İnsan Ticareti Mağduru İkamet İzni

Uluslararası hukukta en önemli insan hakları ihlallerinden biri olarak görülen ve tüm dünya ülkelerinin ortak problemlerinden biri olan insan ticareti⁵²⁰ Türkiye’nin

519 (Erişim), http://www.goc.gov.tr/files/files/MADDE%20GEREK%C3%87ELER%C4%B0-2.pdf, 17.01.2017.

520 “İnsan ticareti, kuvvet kullanarak veya kuvvet kullanma tehdidi ile veya diğer bir biçimde zorlama, kaçırma, hile, aldatma, nüfuzu kötüye kullanma kişinin çaresizliğinden yararlanma veya başkası üzerinde denetim yetkisi olan kişilerin rızasını kazanmak için o kişiye veya başkalarına kazanç

177 de yaşadığı ve mücadele ettiği bir sorundur. Zira bulunduğu coğrafi konum nedeniyle Türkiye, insan ticareti bakımından hem hedef ülke, hem de özellikle Avrupa ülkelerine geçiş yapmak üzere kullanılan transit ülke durumundadır⁵²¹. Bu sebeple, Türk hukukunda, insan ticareti ile mücadele adına gerek ulusal gerekse uluslararası düzeyde önemli adımlar atılmaktadır.

Bu konuda, “Sınıraşan Örgütlü Suçlara Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi”

ve bu sözleşmeye ekli “İnsan Ticaretinin, Özellikle Kadınların ve Çocukların Ticaretinin Önlenmesine, Durdurulmasına ve Cezalandırılmasına ilişkin Protokol’’

(Palermo Protokolü) kabul edilmiştir⁵²². Yine “Avrupa Konseyi İnsan Ticaretine Karşı Eylem Sözleşmesi”⁵²³ kabul edilmiş ve bu sözleşmeye bağlı olarak “ İnsan Ticaretiyle Mücadele ve Mağdurların Korunması Hakkında Yönetmelik”⁵²⁴ çıkarılmıştır. Bunların yanı sıra insan ticareti ile ilişkili pek çok ikili ve çok taraflı andlaşmaya da imza atılmış olup ulusal mevzuatımızda ise TCK’da insan ticareti suçu düzenlenmiş, çeşitli kanunlarda da insan ticareti ile mücadeleyi önlemeye yönelik düzenlemelere yer verilmiştir⁵²⁵. İnsan ticareti ile ilgili en önemli ulusal düzenlemelerden birisi de YUKK ile getirilen insan ticareti mağduru ikamet izni olmuştur.

a. İnsan Ticareti Mağduru İkamet İzni Verilebilecek Yabancılar

Yukarıda bahsedilen uluslararası andlaşmalara paralel olarak düzenlenen YUKK m. 48’e göre bu izin, insan ticareti mağduru olduğu ya da olabileceği

veya çıkar sağlama yoluyla kişilerin istismar amaçlı temini, bir yerden bir yere taşınması, devredilmesi, barındırılması veya teslim alınması anlamına gelir.” Bkz. “İnsan Ticareti ile Mücadele; Soru ve Cevaplar”, (Erişim) http://www.goc.gov.tr/files/files/insanticaretisss.pdf, 20.10.2016.

521 Doğan, s. 83.

522 BM bünyesinde 12.12.2000 tarihinde Palermo’da imzaya açılan sözleşme ve protokol, Türkiye tarafından 30.1.2003 tarih ve 4800 ve 4804 sayılı kanunlar (RG. 04.02.2003- 25014) ile uygun bulunmuştur. Sözleşme ve protokolün orijinal metinleri için bkz. (Erişim) http://www.unodc.org/documents/middleeastandnorthafrica/organised-crime/UNITED_NATIO NS_CONVENTION_AGAINST_TRANSNATIONAL_ORGANIZED_CRIME_AND_THE_PR OTOCOLS_THERETO.pdf, 20.10.2016.

