Türk hukukunda bazı yabancıların durumları özel olarak düzenlenmiş Türkiye’de ikametleri bakımından bir takım kolaylıklar tanınmıştır. Yukarıda bu yabancıların hukukî statüleri ve yeri geldikçe ikamet izinlerine ilişkin düzenlemelere yer verilmeye çalışılmıştır. Ancak genel olarak yabancılar için uygulanan ikamet rejiminden ayrılan noktaların daha iyi anlaşılabilmesi adına, bu yabancıların ikametlerinin bir bütün halinde ele alınmasında fayda görüyoruz.
1. Vatansız Kişilerin İkameti
Hiçbir devlete vatandaşlık bağı ile bağlı olmayan vatansız kişilere, onlara koruma sağlayabilmek amacıyla YUKK ile çeşitli haklar tanınmıştır. Bunlardan birisi de vatansız kişinin ikamet izninden muaf tutularak Türkiye’de ikamet edebilme hakkıdır (YUKK m. 20/1-b).
YUKK m. 50’ye göre vatansız kişilere, Türkiye’de yasal olarak ikamet edebilme hakkı sağlayan vatansız kişi kimlik belgesi düzenlenir. Ancak başka ülkeler tarafından vatansız kişi işlemi görenler bu haktan yararlandırılmaz (YUKK m. 50/1).
Yani yabancı ülke makamları tarafından verilen ve vatansız kişi kimlik belgesine
183 eşdeğer belge sahibi olan vatansızların ikamet izninden muaf tutulmaları mümkün değildir534.
Valiliklerce düzenlenen ve hiçbir harca tabi olmayan vatansız kişi kimlik belgesi, ikamet izni yerine geçer ve iki yılda bir valiliklerce yenilenir (YUKK m.
50/2).
Vatansız kişi kimlik belgesine sahip olarak Türkiye’de geçirilen süreler, ikamet sürelerinin toplanmasına hesaba katılır. YUKK m. 51-a’ya göre bu kimlik belgesine sahip kişiler kanundaki ikamet izinlerinden birini almak üzere talepte bulunabilirler. Dolayısıyla, vatansız kişi kimlik belgesi ile Türkiye’de kalan ve iki yılda bir izni yenilenen vatansız kişi sekiz yılın sonunda şartları taşıması halinde uzun dönem ikamet iznine başvurabilir.
2. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Vatandaşlarının İkameti
KKTC vatandaşı kişiler, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti Ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Hükümeti Arasında İki Ülke Vatandaşlarına İlave Kolaylıklar Tanınmasına İlişkin Anlaşma535 hükümleri gereği Türk vatandaşları gibi işleme tabi tutulurlar ve Türkiye’de yasal olarak ikamet edebilmeleri için ikamet izni alma zorunlulukları yoktur536. Ancak talep etmeleri halinde çalışma, öğrenim ve oturma amaçlı olarak pasaport sürelerine bakılmaksızın beş yıl süreli ikamet izni düzenlenir537. Bu kapsamda, YUKK’ta yapılan değişiklik538 ile KKTC vatandaşlarına en fazla beş yıllık süre ile kısa dönem ikamet izni alabilme hakkı tanınmıştır (YUKK m. 31/1- k, 5).
534 Çörtoğlu Koca, s. 51, dn. 29; Doğan, Türk Yabancılar Hukuku, s. 67.
535 Anlaşma metni için bkz. (Erişim) https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k4465.html, 21.10.2016.
536 Çiçekli, Yabancılar ve Mülteci Hukuku, s. 109; Ekşi, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Hukuku, s. 66; “Sıkça Sorulan Sorular”, (Erişim) http://istanbul.mfa.gov.ct.tr/sikca-sorulan-sorular/, 21.10.2016.
537 “KKTC Uyruklu Şahıslara Uygulanacak İşlemler”, (Erişim) http://www.ankara.pol.tr/Sayfalar/
yabancilar_oturum_kktc.aspx, 21.10.2016.
538 YUKK m. 31/1-k ve YUKK m. 31/5 hükümleri Uluslararası İşgücü Kanunu’nun 27. maddesi ile eklenmiştir.
184 3. Mülteci, Şartlı Mülteci, İkincil Koruma Statüsü ve Geçici Koruma Statüsü Sahibi Yabancıların İkameti
Mülteci, şartlı mülteci ve ikincil koruma statüsü verilen yabancılar ikamet izninden muaf tutulan kişilerdendir (YUKK m. 20/1-g). Bu yabancılara, uluslararası koruma statüsü sahibi kimlik belgesi verilir. Yabancı kimlik numarası da içeren bu belge, hiçbir harca tabi olmayıp ikamet izni yerine geçer. Bu kimlik belgesi, mülteciler için üç yıl süreli şartlı mülteci539 ve ikincil koruma statüsü verilenler için bir yıl süreli olarak düzenlenir (YUKK m. 83). Bu sürelerin belirlenmesinde 2004/83/EC sayılı Avrupa Birliği Konsey Yönergesi’nin dikkate alındığı söylenebilir540. Zira bu yönergenin 24. maddesinde, ulusal güvenlik ve kamu düzeni aksini gerektirmedikçe, statü verildikten sonra mümkün olan en kısa süre içinde mülteci statüsünden yararlanan kişilere en az üç yıl süreli, ikincil koruma statüsünden yararlanan kişilere en az bir yıl süreli ve süresi uzatılabilen ikamet izni verileceği düzenlenmiştir541.
