Montessori Yaklaşımında Eğitim Ortamı ve Materyaller

Montessori yaklaşımının amacı çocuğun okula karşı pozitif tutum geliştirmesini, kalıcı merakın beslenmesini, çocukta düzen duygusunun ve iç güvenin geliştirilmesini, girişimde bulunma ve sürdürme alışkanlıklarının geliştirilmesini çocukların ruhsal, ahlâkî, bilişsel ve sosyal gelişiminin desteklenmesidir (Korkmaz, 2005). Bu yaklaşımının diğer eğitim yöntemlerinden farklı olarak çocuğun gelişimini destekleyici özel eğitim materyalleriyle özel olarak oluşturulmuş eğitim ortamının bulunmasıdır. Montessori hazırlanmış çevrenin önemini vurgulamakta ve çevreyi çocukların herhangi bir kaba harekette bulunmaksızın, isteyerek yararlandıkları, zekâlarını kullanarak hareket ettikleri yer olarak tanımlanmaktadır (Rathunde, 2001). Hazırlanmış çevre tamamen Montessori yönergeleri ile donatılmış bir ortamdır. Bu ortam çocukların gelişimi için en uygun koşulları sunmaktadır. Montessori kendi yaklaşımını uygulayan birçok okulda yaptığı gözlem sonucunda çocuklar için hazırlanmış çevrenin çocuğun kültürünü yansıtan çevrelerin olduğu kanısına varmaktadır. Bu nedenle Montessori’nin hazırlanmış çevresi toplumun tüm öğelerini içeren toplumla bütünleşen bir yapıya ve gerçek yaşantılara sahiptir (Torrance ve Chattin-McNichols, 2005).

11 Montessori okulları amaçları doğrultusunda çocukların, yetişkinin yardımı olmadan öğretim araçlarını kullanmalarına ve pratik hayatla ilgili faaliyetlerde bulunmalarına imkân verebilecek tarzda tasarlanmıştır. Bu nedenle Montessori okullarında başta sandalyeler, masalar ve dolaplar olmak üzere tüm eşyalar çocukların boylarına uygun ebatlardadır. Bu ortamda yer alan çocuk, yetişkinin yardımı olmadan eşyaları istediği zaman yerinden alarak kullanabilir. Montessori sınıflarında, çocuğun etrafındaki eşyalar onun vücut yapısına ve gücüne uygun olmalıdır. Etrafta hareket ettirebileceği hafif mobilyalar, elini uzatıp yetişebileceği dolaplar, kolaylıkla kullanabileceği kilitler, kolay açılıp kapanabilen çekmeceler ve kapılar, duvarda kolay yetişebileceği kıyafet askıları, parmaklarıyla kavrayabileceği fırçalar, eline sığacak sabunlar, kısa-düz saplı süpürgeler, kendi başına giyip, çıkarabileceği giysiler bulunmalıdır. Bu şekilde düzenlenen ortamda çocuğun yaparak ve yaşayarak öğrenmesi amaçlanmaktadır. Günlük hayata ilişkin nesnelerle de meşgul olan çocuklar, pratik hayatla ilgili işleri de yaparak öğrenirler. Bunlar arasında toz almak, sofra hazırlamak, bulaşık yıkamak gibi çeşitli ev işleri vardır. Bu durum Montessori yaklaşımında yer alan tüm eğitim alanları için geçerlidir (Durakoğlu, 2010). Bunlar çocuğun zamanla kendini geliştirmesine onun kendi başına uygulamalar yapmasına ve kendisini yetiştirmesine olanak sağlamaktadır. Materyaller çocukların görebileceği, kolaylıkla ulaşabileceği açık dolaplar ve raflar özgür ulaşımın yanı sıra, göz önünde bulunan materyaller çocuklarda çalışma isteği uyandırmaktadır . Ayrıca çocuklar bu materyallerin düzen ve korunmasından da sorumludurlar. Montessori yaklaşımında kullanılan materyallerin somuttan soyuta öğretimi sağlaması, materyallerin tanıtımının yapılması, çocuğun, etkin ve görerek öğrenmesine fırsat vermesi, bireysel-grup gelişimini sağlaması, yardım ve iletişim açısından önemli görülmektedir (Tuckman, 1991; Poyraz ve Dere, 2003; Montessori ve Hunt, 2005; Temel, 2005; Oğuz ve Köksal Akyol, 2006; Çakıroğlu Wilbrandt ve ark., 2008; Moghni ve ark., 2010). Montessori materyalleri, çocuklara oto eğitim (yetişkin müdahalesi olmayan eğitim) ve hatalarını kendi kendilerine bulma olanağı da tanımakta, Montessori öğretmeni çocuğa hatasını bulması için fırsat sunmaktadır. Eğer çocuk hatasını göremiyorsa, bu çocuğun yeterince gelişmediği anlamına gelmekte, çocuk hatasını zamanla görerek düzeltebilmektedir (Temel, 1994). Montessori sınıflarında saygı atmosferi olmalı ve çocuklar çalışacakları projeleri, süresini ve kiminle çalışacaklarını kendileri seçebilmektedir. Bu ortam çocukta kişisel disiplini geliştirebilmektedir.