523 16.5.2005 tarihli sözleşme, 30.1.2016 tarih ve 6667 sayılı Kanun ile uygun bulunmuştur. Sözleşme metni için bkz. (Erişim) http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/04/20160407-16.pdf, 20.10.2016.

524 RG. 17.3.2016-29656.

525 Bu sözleşme ve kanunlar için bkz. “Türkiye'nin İnsan Ticaretiyle Mücadelesi”, (Erişim) http://www.goc.gov.tr/icerik3/turkiyenin-insan-ticaretiyle-mucadelesi_409_561_563, 20.10.2016.

178 yönünde kuvvetli şüphe duyulan yabancılara valilikler tarafından verilir⁵²⁶. Bu izin yabancılara, yaşadıklarının etkisinden kurtulabilmeleri ve yetkililerle iş birliği yapıp yapmayacaklarına karar verebilmeleri amacıyla verilmektedir (YUKK m. 48/1).

Bu iznin verileceği yabancıların gerçekten insan ticareti mağduru olduğu ya da olabileceğinin tespit edilmesi gerekmektedir. İnsan ticaretinin, Türk Ceza Kanunu’nda bir suç olarak düzenlendiği (TCK m. 80) göz önünde bulundurulduğunda bu tespitin ceza mahkemesi hükmüne göre mi yoksa adlî soruşturma ya da kovuşturma sürecine bağlı kalınmaksızın idare tarafından mı yapılacağı konusunda tereddüt oluşabilir. Bizim de katıldığımız görüşe⁵²⁷ göre bu tespitin, insan ticareti mağduru olmuş ya da olabilecek yabancının şikâyeti ya da bir şekilde bu durumdan haber alınması üzerine adlî süreçten bağımsız olarak idare tarafından yapılması gerekir. Zaten YUKK m. 48’de “kuvvetli şüphe” ifadesi kullanıldığından failin belirlenmiş olması ve insan ticareti suçunun sabit olması gerekmemektedir.

Buradaki amaç mağdurun yaşanan olayların etkisinden kurtulabilmesi ve yetkililerle işbirliği yapıp yapmayacağına sağlıklı biçimde karar vermesini sağlamak olduğundan belki de çok uzun sürecek bir yargılamanın sonucunun beklenmesi, hükmün amacına aykırı olacaktır. Dolayısıyla idare tarafından, Palermo Protokolü’nün 3. maddesinin (a) bendinde yer alan insan ticareti tanımı, Türk Ceza Kanunu m. 80’deki tanım, Avrupa Konseyi İnsan Ticaretine Karşı Eylem Sözleşmesi’nin 4. maddesinin (a) bendindeki tanımlar dikkate alınarak yabancının insan ticareti mağduru olduğu ya da olabileceğinin tespiti yapılmalı ve ikamet izni düzenlenmelidir. Yürütülen yargılamanın sonucu ise verilmiş olan insan ticareti mağduru ikamet izninin uzatılması ya da iptal edilmesi hususunda dikkate alınmalıdır⁵²⁸.

526 İnsan ticareti mağduru ikamet izinleri harçsız olarak verilir (YUKK Yönetmeliği m. 45/1, Harçlar Kanunu m. 88-g).

527 Ekşi, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Hukuku, s. 99.

528 Ekşi, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Hukuku, s. 100.

179 b. İnsan Ticareti Mağduru İkamet İzninin Süresi

İnsan ticareti mağduru ikamet izinleri otuz gün süreli olarak verilir (YUKK m. 48/1). Mağdurlara yaşadıklarının etkisinden kurtulabilmeleri ve yetkililerle işbirliği yapıp yapmayacaklarına karar verebilmeleri için verilen bu süre, Avrupa Konseyi İnsan Ticaretine Karşı Eylem Sözleşmesi’nde “iyileşme ve düşünme süresi”

(recovery and reflection period) olarak adlandırılmaktadır⁵²⁹. Sözleşmesi’nin 13.

maddesinde taraf devletler, iç hukuklarında mağdurlara en az otuz günlük bir iyileşme ve düşünme süresi tanımakla yükümlü tutulmuşlardır. 14. maddede ise taraf devletler, belirli durumların varlığı halinde mağdurlara uzatılabilir ikamet izni vermekle yükümlü tutulmuşlardır⁵³⁰.

