Logistik modelin yeterliliğini saptanabilmesi sürecinde açıklayıcılık katsayısının bulunması, artıkların incelenmesi (etkili, uzak ve aykırı gözlemlerin belirlenebilmesi) ve çoklu bağlantı sorununun irdelenmesi gerekmektedir (Alpar, 2017: 622).
2.7.1. Artıkların (Hata Terimlerinin) İncelenmesi
Aşırı değerler, veri setinde yer alan ve diğer gözlemlerle karşılaştırıldığında önemli sapmalar gösteren gözlemlerdir. Bu gözlemler, veri setinde yer alan gözlemlerin yarısından az olmasına rağmen, verilerin çoğunun vermek istediği bilgiyi yanıltmasına ve beklenenden farklı sonuçların elde edilmesine neden olmaktadır. Sadece bir gözlemin aşırı gözlem olabileceği gibi birden fazla gözlem de aşırı gözlem olarak ifade edilebilir. Aşırı gözlemler modelin hatalı kurulmasına, tahmin sonuçlarının sapmasına ve analiz sonuçlarının yanlış yorumlanmasına neden olmaktadır (Astar ve Güriş, 2015: 344).
Genellikle artıkları temizlemek amacıyla pearson artıklar ve student türü artıklar kullanılır. Pearson artıkların ve student türü artık değerlerinin -2 ile +2 arasında olması beklenir (Alpar, 2017: 622-625). Bu değerlerden daha düşük veya daha yüksek değere sahip gözlemler modelden çıkarılarak süreç tekrar işletilir.
2.7.2. Etkili Gözlemlerin Belirlenmesi
Cook uzaklığı (Cook’s D Ölçüsü): etkili gözlemlerin belirlenmesi amacıyla kullanılan istatistiklerden bir tanesidir. Cook değeri 1’in üzerindeki gözlemler modelden çıkarılarak süreç tekrar işletilmelidir (Alpar, 2017: 625). Cook’s D Ölçüsü her bir değerin regresyon tahminlerinde ne kadar etkili olduğunu belirlemeye çalışır ve regresyon modellerinin bütünü üzerindeki etkiyi içerir (Astar ve Güriş, 2015: 348).
2.7.3. Açıklayıcılık Katsayıları
Doğrusal regresyon modellerinin analizinde açıklayıcılık katsayıları R2, sonuç değişkendeki değişimin ne kadarının modeldeki açıklayıcı değişkenlerle açıklandığını ifade etmektedir. Ancak logistik regresyon modelinde R2 değerini doğrusal regresyon
modelinde kullanılan en küçük kareler yöntemi ile hesaplamak doğru olmayacaktır. Bu yüzden çeşitli yalancı (pseudo) R2 istatistikleri geliştirilmiştir. Bunlardan en sık kullanılanları McFaden R2, Cox-Snell ve Negalkerke R2’dir. Pseudo R2 değerleri genellikle çok düşük çıkma eğiliminde olduğu için 0.20 ile 0.40 arasındaki bir değerin modeldeki bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkeni açıklamakta yeterli olduğunu gösterir. R2 değerlerinin en küçük 0 değerini alırken en büyük değeri 1 olmamaktadır (Alpar, 2017: 617-619).
Emekli ve emekliliği yakın hane-halkının eğlence ve kültür harcamalarının belirleyicilerini tespit etmek üzere İkili lojit model uygulamadan önce izleyen bölümde iki değişkenli analiz sonuçları sunulmuştur. Ayrıntılı veri analizi için SPSS bilgisayar yazılımı kullanılarak tanımlayıcı istatistikler ve iki değişkenli analiz çapraz tablolardan türetilmiştir. Bu analizleri takiben, sosyo-ekonomik ve demografik değişkenlerin emekli ve emekliliği yakın hanehalklarının eğlence ve kültür harcamaları üzerindeki etkisini tahmin etmek üzere çok değişkenli analizler yapılmıştır.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Bu çalışmada kullanılan verilerin kaynağını TÜİK tarafından düzenlenen 2013 yılı Hanehalkı Bütçe Anketi oluşturmaktadır. Uluslararası literatürdeki diğer çalışmalara benzer şekilde, çalışmanın örneklemi hane reisinin elli ve üzeri yaşlarda olduğu hanelerle sınırlandırılmıştır. Hane reisinin yaşının 50’nin altında kaldığı haneler örneklem dışı bırakılmıştır. Örneklem “Emekli Hanehalkı” ve Emekliliği Yakın Hanehalkı” olarak ikiye ayrılmıştır. Çalışmada, “Emekli Hanehalkı” emekli olduğunu beyan eden elli yaşında veya üzerindeki hane reisleri tarafından idare edilen haneler olarak, “Emekliliği Yakın Hanehalkı” ise çalışan ve emekli olduğunu beyan etmeyen hane reisleri tarafından idare edilen haneler olarak tanımlanmıştır. Ayrıca hane reisi emeklilik dışındaki herhangi bir sebepten çalışmıyor görünen haneler de örneklemden çıkarılmıştır. Analiz gereği, yukarı da bahsedilen fert, hane ve tüketim veri setleri birleştirilirken sadece hanehalkı reisinin verileri dikkate alınmıştır. Sonuç olarak, ulaşılan 3463 hanehalkından 1569’unun (% 45,4) emekli, 1894’ünün (% 54,6) ise emekliliği yakın hanehalkından oluştuğu gözlenmiştir.