Montessori sınıflarındaki materyaller çocuğa seçme özgürlüğünü verdiğinden yetişkin çocuğun gelişimini, ilgilerini, kişilik ve kavramsal kazancını göz önünde tutarak çevreyi

12 düzenlemektedir (Kahn, 2003). Montessori sınıflarında çocukların bir şeyler yapma özgürlüğü bulunmakta, ancak yapılan şeylerin tüm çocuklar tarafından aynı anda yapılması özgürlüğü bulunmamaktadır. Çünkü tüm çocuklar aynı anda aynı şeyleri yapmaya hazır değildir ve hazır bulunuşlukları da birbirinden farklılık göstermektedir. Çocukların hazır olabilmeleri için kendi iç disiplinlerini oluşturmaları gerekmekte ve iç disiplinini geliştirmemiş-oluşturmamış çocuğun özgürlük için hazır olmadığı belirtilmektedir (Money, 2000).

“Çocuğa önceden hazırlanmış bir çevre” ve bu çevreyi keşfedebilmesi için Montessori materyalleri sunulmakta, her çocuk bu materyallerin yardımıyla kendine özgü yetenek ve ritmine uygun olarak, daha önce algılamış olduğu izlenimleri belirlemekte ve bunları ayırmaktadır. Montessori çocukların belirli aşamalardan geçtiğini vurgulayarak bu aşamaları

“duyarlılık dönemleri” olarak ifade etmiştir. Bu aşamalar çerçevesinde çocuk, materyalleri özgür ortamda tanıma ve bunlarla alıştırma yapma imkanı bulmaktadır. Bu alıştırmaların tekrar edilmesi dikkatin yoğunlaşmasını, anlama ve kavramanın gelişmesini desteklemektedir (Montessori ve Lee Gutek, 2004; Temel, 2005; Oğuz ve Köksal Akyol, 2006). Montessori materyalleri günlük yaşam materyalleri, duyusal materyaller, matematik materyalleri, dil materyalleri ve kozmik materyaller olarak gruplandırılmaktadır.

Bu materyaller aşağıda kısaca açıklanmıştır:

Günlük Yaşam Materyalleri: Günlük yaşam içerisinde kullanılan materyalleri içerir ve çocuğun günlük yaşamındaki etkinliklerini kolaylaştırır. Temizlik seti (el yıkama, masa silme ve yıkama), kapı açma, çıt çıt, düğme, fermuar, toka, fiyonk çerçeveleri gibi materyallerden oluşur (Anonim, 2004).

Duyusal Materyaller: Duyusal materyaller çocuğun beş duyusuna yönelik olan boyut, biçim ve renk (pembe kule, silindir bloklar, renk tabletleri ile çalışarak), ses (ses silindirleri, çanlar), tat, doku (zımpara kağıdı materyaller, kumaş karşılaştırma) ve koku gibi duyusal etkilerini tanımaya ve sınıflandırmaya ilişkin materyallerdir (Anonim, 2004).