İyileşme ve düşünme süresi tanımak amacıyla verilen insan ticareti mağduru ikamet izni, mağdurun güvenliği, sağlığı veya özel durumu sebepleriyle en fazla altışar aylık sürelerle uzatılabilir. Ancak bu süreler hiçbir şekilde toplam üç yılı geçemez (YUKK m. 49/1).

c. İnsan Ticareti Mağduru İkamet İzninin Şartları

İnsan ticareti mağduru olduğu veya olabileceği yönünde kuvvetli şüphe duyulan yabancılara diğer ikamet izinlerinde aranan şartların hiçbiri aranmaksızın ikamet izni verilebilir (YUKK m. 48/2). Korunmaya muhtaç durumda olan bu yabancıların, vize, geçerli sağlık sigortası, yeterli gelir kaynağı, adli sicil kaydı gibi hiçbir şarta tabi tutulmaksızın Türkiye’de yasal olarak ikamet edebilmeleri amaçlanmıştır.

d. İnsan Ticareti Mağduru Destek Programı ve İznin İptali

İnsan ticareti mağdurunun kendisine tanınan düşünme süresi içinde, rızası alınarak sığınma evinde veya destek merkezinde kalması ve destek programına

529 Bkz. “Council of Europe Convention on Action against Trafficking in Human Beings”, (Erişim) https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=090 000168008371d, 15.12.2016.

530 Yine Palermo Protokolü’nün 7.maddesine göre taraf devletler uygun hallerde, insan ticareti mağdurlarının kendi ülkesinde geçici veya sürekli olarak kalmalarına izin veren yasal veya diğer uygun önlemleri almayı düşünecektir. (Erişim) https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k4804.html, 16.12.2016.

180 katılması esastır (YUKK Yönetmeliği m. 45/1). Mağdura asgari düzeyde ve imkânlar çerçevesinde sağlanacak mağdur destek programı; barınma, sağlık, psiko-sosyal destek, tercüman desteği, eğitim gibi pek çok konudaki desteği içerir. Destek programı süresince ya da serbest ikamet sırasında mağdura yükümlülükler getirilebilir (YUKK Yönetmeliği m. 45/3, 4).

Mağdura destek programı sağlanması, Palermo Protokolü’nün “İnsan ticareti mağdurlarına yönelik yardım ve koruma” başlıklı 6. maddesinin taraf devletlere verdiği bir yükümlülüktür⁵³¹. Aynı zamanda bu yükümlülük Avrupa Konseyi İnsan Ticaretine Karşı Eylem Sözleşmesi’nin “Mağdurların desteklenmesi” başlıklı 12.

maddesinde de düzenlenmektedir⁵³².

İnsan ticareti mağduru ikamet izinlerinin verilmesinde hiçbir şart aranmadığından, bu iznin iptali için kanunda tek bir sebep öngörülmüştür. Buna göre, insan ticareti mağduru olduğu veya olabileceği yönünde kuvvetli şüphe bulunan yabancıların, kendi girişimleriyle suçun failleriyle yeniden bağ kurduklarının belirlendiği hallerde izin iptal edilir (YUKK m. 49/2). Ancak mağdurun zorlama, korkutma, şiddet, tehdit gibi nedenlere bağlı olarak iradesi dışında suçun failleriyle bağ kurduğu tespit edilirse ikamet izni iptal edilmez (YUKK Yönetmeliği m. 49/2). İkamet izinlerinin iptal edilmesi halinde mağdur destek programı da sonlandırılır (YUKK Yönetmeliği m. 46/1).