Model

Çekim modeli, çalıúmanın amacı do÷rultusunda Türkiye ile AB arasındaki gümrük birli÷i çerçevesinde uzaklık ve GB üyeli÷i gibi faktörleri dikkate aldı÷ı için tercih edilmiútir. Çekim denklemi, bu çalıúmada yalnızca Türkiye’nin Avrupa Birli÷i ülkelerine olan ihracatı üzerine uygulanmaktadır. Türkiye ve AB arasındaki gümrük birli÷i, 1996 yılından itibaren yürürlü÷e girmiútir. Ancak modelin uygulanaca÷ı dönem 1999-2009 yılları arasındadır. Bunun nedeni bazı ülkelerin (Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Romanya, Slovenya) 1996, 1997,1998 yıllarına ait ihracat, nüfus ve gelir verilerinin eksikli÷idir. Dikkat edilen bir baúka nokta ise bu ülkelerle serbest ticaret anlaúmalarının 1998-2000 dönemlerinde yürürlü÷e girmesiyle ticari iliúkilerin bu yıllar itibariyle daha yo÷un oldu÷unun görülmesidir. østatistikî olarak güvenilir sonuçlara ulaúmak için veriler aynı kaynaktan alınmıú, dolayısıyla kayıp gözlemlerin oldu÷u yıllar göz ardı edilerek uygulamada 1999-2009 dönemi dikkate alınmıútır.

Modelin uygulanaca÷ı ülkelerin seçiminde ise dikkat edilen bir nokta Türkiye’nin 1999-2009 döneminde AB’ye olan toplam ihracatında payları en fazla olan AB ülkelerinin seçilmesidir. Buna göre belirlenen ülkeler Almanya, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Fransa, Hollanda, øngiltere,

Slovenya ve Yunanistan’dır. 1999-2009 dönemi için Türkiye’nin ihracat yaptı÷ı ilk 20 AB ülkesini kapsayan panel veri kullanılmaktadır.

Türkiye ile serbest ticaret antlaúması imzalayan ülkeler için STA genel itibariyle 1998-2000 yılları arasında yürürlü÷e girmiútir. Buna göre STA’lar; Bulgaristan ile 1999, Çek Cumhuriyeti ile 1998, Litvanya ile 1998, Macaristan ile 1998, Polonya ile 2000, Slovenya ile 2000 ve Romanya ile 1999 yıllarında yürürlü÷e girmiútir (Atilla, 2010:1-2). Malta ise 1970 yılında AB ile bir Ortaklık Anlaúması imzalamıútır (EU Parliament, 1 Mart 2003). Türkiye’de Gümrük Birli÷i Kararı’nın 16.maddesine iliúkin 10 sayılı Ek’te, Türkiye tarafından üstlenilmesi gereken tercihli anlaúmalar arasında Malta ile Ortaklık Anlaúması da bulunmaktadır (Aydın, 10 Temmuz 2008). STA’nın yürürlü÷e girmesiyle ticari iliúkilerin daha da yo÷unlaútı÷ı görülmüútür. Malta ile olan ticari iliúkilerde artıú genel olarak 1999 yılı itibariyle görülmüútür (TÜøK, 2010). Bu nedenle çalıúmada yapılan uygulamada son iki geniúlemede dâhil olan ülkelere olan ihracat 1999 yılı itibariyle dikkate alınmıútır. Çalıúmanın amacı, 20 AB ülkesine ve 8 ülkeye (STA imzalayan ülkeler ve Malta) olan Türkiye ihracatında gümrük birli÷i üyeli÷inin ve çekim modeli nedeniyle uzaklı÷ın etkisini görmektir.

Bu çalıúmada uygulanan temel çekim denkleminde ba÷ımlı de÷iúken olarak Türkiye’nin ihracatı alınmaktadır. Açıklayıcı de÷iúkenler olarak Türkiye’nin ve AB ülkelerinin reel GSYøH’ları, nüfusları ve AB ülkelerinin baúkentlerinin Ankara’ya olan co÷rafi uzaklıkları ve son olarak GB kukla de÷iúkeni modele dâhil edilmiútir.