Çalışmada, eğlence ve kültür harcaması yapan hanehalkının, hangi demografik özelliklere sahip olduğu araştırılmış, yıllık toplam harcama tutarları ve ücret dışı gelirleri (transfer, gayrimenkul ve müteşebbis gelirler) de dikkate alınmıştır. Literatür incelendiğinde eğlence ve kültür harcamalarının boş zaman harcamaları olarak kabul edildiği görülmüştür. Türkiye’de daha önce böyle bir çalışmanın yapılmamış olması göz önünde bulundurularak analiz, üç grup hanehalkı için ayrı ayrı yapılmıştır:
1. Grup: Emekli ve Emekliliği Yakın Hanehalkı 2. Grup: Sadece Emekli Hanehalkı
3. Grup: Sadece Emekliliği Yakın Hanehalkı
Yukarıda da bahsedildiği gibi TÜİK’in üstlendiği Hanehalkı Bütçe Anketinde tüm harcamalar 12 farklı grup içerisinde COICOP sınıflandırmasına uygun olarak sınıflandırılmıştır. Kültürel harcamalar ise bu sınıflandırma içerisinde dokuzuncu grupta “Eğlence” başlığı altında yer almaktadır.
2013 yılında 50 yaş ve üzeri hanehalkının boş zamanlarını değerlendirmek amacıyla; mal ve hizmetlere yaptıkları harcamalar sınıflandırıldığında en fazla harcamayı %40 oranında görsel-işitsel, fotografik ve veri işleme donanımları ve aksesuarları için yaptıkları görülmektedir (Şekil 3.1.). İkinci olarak %22 oranında
eğlence ve kültürel hizmetler, üçüncü olarak da paket tatil için harcama yaptıkları gözlenmektedir. Harcama yapılan diğer alanlar ise şu şekilde sıralanmıştır; %10 oranında diğer eğlence malzemeleri ve ekipmanları; çiçek, bahçe, evcil hayvanlar, %8 oranında gazete, kitaplar ve kırtasiye malzemeleri, %1’den de az bir oranda eğlence ve kültür için onarım da dahil olmak üzere diğer büyük dayanıklı mallar.
Şekil 3.1: Hane Reisi 50 Yaş ve Üzeri Olan Hanehalkının Eğlence ve Kültür
Harcamalarının, Harcama Gruplarına Göre Dağılımı
Kaynak: 2013 TÜİK Hanehalkı Bütçe Anketi, kullanılarak yazar tarafından
hesaplanmıştır.
3.1. HANEHALKININ GELİRİ VE EĞLENCE VE KÜLTÜR HARCAMALARI
Eğlence ve kültür harcaması yapan 50 yaş ve üzeri hanehalkı arasında yıllık ortalama harcanabilir gelir 30251.04 TL iken aylık ortalama harcanabilir gelir 2520.92 TL’dir. Buna karşılık kişi başı yıllık toplam eğlence ve kültür harcaması 57.11 TL iken aylık kişi başı eğlence ve kültür harcaması 4.76 TL’dir.
Hanehalkı geliri ile eğlence ve kültür harcamaları arasında pozitif yönlü bir korelasyon olduğu gözlenmektedir (Tablo 3.1). Korelasyon ile birlikte değişen iki veya
daha fazla değişken arasındaki bağ incelenir. Pearson katsayısı olarak da bilinen korelasyon katsayısı iki veya daha fazla değişken arasındaki ilişkinin yönünü ve kuvvetini belirlemeye yardımcı olur (Astar ve Güriş, 2015:287). 50 yaş ve üzeri hanehalkı reislerinin gelir ve kültürel harcamaları arasındaki ilişki pearson katsayısına göre çok kuvvetli bir bağ (0.064) olmamakla birlikte pozitif yönlü ve istatistiki açıdan anlamlıdır. Korelasyon katsayısına göre 50 yaş ve üzeri hanehalkı reislerinin gelirleri arttıkça eğlence ve kültür harcamaları da artmaktadır.
Tablo 3.1: Eğlence ve Kültür Harcaması ile Gelir Arasındaki Korelasyon
KÜLTÜR HARCAMASI GELİR KÜLTÜR HARCAMASI Pearson Correlation 1 0.064 Anlamlılık Değeri(Sig.) 0.003 GELİR Pearson Correlation 0.064 1 Anlamlılık Değeri(Sig.) 0.003
Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, 2013 ve Yazar Tarafından Hesaplandı
3.2. EĞLENCE VE KÜLTÜR HARCAMASI YAPAN HANEHALKININ