İnsanî İkamet İzni

İnsanî ikamet izni, bazı özel durumlarda diğer ikamet izinlerinin aksine talep üzerine değil idare tarafından re’sen düzenlenen iki ikamet izni türünden birisidir⁵¹¹. Diğeri ise insan ticareti mağduru ikamet iznidir. Bu izin türlerinin düzenlenmesinde insan hakları alanındaki gelişmelerin ve Türkiye’nin insanî nedenlerle ülkelerini terk etmek zorunda kalan yabancılara yönelik korumacı tavrının etkisi büyüktür⁵¹².

Bazı yabancılar (Örneğin, Türkiye’de uluslararası koruma talep edip de ilk iltica ülkesi veya güvenli üçüncü ülkeye gönderilecek olan, hakkında sınır dışı kararı verilip de bazı sebeplerden dolayı sınır dışı edilemeyen, sınır dışı kararına, uluslararası koruma başvurusunun reddi kararına karşı yargı yoluna başvuranlar) hukukî bir belirsizlik içinde bulunmaktadırlar⁵¹³. İşte insanî ikamet izni, bu

511 Açıkgöz, Arıner, s. 13; Erten, s. 22; Yönetmelik m. 44/1: “İnsani ikamet izni işlemleri, Genel Müdürlüğün veya valiliğin talebi üzerine başlatılır.”.

512 Dardağan Kibar, s. 117; Doğan, Türk Yabancılar Hukuku, s. 83.

513 Açıkgöz, Arıner, s. 17.

174 belirsizlik içinde bulunan yabancıları korumak ve onların bu süreçte Türkiye’de yasal olarak ikamet edebilmelerini sağlamak adına getirilmiş önemli bir izin türüdür⁵¹⁴.

a. İnsanî İkamet İzni Verilebilecek Yabancılar

YUKK m. 46’ya göre aşağıda belirtilen hallerdeki yabancılara valiliklerce insanî ikamet izni verilebilir ve bu izinler uzatılabilir:

a) Çocuğun yüksek yararı söz konusu olduğunda.

Örneğin, anne veya babası tarafından velayet hakkı ihlal edilerek Türkiye’de alıkonulan çocuğun, Uluslararası Çocuk Kaçırmanın Hukukî Veçhelerine Dair Sözleşme⁵¹⁵ ve Uluslararası Çocuk Kaçırmanın Hukukî Yön ve Kapsamına Dair Kanun⁵¹⁶ hükümleri gereği çocuğun iadesine ve şahsi ilişki kurulmasına ilişkin idarî ve adlî işlemler sonuçlanıncaya kadar insanî ikamet izni ile Türkiye’de yasal olarak ikamet etmesi sağlanabilir⁵¹⁷.

b) Haklarında sınır dışı etme veya Türkiye’ye giriş yasağı kararı alındığı halde, Türkiye’den çıkışları yaptırılamayan ya da Türkiye’den ayrılmaları makul veya mümkün görülmeyen yabancılar,

c) 55. madde uyarınca hakkında sınır dışı etme kararı alınmayan yabancılar⁵¹⁸,

ç) 53, 72 ve 77. maddelere göre yapılan işlemlere karşı yargı yoluna başvurulduğunda.

514 Baran Çelik, s. 98; Çelikel, Gelgel, s. 104.

515 21.1.1998 tarihli bu sözleşmenin çekince ile onaylanması 3.11.1999 tarih ve 4461 sayılı Kanun (RG. 11.11.1999- 23873) ile uygun bulunmuştur. Sözleşme metni için bkz. (Erişim), www.ankarabarosu.org.tr/merkezler/chm/tr-tr/doc/cocuk_kacirma.doc, 18.10.2016.

516 22.11.2007 tarih ve 5717 sayılı Kanun (RG. 4.12.2007-26720).

517 Çelikel, Gelgel, s.105.

518 YUKK m. 55’e göre şu hallerde yabancı hakkında sınır dışı kararı alınmaz: “a) Sınır dışı edileceği ülkede ölüm cezasına, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalacağı konusunda ciddi emare bulunanlar, b) Ciddi sağlık sorunları, yaş ve hamilelik durumu nedeniyle seyahat etmesi riskli görülenler, c) Hayati tehlike arz eden hastalıkları için tedavisi devam etmekte iken sınır dışı edileceği ülkede tedavi imkânı bulunmayanlar, ç) Mağdur destek sürecinden yararlanmakta olan insan ticareti mağdurları, d) Tedavileri tamamlanıncaya kadar, psikolojik, fiziksel veya cinsel şiddet mağdurları.”