Xijt= A Yitȕ1Yjtȕ2 Nitȕ3 Njtȕ4 UZij uijt

Buna göre modelin GB kukla de÷iúkeni eklenmiú logaritmik do÷rusal formu ve çekim denkleminde kullanılan de÷iúkenlerin açıklaması aúa÷ıdaki úekildedir:

ln (Xijt) = Įij+ȕ1lnYit +ȕ2lnYjt +ȕ3 lnNit+ȕ4lnNjt +ȕ5lnUZij + ȕ6GB+ uijt

Yit : ihracatçı ülkenin GSYøH,

Yjt : ithalatçı ülkenin GSYøH,

Nit: i (ihracatçı) ülkesinin nüfusu,

Njt : j (ithalatçı) ülkesinin nüfusu,

UZij: iki ülkenin baúkentleri arasındaki uzaklık,

GB : Gümrük Birli÷i kukla de÷iúkenidir. E÷er ülke GB üyesi ise “1”, de÷ilse “0” de÷erini alır,

uijt: Hata terimidir.

3.3.1.1 De÷iúkenler

Çekim modelinde denklemdeki ba÷ımlı de÷iúken (Xijt), Türkiye’nin AB

ülkelerine olan ihracatını temsil etmektedir. Denklemin di÷er tarafındaki ba÷ımsız de÷iúkenler ise sırasıyla Türkiye’nin GSYøH (Yit), her bir AB ülkesinin GSøYH (Yjt),

Türkiye’nin nüfusu (Nit), her bir AB ülkesinin nüfusu (Njt), her bir AB ülkesi

baúkentlerinin Ankara’ya olan co÷rafi uzaklıkları (UZij) ve kukla de÷iúken olarak GB

bulunmaktadır.

Bir ülkenin ekonomik büyüklü÷ü, genel anlamda bir ekonominin üretim kapasitesi ile paraleldir. Ülkelerin üretim kapasiteleri GSYøH ile ölçülür. GSYøH ise sadece ülke sınırları içinde üretilen mal ve hizmet toplamını kapsamaktadır. Reel GSYøH’nın enflasyonun etkilerinden arındırılmıú olmasından dolayı, ülkeler arasındaki ekonomik büyüklük karúılaútırmasında, nominal de÷erlere göre daha gerçekçi sonuçlar ortaya koymaktadır. Bu nedenle çekim denkleminde açıklayıcı de÷iúkenlerden birisi olan gelir için Avro cinsinden ifade edilmiú reel GSYøH kullanılmıútır. Denklemdeki GSYøH de÷iúkenlerinin katsayısının pozitif olması beklenmektedir. øhracatçı ülkenin GSYøH’sı o ülkenin ihraç arzı kapasitesini ve mevcut mal çeúitlili÷ini gösterir. øthalatçı ülkenin ise ne kadar büyük bir ekonomisi varsa o kadar daha çok ithal edece÷i için, GSYøH ithalat talebini gösterir (Hellvin ve Nilsson, 2000:7-8).

Nüfus de÷iúkeni ise genellikle ülkelerin büyüklü÷ünü temsil etmesi için denkleme dâhil edilir. Çünkü büyük ülkelerin daha büyük bir iç piyasası bulunmaktadır. Bu de÷iúken ticareti iki yönlü etkileyebilmektedir. Büyük bir ülke aynı zamanda iç pazar ve tüketim açısından büyük bir ülke olaca÷ı için daha az ticarete gereksinim duyabilir. Bu durumda bunun ticareti azaltıcı bir etkisi olabilmektedir. Di÷er taraftan ise geniú iç piyasalarda iú bölümü ve uzmanlaúma ile üretimde ölçek ekonomilerinin varlı÷ı gözlemlenir. Bu da ülkelerin ticaret etme iste÷ini artıraca÷ını ve daha fazla mal çeúidiyle ticaret yapabilme fırsatının oldu÷u anlamına gelmektedir (Hellvin ve Nilsson, 2000:7-8).