Matematik Materyalleri: Montessori matematik materyalleri, çocuğun matematik zekasını soyutlamasına fırsat tanıyabilecek özellikte olan materyallerdir. Küçük-büyük sayı çubukları, zımpara sayılar, sayı cipleri, küçük-büyük sayı boncuğu, renkli boncuklar, altın sayı boncukları, toplama çıkarma, bölme, çarpma ve Serguen tablaları gibi materyalleri içeren

13 matematik materyalleri, çocuğun boyut ve nicelikleri ayırt etmesine yardım eder (Anonim, 2004).

Dil Materyalleri: Metal yerleştirmeler, zımpara harfler, küçük-büyük hareketli harfler, sıfat, isim ve fiil kartları, resimli kitaplar gibi materyalleri içeren dil materyalleri okumaya hazırlığı sağlamaktadır. Formal ve informal ses oyunlarıyla duyduğunun farkına varma, zımpara kağıdından harfler, kum tepsi, metal yerleştirme çalışmasıyla yapılan yazı yazma alıştırmaları, kartları eşleştirme, sınıftaki yazılı materyallerin kullanımıyla ön-okuma çalışması ve fonetik nesne kutularıyla, fonetik okuma kartlarıyla, fonogram kartlarıyla yapılan ilk okuma etkinlikleri örnek olarak gösterilebilir. Ayrıca dil materyallerinde öğrenilen her şey, diğer materyaller sunulurken de kullanılmaktadır (Stoll-Lillard ve Vu, 2008).

Kozmik Materyalleri: Zımpara kağıdından yapılmış ve boyanmış küreler ve yap-boz haritaları coğrafya materyalleri olarak sunulur. Yapboz kartları, biyoloji seti gibi materyalleri de coğrafya materyalleri olarak kullanılır. Yapboz haritaları okyanusların ve kıtaların şekillerin tanıtılmasında önemli rol oynamaktadır (Anonim, 2004).

Montessori yaklaşımında materyaller büyük önem taşımakta ve araçların belirli özellikleri bulunmaktadır. Bu özellikler şu şekilde sıralanabilir:

• Montessori materyalleri materyalleştirilmiş soyut kavramlardır. Bu nedenle somuttan soyuta öğretir.

• Bazı materyallerin tanıtımı üçlü öğretim ile yapılır.

• Çocuğun öğrenmede güçlük çektiği bir kavram, materyaller aracılığıyla diğer kavramlar arasından çıkartılarak gösterilir ve materyaller çocuğun, etkin ve görerek öğrenmesine fırsat verir.

• Montessori materyallerinin eksik parçası bulunmamaktadır. Bu malzemeler, çocuğun öğrenmesine destek olmakta, çocukların becerilerini geliştirmekte, çocukları problem çözmeye teşvik etmektedir.

• Montessori materyalleri, bireysel gelişimi sağlar. Aynı zamanda grup gelişimi ve işbirliğini de geliştirir.

• Çocuklar, birbirlerinden sürekli yeni bilgiler öğrenirler. Küçükler büyükleri gözlemler, büyükler ise küçüklere yardım eder.

14

• Montessori materyallerini kullanmak için bazı kurallar vardır. Aracı kullanacak çocuk, gerekli olan materyalleri getirmeli, çalışma için özel yapılmış hasır ya da halı üzerinde dikkatlice düzenlenmeli, bitirdiği zaman raflardaki yerine tekrar kaldırmalı ve bir sonra kullanacak çocuk için düzenli bırakılmalıdır. Ancak, çevrenin düzenli olmasına rağmen, her bir parçanın tam olarak aynı yerde kalması gerekli ve zorunlu değildir.

• Montessori sınıfında her materyalden yalnızca bir set bulunmaktadır. Bu çocuklar arasında, açıkça talep edilmediği halde bir birlik ruhu geliştirir. Çocuk başkasının çalıştığı bir materyalle çalışmak için, onun işini bitirmesini beklemek ya da kullanmak için izin istemek zorundadır. Bu durum çocukların sürekli aynı materyallerle çalışmasını da engeller.

• Montessori materyalleri, çocuklara hatalarını kendi kendilerine bulma olanağı tanır.

Öğretmen çocuğun hatasını söylemez. Zamanı geldiğinde çocuk hatasını görerek düzeltir (Temel ve Toran, 2012; Poyraz ve Dere, 2003; Montessori ve Hunt, 2005; Temel, 2005;

Oğuz ve Köksal-Akyol, 2006).