C. VİZE ALMA ZORUNLULUĞU
3. Vize Muafiyeti
Vize muafiyeti, yabancının vize almaksızın bir ülkeye giriş yapabilmesi ve kendisine tanınan süre dâhilinde o ülkede yasal olarak bulunabilmesi anlamına gelir333. Vize muafiyeti halleri doğrudan bir kanun hükmünden kaynaklanabileceği gibi, ülkeler arasında imzalanmış andlaşmalardan da kaynaklanabilir.
Kanunda bazı yabancılara kesin olarak vize muafiyeti tanınırken, bazı yabancılara idarenin takdirine bağlı olarak vize muafiyeti tanınmaktadır334. Zira YUKK m. 12’de “vize şartı aranmaz” ve “vize şartı aranmayabilir” şeklinde iki ayrı ifade kullanılmıştır. YUKK m. 12/1 ve YUKK Yönetmeliği m. 13/1’e göre aşağıda sayılan yabancılarda, ülkeye girişte vize şartı aranmaz; yani bu kişilerin ülkeye girişi vize almamış olmaları sebebiyle engellenemez:
332 TBMM, 26. Yasama Dönemi, 1. Yasama Yılı, Uluslararası İşgücü Kanunu Tasarısı (1/727) ve Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu Raporu, Genel Gerekçe, (Erişim), https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem26/yil01/ss403.pdf, 15.12.2016.
333 Çiçekli, Yabancılar ve Mülteci Hukuku, s. 89.
334 Nuray Ekşi, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (Tasarısı), Beta Yayınevi, İstanbul, 2012, s. 146.
105 a) Türkiye Cumhuriyeti’nin taraf olduğu andlaşmalarla ya da Bakanlar Kurulu kararıyla vizeden muaf tutulan ülkelerin vatandaşları335.
Türkiye, taraf devletler arasında vize zorunluluğunu kaldıran pek çok uluslararası andlaşmaya imza atmıştır. Bunlardan birisi, 13 Aralık 1957 tarihinde kabul edilen, taraf devletler arasında vize muafiyetini öngören Avrupa Konseyine Üye Ülkeler Arasında Kişilerin Dolaşımını Düzenleyen Kurallara Dair Avrupa Sözleşmesi’dir336. Türkiye bu sözleşmeye 1961 yılında taraf olmuştur337.
Bu sözleşmenin 1. maddesi uyarınca taraf devlet vatandaşları, diğer taraf devlet ülkelerine süresi üç ayı geçmeyen ve kazanç sağlama amacı gütmeyen seyahatleri için vizesiz olarak giriş yapabilirler338. Fakat aynı sözleşmenin 7.
maddesine göre taraf devletler bu sözleşmeyi, kamu düzeni, kamu sağlığı ve kamu güvenliği sebepleriyle diğer taraf devletler ya da bunlardan bazılarına karşı geçici olarak yürürlükten kaldırabilirler. Bu hükme dayanarak Alman hükümeti, “vize aranmadığı için çok sayıda kaçak Türk işçisinin Almanya’ya gelmesi ve aslı olmayan iltica taleplerinin çoğalmasının ülkenin kamu düzenini ve kamu güvenliğini bozduğunu”339 ileri sürerek Türk vatandaşları açısından vize muafiyetini 5 Ekim 1980 tarihinden itibaren geçici olarak kaldırdığını bildirmiştir. Almanya’nın ardından Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, İsviçre, İngiltere, Avusturya, İtalya ve İspanya da farklı tarihlerden itibaren, 7. maddedeki hakka dayanarak Türk vatandaşlarına karşı vize muafiyetini kamu düzeni gerekçesi ile geçici olarak yürürlükten kaldırdığını bildirmiştir340. Bunun sonucunda Türk vatandaşlarının
335 YUKK m. 18’e göre Bakanlar Kurulu, pasaporta ve vizeye dair işlemlerin belirlenmesine ilişkin anlaşmalar yapmaya ve gerek gördüğü hallerde bazı devletlerin vatandaşları için vize zorunluluğunu tek taraflı olarak kaldırmaya, vizelerin harçtan muaf tutulması da dâhil olmak üzere vize kolaylığı getirmeye ve vize sürelerini belirlemeye yetkilidir.
336 Sözleşme metni için bkz. (Erişim)
http://www.uhdigm.adalet.gov.tr/sozlesmeler/coktaraflisoz/ak.html, 03.01.2017.
337 Türkiye bu sözleşmeyi 25.05.1961 tarihinde onaylamış, sözleşme 01.06.1961 tarihinde yürürlüğe girmiştir (RG. 01.12.1961-10972).