175 Yani sınır dışı etme kararı (YUKK m. 58), uluslararası koruma başvurusunun kabul edilemez olduğuna ilişkin karar (YUKK m. 72) ve uluslararası koruma başvurusunun geri çekilmiş sayılmasına ilişkin kararlara (YUKK m. 77) karşı yargı yoluna başvurulduğunda, yabancının yargılama sürecinde Türkiye’de yasal olarak ikamet edebilmesi için insanî ikamet izni verilebilir.

d) Başvuru sahibinin ilk iltica ülkesi veya güvenli üçüncü ülkeye geri gönderilmesi işlemlerinin devamı süresince.

YUKK m. 73’e göre ilk iltica ülkesinden gelen yabancının uluslararası koruma başvurusu kabul edilemez olarak değerlendirilir ve ilk iltica ülkesine geri gönderme işlemleri başlatılır. Ancak geri gönderme işlemi gerçekleşinceye kadar yabancının Türkiye’de kalmasına izin verilir. İşte bu süreçte yabancının Türkiye’de kalışının yasal olması için insanî ikamet izni verilir.

Aynı şekilde m. 74’e göre güvenli üçüncü ülkeden gelen yabancıların da güvenli üçüncü ülkeye geri gönderme işlemleri tamamlayıncaya kadar Türkiye’de kalmasına izin verilir. Bu yabancılar da insanî ikamet izninden faydalanır.

e) Acil nedenlerden dolayı veya ülke menfaatlerinin korunması ile kamu düzeni ve kamu güvenliği açısından Türkiye’ye girişine ve Türkiye’de kalmasına izin verilmesi gereken yabancıların, ikamet izni verilmesine engel teşkil eden durumları sebebiyle diğer ikamet izinlerinden birini alma imkânı bulunmadığında.

f) Olağanüstü durumlarda.

Örneğin, ülkesinde yaşanan doğal afet nedeniyle iniş yapacağı havaalanı hasar gören ve bu sebeple bir süreliğine ülkesine yapılacak tüm uçuşların iptal edildiği bir yabancıya, bu süreçte Türkiye’de yasal olarak ikamet edebilmesi için insanî ikamet izni verilebilir.

Yukarıdaki hallerden birine dayanarak insanî ikamet izni alan yabancılar, iznin veriliş tarihinden itibaren en geç yirmi iş günü içinde adres kayıt sistemine kayıt yaptırmak zorundadır (YUKK m. 46/2).

176 b. İnsanî İkamet İzninin Süresi

İnsanî ikamet izinleri, en fazla birer yıllık sürelerle verilebilir ve bu izinler uzatılabilir (YUKK m. 46/1). Ancak insanî ikamet izni ile geçirilen süreler, Kanunda öngörülen ikamet izin sürelerinin toplanmasında hesaba katılmamaktadır (YUKK Yönetmeliği m. 44/4). İnsani ikamet iznine sahip olanlar, bu izin süresi içinde uzun dönem ikamet izni hariç olmak üzere, şartlarını taşıdıkları diğer ikamet izinlerinden birine başvurabilirler (YUKK Yönetmeliği m. 44/3).

c. İnsanî İkamet İzninin Şartları

İnsanî ikamet izinlerinin verilmesinde diğer ikamet izinlerinde aranan hiçbir şart aranmayıp yalnızca İçişleri Bakanlığının onayı bu iznin verilmesi için yeterli görülmektedir (YUKK m. 46/1). İnsanî ikamet izni, madde gerekçesinde kullanılan ifade ile⁵¹⁹, “insanî mülahazalarla” verildiği için herhangi bir şart öngörülmemesi iznin amacına uygundur.

d. İnsanî İkamet İzinlerinin İptali veya Uzatılmaması

Valilikler, insanî ikamet izinlerinin süresi içinde, bu izinlerin verilmesine dayanak teşkil eden şartların ortadan kalkıp kalkmadığına ilişkin resen değerlendirme yaparak, Bakanlığa bilgi verir (YUKK Yönetmeliği m. 44/2). Eğer iznin verilmesini zorunlu kılan şartlar ortadan kalkmışsa, Bakanlığın onayıyla valiliklerce izin iptal edilir ve uzatılmaz (YUKK m. 47). Örneğin YUKK m. 72 kapsamında uluslararası koruma başvurusunun kabul edilemez olduğuna dair verilen kararın iptali için dava açan bir yabancıya verilen insanî ikamet izninin, mahkeme kararının kesinleşmesi ile birlikte iptal edilmesi gerekir.