Uzaklık de÷iúkeni, ulaútırma maliyetlerinin ölçüsüdür. Bu de÷iúkenin ticaret akımlarını azaltıcı bir etkisi oldu÷u için katsayısının negatif olması beklenir (Hellvin ve Nilsson, 2000:7-8).

Son olarak denkleme çalıúmanın konusu do÷rultusunda eklenen GB kukla de÷iúkenin katsayısının pozitif olması beklenmektedir. Bunun nedeni aralarında GB oluúturan ülkelerin ticaretin önündeki engelleri kaldıracakları için daha çok ticaret yapmaları ve ticareti artırıcı bir etkisinin olması beklentisidir. Çekim denklemindeki ba÷ımsız de÷iúkenlerin ba÷ımlı de÷iúkene beklenen etkileri ve katsayılarının iúaretleri Tablo 8‘de özetlenmiútir.

Tablo 8: Çekim Modelindeki Ba÷ımsız De÷iúkenler ve Beklenen Etkiler

De÷iúkenler Açıklama øúaretler Açıklama

Yi GSYøH + øhracat arzı, mevcut mal çeúitlili÷i

Ni Nüfus +/-

Nüfusun hem ticareti artırıcı hem de azaltıcı etkisi vardır.

Yj GSYøH +

Ekonomisi büyük olan ülkeler daha çok ithalat yapar.

Nj Nüfus +/-

Nüfusun hem ticareti artırıcı hem de azaltıcı etkisi vardır.

UZ Uzaklık, Mesafe - Ulaútırma maliyetleri ve ekonomi açısından co÷rafi yakınlık

GB Gümrük Birli÷i

Kukla De÷iúkeni +

Aralarında GB olan ülkelerin daha çok ticaret yapması beklenir.

Kaynakça: Hellvin ve Nilsson’un (2000) makalesinden yararlanılarak çalıúmadaki modelin de÷iúkenleri oluúturulmuútur.

3.3.1.2 Veriler

Bu çalıúmada uygulanan çekim modeli, Türkiye’nin 20 AB ülkesine olan ihracatını kapsamaktadır. Bu 20 ülke Almanya, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Fransa, Hollanda, øngiltere, øspanya, øsveç, øtalya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovenya ve Yunanistan’dan oluúmaktadır. Daha önce de belirtildi÷i üzere istatistikî olarak güvenilir sonuçlara ulaúmak için kayıp gözlemlerin oldu÷u yılları göz ardı edilerek uygulamada 1999-2009 dönemi dikkate alınmıútır.

Modeldeki ba÷ımlı de÷iúken olan ihracat verisi ve açıklayıcı de÷iúkenlerden gelir ve nüfus verileri çalıúmanın AB ülkelerini kapsaması nedeniyle AB’nin istatistik veritabanı olan Eurostat14‘dan alınmıútır. Eurostat’dan alınan ihracat verileri iki yönlü ticaret akımları ve milyon Avro cinsinden ifade edilmiútir. Gelir verileri için reel GSYøH milyon Avro cinsinden dikkate alınmıútır.

AB ülkelerinin baúkentlerinin Ankara’ya olan uzaklı÷ının tespiti için “http://indo.com/distance/” web sitesinden yararlanılmıútır (Golovko, 2009; Ulusoy ve Sözen, 2009). Bunun yanı sıra, gümrük birli÷i kukla de÷iúkeni çalıúmanın amacı do÷rultusunda eklenmiútir. Modelin tahmininde E-Views 6 adlı ekonometrik programdan yararlanılmaktadır.