338 Daha önce değinildiği üzere, bu sözleşmenin 1. maddesine göre taraf devlet vatandaşları aynı zamanda geçerli pasaport olmaksızın, kimlik belgesi, süresi geçmiş kimlik belgesi ve süresi geçmiş pasaportlarla da taraf devlet ülkelerine giriş yapabilirler.
339 Çelikel, Gelgel, s. 89.
340 Taraf devletlerin sözleşme hakkındaki çekince ve beyanları için bkz. “Reservations and Declarations for Treaty No: 025, European Agreement on Regulations governing the Movement of Persons between Member States of the Council of Europe”, (Erişim) https://www.
coe.int/en/web/conventions/full-list/-/conventions/treaty/025/declarations?p_auth=Gd5ZnlWx,
106 anılan ülkelere vizesiz seyahat imkânı ortadan kalkmıştır341. Her ne kadar bir devletin yabancıların ülkeye girişi hususunda şartlar koyma hatta yabancıları ülkesine kabul etmeme yetkisi uluslararası hukukça kabul edilmiş olsa da Türkiye’ye yönelik bahsi geçen vize uygulamalarının siyasî, sosyal ve özellikle ekonomik sebeplere dayandığı ve hukukî gerekçelerinin tartışmalı olduğu düşünülmektedir342.
Türkiye’nin taraf olduğu vize muafiyetine ilişkin hükümler içeren uluslararası andlaşmalardan birisi de Kuzey Atlantik Andlaşmasına Taraf Devletler Arasında Kuvvetlerinin Statüsüne Dair Sözleşme’dir343. Bu sözleşmenin 3. maddesine göre bir kuvvetin mensupları, kabul eden devletin ülkesine girerken veya bu ülkeyi terk ederken pasaport ve vize kontrolünden muaf tutulacaklardır. Sözleşmede “kuvvet”
kavramı ise “Bir âkit tarafın resmi vazife ile diğer bir âkit tarafın Kuzey Atlantik Anlaşması sahası içindeki ülkesinde bulunan kara, deniz veya hava silahlı kuvvetlerine mensup personeli” olarak tanımlanmıştır (m. 1-a).
Taraf devletler arasında vize muafiyetini öngören iki taraflı andlaşmalara344 örnek olarak ise 8 Mayıs 1992 tarihinde Türkiye ile Arjantin arasında kabul edilen vize muafiyeti anlaşması345 gösterilebilir. Bu anlaşmaya göre geçerli millî pasaport sahibi taraf devlet vatandaşları, vize alma zorunluluğundan muaf olarak diğerinin ülkesine girebilir ve o ülkede üç ay süre ile kalabilirler (m.1, m. 2). Vize muafiyetinden yararlanabilmek için seyahatin turistik amaçlı yapılmış olması gerekir
05.11.2016. Türkiye’ye karşı vize muafiyetinin geçici olarak kaldırıldığı beyan edilse de bugüne değin yukarıda anılan devletler tarafından vize muafiyetinin yeniden tanındığına ilişkin herhangi bir bayanda bulunulmadığını ilave etmek gerekir.
341 Aybay ve Dardağan Kibar’a göre; “Batı Avrupa ülkelerinin başlattığı Türk vatandaşlarına zorunlu vize uygulaması, Sözleşmenin Türkiye’ye karşı topluca ve tek yanlı olarak fiilen yürürlükten kalkması sonucunu doğurmuştur” (Aybay, Dardağan Kibar, s. 119).
342 Çelikel, Gelgel, s. 92.
343 Bu sözleşmeye ilişkin 10.03.1954 tarih ve 6375 sayılı Onay Kanunu ve sözleşme metni için bkz.
RG. 20.03.1954-8663.
344 Şu an Türkiye’nin vatandaşlarına 30 gün, 60 gün ve 90 gün süreye kadar (KKTC vatandaşlarına süresiz olmak üzere) vize muafiyeti tanıdığı ülke sayısı 80’dir. Bu ülkelerin tam listesi için bkz.
(Erişim) http://www.mfa.gov.tr/yabancilarin-tabi-oldugu-vize-rejimi.tr.mfa, 20.12.2016.
Türkiye’nin imzalamış olduğu iki taraflı sözleşmeler ile vatandaşlarına 90 gün süreli vize muafiyeti tanınan bazı ülkeler şöyledir: Arjantin, Andora, Belize, Bolivya, Moldova, El Salvador, Ekvator, Guatemala, Brezilya, Honduras, Malezya, Singapur. Tüm sözleşmeler için bkz. Yakan, s.