Şartlı mülteci ve ikincil koruma statüsü sahibi kişiye, Genel Müdürlükçe, kamu düzeni veya kamu güvenliği nedeniyle belirli bir ilde ikamet etme, belirlenen süre ve usullerle bildirimde bulunma yükümlülüğü getirilebilir. Bu kişiler, adres kayıt sistemine kayıt yaptırmak ve ikamet adresini valiliğe bildirmekle yükümlüdür (YUKK m. 82).
Mülteci, şartlı mülteci ve ikincil koruma statüsü sahiplerine uzun dönem ikamet iznine geçiş hakkı tanınmaz (YUKK m. 42/2).
Geçici koruma sağlanan yabancılar da ikamet izninden muaftırlar (YUKK Yönetmeliği m. 20/1-ı). Geçici Koruma Yönetmeliği’nin 22. maddesine göre bu yabancılara valilikler tarafından süreli ya da süresiz olarak hiçbir ücrete tabi olmaksızın geçici koruma kimlik belgesi düzenlenir. Geçici Koruma Yönetmeliği’nin 25. maddesine göre bu belge, yabancıya ülkede kalış hakkı sağlar; ancak Kanunda sayılan ikamet izni veya ikamet izni yerine geçen belgelere eşdeğer sayılmaz ve uzun
539 Şartlı mültecilerin Türkiye’de kalmasına güvenli üçüncü ülkeye yerleştirilinceye kadar izin verilir (YUKK m. 62).
540 Baran Çelik, s. 96.
541 Yönerge için bkz. Kadir Ay, Thomas vom Braucke, Işıl Tokcan v.d., İltica ve Göç Mevzuatı, Ankara, 2005, (Erişim) http://www.goc.gov.tr/files/files/iltica_goc.pdf, 17.01.2017, s. 221.
185 dönem ikamet iznine geçiş hakkı tanımaz. Bu belge ile Türkiye’de geçirilen süre ikamet izni süresi toplamında dikkate alınmaz ve sahibine Türk vatandaşlığına başvuru hakkı sağlamaz. Örneğin, 2011 yılında Türkiye’ye kitlesel akın döneminde bireysel olarak gelen bir Suriye vatandaşı, kendisine sağlanan geçici korumanın sona erdirilmesi halinde Türkiye’de kalmaya devam etmek isterse ikamet izni alması gerekecektir542. Şartları taşıyorsa kendisine ikamet izni verilebilecek ancak ilerleyen yıllarda uzun dönem ikamet iznine başvurmak isterse geçici koruma altında Türkiye’de geçirdiği süre ikametten sayılmayacaktır.
4. Uluslararası Koruma Başvuru Sahiplerinin İkameti
Türkiye’de uluslararası koruma sahibi (mülteci, şartlı mülteci, ikincil koruma statüsü sahibi) olabilmek için YUKK m. 65 kapsamında valiliklere başvuru yapılmalıdır. Kural olarak başvuruların bizzat yapılması gerekmekle birlikte yabancı, başvuruları aynı gerekçeye dayanan ve kendisiyle birlikte gelen aile üyeleri adına da başvuru yapabilir (YUKK m. 65/3).
Uluslararası koruma başvurusunun etkin ve adil bir şekilde değerlendirilebilmesi adına, başvuru sahibi ile kayıt tarihinden itibaren otuz gün içinde mülakat yapılır (YUKK m. 75/1). Mülakatı tamamlanan yabancıya ve varsa aile üyelerine yabancı kimlik numarasını içeren “uluslararası koruma başvuru sahibi kimlik belgesi” verilir. Bu belge altı ay süre ile verilir ve gerektiğinde altı aylık sürelerle uzatılabilir (YUKK m. 76/1).
Uluslararası koruma başvuru sahibi kimlik belgesi hiçbir harca tabi olmayıp ikamet izni yerine geçer (YUKK m. 76/4). Dolayısıyla başvuru sahipleri Kanunda yer alan ikamet izinlerinden birini almaksızın, kimlik belgesinin geçerlilik süresi boyunca Türkiye’de yasal olarak ikamet edebilirler.
5. Göçmenlerin İkameti
Özel kanunlarla yurdumuza getirilen iskânlı göçmenler, sınırlarımızdan yurda girdikten sonra geçici veya kesin iskânları için belirlenen yerlerin, serbest göçmenler
542 Geçici Koruma Yönetmeliği m. 22/5’e göre geçici korumanın sona ermesi halinde geçici koruma kimlik belgesi geçerliliğini kaybeder ve yabancıdan geri alınır. Doğal olarak, kimlik belgesinin geçerliliğini yitirmesi ile birlikte ikamet izninden muafiyet hali de sona erer.