öğrenciler, tüm dersleri içine alan bir mezuniyet sınavına tâbi tutularak mezun edilirler. (MV, 1991, s. 565)

Gazi Terbiye Enstitüsünün Sınav Talimatnamesi’nin altıncı maddesine göre Türkçe-Edebiyat şubesine öğrenci almak için yapılan sınavlarda; öğretmen adaylarına yeni bir metin üzerinde açıklama yapma, kompozisyon yazma gibi yorum sorularının yanında; liselerin son sınıf edebiyat şubelerinde okunan Edebiyat Tarihi konularından da teorik bilgiler sorulmuştur. (MV, 1991, s. 563)

Birinci Maarif Şurasının Gazi Terbiye Enstitüsü Raporunda; enstitünün kısaca tarihçesi, binası, laboratuvar, atölye, amfi dershaneleri, ders aletleri ve derste kullanılan araç-gereçler anlatılmıştır. (MV, 1991, s. 582) Ortaokullardaki öğretmen açığının kapatılması için ilkokul öğretmenleri arasında yapılan sınavda başarılı olanlara hemen ehliyetnâme verilerek başarılı olamayanları ise bir yıl kadar enstitüde eğitime alıp yeterli hale getirerek ortaokul öğretmeni yapma işi olan “B Seksiyonu”, Birinci Maarif Şurası kararlarıyla kaldırılmış ve öğretmen okullarının kontenjanları artırılmıştır. (MV, 1991, s. 576)

Gazi Orta Muallim Mektebi ve Terbiye Enstitüsü eğitim kadrosunda dönemin en seçkin insanları yer alır. Edebiyat alanında İbrahim Necmi Dilmen, Ahmet Hamdi Tanpınar, Yahya Kemal Beyatlı gibi Türk Edebiyatının önde gelen simaları bu kişiler arasındadır. (Öztürk, 1996, s. 205)

Birinci Maarif Şurasında Gazi Terbiye Enstitüsü Pedagoji Şubesinin kayıt kabul şartları şunlardır : (MV, 1991, 568)

1) Gazi Terbiye Enstitüsü Pedagoji Şubesinin kayıt vekabul şartları 2) Öğretmen Okulu mezunu olmak,

3) Otuz yaşından büyük olmamak, (İlk Öğretmen Okulu mezunu olan müfettişler yaş kaydından müstenadır)

4) Askerliğini yapmış ve en az dört yıl öğretmenlik etmiş olmak,

5) İlk Öğretim Dairesi sicillerine göre İlköğretim Müfettişliği vazifesini yapabileceği önceden tespit edilmiş olmak

6) Yapılacak yazılı sınavda başarı göstermiş olmak.

Gazi Terbiye Enstitüsünde; 1937-1938 yılında müzik, 1941-1942 yılında Fransızca, 1944-1945 yılında İngilizce, 1947-1948 eğitim öğretim yılında Almanca bölümleri açılır. 1946-1947 öğretim yılında; enstitüde az öğretmenle çok hizmet vermek için Türkçe, Tarih, Coğrafya bölümleri ile Matematik, Fizik, Tabi Bilimler Bölümleri toplu dersler adı altında birleştirilmiştir. (Arslanoğlu, 1997, s. 178)

Yücel Döneminde Gazi Terbiye Enstitüsünde yeni düzenlemeler yapılmış, 1943 yılında okulun yönetmeliği çıkarılmıştır. Enstitü için 1941 yılında düzenlenen yeni programda, tüm bölümlerin öğretmenlik meslek derslerinde bir azalma olur. Bu azalmanın Türkçe-Edebiyat bölümündeki oranı % 13 kadardır. 1941 enstitü programının en belirgin özelliği ise öğretmenlerden daha çok faydalanmak amaçlı yan branş uygulamasını getirmiş olmasıdır. 1944 programında ise genel kültür dersleriyle öğretmenlik meslek bilgisi derslerinin ağırlığı yeniden artırılmıştır.(Duman, 1991, s. 50)

Gazi Orta Öğretmen Okulu ve Terbiye Enstitüsünün 1943 yılında yayınlanan Yönetmeliğinin ikinci maddesine göre bu okul, başta Türkçe-Edebiyat olmak üzere dokuz şubeden oluşur. Türkçe-Edebiyat şubesinin öğretim süresi iki yıldır. Yönetmeliğe göre Türkçe-Edebiyat bölümü son sınıf öğrencileri okulun son döneminde seminer çalışmaları yapmalıdır. Bunu yapamayan öğrenciler mezuniyet sınavına giremezler. (Duman, 1991, s. 51)

Eğitim tarihimizde, Gazi Orta Muallim Mektebi ve Terbiye Enstitüsü; verdiği mezunlarla ilköğretimin “gelişmesi ve çağdaşlaşması”, öğretmen okullarının etkili ve

tutarlı hale gelmesi, özel eğitim çalışmalarının başlaması konularında ilkleri başarmış ve öncülük yapmıştır. Ortaokullara öğretmen ve müfettiş yetiştirmenin yanında yeni açılan enstitülere öğretim üyesi sağlama, enstitü programlarını yenileme ve geliştirme çalışmaları; enstitünün eğitimimize önemli katkılarından birkaçıdır.(MEB, 1995, s. 29)