19-577.
345 08.05.1992 tarihinde imzalanan bu anlaşmanın onaylanması 31.08.1992 tarihinde Bakanlar Kurulunca kararlaştırılmıştır. Bu karar ve sözleşme metni için bkz. RG. 23.09.1992-21354.
107 ve ülkeye girişlerde talep edilmesi halinde maddi durumun yeterli olduğunun ispat edilmesi gerekir (m. 1, m. 2).
Vize muafiyeti, uluslararası bir sözleşmeye dayanmaksızın Bakanlar Kurulu kararı ile tek taraflı olarak da öngörülebilir. Örneğin, 2009 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile diplomatik ve hususî pasaport hamili Suudi Arabistan vatandaşlarının Türkiye’ye yapacakları turistik amaçlı seyahatlerinde 90 güne kadar vize muafiyeti tanınmıştır346.
b) Türkiye’ye giriş yapacağı tarih itibarıyla, geçerli ikamet veya çalışma izni bulunan yabancılar vizeden muaftır.
Çalışma izni muafiyeti347 ve ikamet izninden muafiyet sağlayan belgesi bulunanlar da vizeden muaftırlar (YUKK Yönetmeliği m. 13). Çalışma izni muafiyeti, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca resmi bir belge şeklinde düzenlenen ve geçerlilik süresi içinde yabancıya Türkiye’de çalışma izni almaksızın çalışma ve ikamet hakkı veren muafiyeti ifade eder (Uluslararası İşgücü Kanunu m.
3/1-ç).
c) Pasaport Kanunu’nun 18. maddesine göre verilmiş ve geçerliliklerini yitirmemiş yabancılara mahsus damgalı pasaport sahibi yabancılar vizeden muaftır.
ç) Türk Vatandaşlığı Kanununun 28. maddesi kapsamında olduğu anlaşılan yabancılar da vize muafiyeti kapsamındadır.
Bu yabancılar çalışmamızın ilk bölümünde yer verildiği üzere kısaca “mavi kart sahibi yabancılar” olarak adlandırılmaktadır348. Mavi kart sahibi yabancılar doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybeden ve bunların üçüncü dereceye kadar altsoylarıdır (TVK m. 28/1).
346 17.12.2009 tarih ve 2009/15716 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (RG. 09.01.2010-27457).
347 YUKK Yönetmeliği m. 13/1-b’de “çalışma izni muafiyet teyit belgesi” ifadesi kullanılmaktadır.
Ancak Uluslararası İşgücü Kanunu’nun 26. maddesine göre diğer mevzuatta yer alan “çalışma izni muafiyet teyit belgesi” veya “çalışma izni muafiyet belgesi” ibarelerinden bu Kanunda yer alan
“çalışma izni muafiyeti” anlaşılır.
348 Ekşi, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Hukuku, s. 63.
108 d) İskân Kanunu kapsamında göçmen belgesi sahibi olanlar da vize muafiyeti kapsamındadır (YUKK Yönetmeliği m. 13/1-e).
YUKK m. 12/2’de ise yetkili makamların takdirine bağlı olarak vize şartından muaf tutulabilecek yabancılar düzenlenmiştir. Bunlardan ilki mücbir nedenlerle, Türk hava ve deniz limanlarını kullanmak zorunda kalan taşıtlardaki yabancılardan liman şehrine çıkacak kişilerdir (YUKK m. 12/2-a). Bu kişilerin vizesiz olarak ülkeye girişlerine izin verecek makam valiliklerdir. Bu izin, on beş gün süre ile geçerli olup mücbir nedenin ortadan kalkması ile sona erer (YUKK Yönetmeliği m.
14/1). Örneğin, yolculuk sırasında beklenmedik bir arıza veren ve uzun süre yolculuk yapması halinde batma riski bulunan bir yolcu gemisinin Türkiye limanlarından birine demirlediği, gemideki arızanın giderilmesi uzun zaman alacağından yolcuların liman şehrinde konaklanması gerektiği varsayıldığında bu kişilerden vize sorulmaması yerinde olacaktır.
Yetkili makamın takdirine bağlı olarak vizeden muaf tutulabilecek diğer yabancılar ise, deniz limanlarına gelip yetmiş iki saati geçmemek kaydıyla, liman şehrini veya civar illeri turizm amaçlı gezecek olanlardır (YUKK m. 12/2-b). Bu yabancıların da ülkeye girişine izin verecek makam valiliklerdir (YUKK Yönetmeliği m. 14/3).