Mali Protokoller ve Uyum Yasaları

Gümrük birli÷i çerçevesinde Türkiye ve Avrupa Birli÷i arasındaki iliúkileri düzenlemek için temel anlaúmaların yanı sıra Mali Protokoller ve Uyum Anlaúmaları da imzalanmıútır.

3.1.4.1 Mali Protokoller

Mali protokoller, Avrupa Birli÷i’nin adaylık öncesinde Türkiye’nin ekonomisinin geliúimine katkıda bulunmak için yaptı÷ı mali yardımları kapsayan protokollerdir. Türkiye’nin 1964–1996 yılları arasında ortaklık iliúkisinin baúlaması ile gümrük birli÷inin tamamlanmasına kadar olan süreçte Avrupa Birli÷inden aldı÷ı mali yardımlar mali protokoller ile yürütülmüútür. Bu protokollerin Türkiye’nin sosyal ve ekonomik geliúmesini teúvik amaçlı olarak verildi÷i belirtilmiútir (Dura ve Atik; 2007:676–677). Bu göre bu süreç boyunca toplam dört tane mali protokol imzalanmıútır. Bunlar sırasıyla úunlardır (Aslan, 2000:12–13):

Birinci Mali Protokol, Ankara Anlaúması ile birlikte imzalanmıú ve 1964–

1969 dönemini kapsamaktadır. Bu protokolün amacı, Türkiye’ye ve Türk iúletmecilerine üretimlerinde ve ürettikleri ürünün kalitesini yükselterek rekabet güçlerini arttırmaları amacıyla ucuz kredi olanakları öngörmesidir. Bu kredilerin miktarı 175 milyon ECU olup ilk beú yıl içinde (1965–1969) kullandırılmıútır.

økinci Mali Protokol, Katma Protokolün kabulü ile 1971–1977 döneminde 220 milyon ECU toplam ve 25 milyon ECU’sü Avrupa Yatırım Bankası Kredisi olmak üzere kullandırmıútır.

Üçüncü Mali Protokol, 1979–1982 dönemi için 310 milyon ECU toplam, 220 milyonu Topluluk yardımı, 90 milyonu Avrupa Yatırım Bankası kredisi olmak üzere yardım kullanılmıútır. Bu dönemde ayrıca bu yardımların dıúında 1980–1982 döneminde “Uyum Fonu” çerçevesinde 75 milyon ECU’lük Özel øúbirli÷i Fonu

Dördüncü Mali Protokol, 30 Haziran 1980 tarihinde imzalanmıú ve 600 milyon ECU mali yardım verilmesi kararlaútırılmıútır. Ancak bu yıl içinde Türkiye’de yapılan askeri darbe ve daha sonra Yunanistan’ın vetoları bu mali kayna÷ın kullanımını engellemiútir.

1964 yılında imzalanan Ankara Anlaúmasından sonra baúlayarak gümrük birli÷inin oluúturuldu÷u 1996 yılına kadar geçen 32 yıllık bu dönemde 1.433 milyon Avro tutarında mali yardım öngörülmüútür. Ancak Dördüncü Mali Protokolün Yunanistan’ın vetosu nedeniyle imzalanmasına ra÷men yürürlü÷e girmemesi ile mali yardımlardan bu sürede ancak 830 milyon Avro miktarında yararlanılmıútır. 1996 yılında gümrük birli÷inin oluúmasından sonra da Avrupa Birli÷i Türkiye’ye mali yardımları hibe yardımları, proje destekleri ve benzeri farklı baúlık altında vermeye devam etmiú ve etmektedir (Dura ve Atik, 2007:676–677).

3.1.4.2 Uyum Yasaları

Avrupa Toplulu÷u hukukuna göre, Toplulu÷a yeni katılan ülkelerin Topluluk müktesebatına uyum göstermeleri zorunludur. Buna göre Topluluk ile Türkiye arasında imzalanan Ankara Anlaúması, bu dönemden sonra Toplulu÷a yeni katılacak olan ülkelerin de bu anlaúmaya taraf olmalarını gerektirmektedir. Bu nedenle, 1 Ocak 1973 tarihinden itibaren Toplulu÷un bünyesine katılan Danimarka, øngiltere ve ørlanda; daha sonra 1 Ocak 1986 tarihinde üye olan øspanya ve Portekiz ile üye olmalarından sonra bir yıl içinde uyum yasaları imzalanmıútır (Dura ve Atik, 2007:486-487; Karluk, 2007: 451-452).

Bu iki geniúlemede dalgası arasında 1981 yılında Yunanistan Toplulu÷a üye olmuútur. Ancak Yunanistan’ın, Türkiye’deki 1980 darbesini ve sonrasında Topluluk iliúkilerinin dondurulmasını bahane etmesi ile bu uyum anlaúmalarını imzalamamıútır. Daha sonra 1988 yılında iki ülkenin Baúbakanlarının bir araya geldi÷i Brüksel’de uyum anlaúmalarının yapılması kararlaútırılmıú ve imzalanmıútır. Böylelikle Toplulu÷un bünyesine katılan yeni üye ülkeler (Danimarka, øngiltere,

ørlanda, øspanya, Portekiz ve Yunanistan) uyum anlaúmaları ile Ankara Antlaúması’na taraf olmuútur (Karluk, 2007: 452).

3.1.5 1/95 Sayılı Gümrük Birli÷i Protokolü (Ortaklık Konseyi Kararı)

Avrupa Birli÷i ile Türkiye arasında 6 Mart 1995 tarihinde tamamlanan müzakereler sonrasında taraflar arasında Ortaklık Konseyi Kararı, Ankara Anlaúması ve Katma Protokol’e dayanarak alınmıútır. 1/95 sayılı Gümrük Birli÷i Protokolü’nün dibacesinde yer aldı÷ı üzere; Türkiye ile Topluluk arasındaki ortaklı÷ı yaratan Ankara Antlaúması'nda, özellikle de 28. maddesinde belirlendi÷i üzere; “Antlaúma’nın iúleyiúi, Toplulu÷u kuran Antlaúma’dan do÷an yükümlülüklerin tümünün Türkiye tarafından üstlenilebilece÷ini gösterdi÷i takdirde, Akit Tarafları, Türkiye’nin Toplulu÷a katılma olana÷ını inceleyeceklerini” belirtmiúlerdir (DTM, 20 Nisan 2010a; 1/95 sayılı OKK, 1995:177).

Ankara Antlaúması'nın 5. maddesinde hükme ba÷lanan ortaklık iliúkilerinin Gümrük Birli÷i'ne dayalı son döneme girmekte oldu÷unu, böylece iki tarafın karúılıklı yükümlülüklerini yerine getirmesi suretiyle geçiú döneminin tamamlanaca÷ını ve Gümrük Birli÷i'nin Ankara Antlaúması ile Katma Protokol çerçevesinde etkili biçimde iúleyiúi için gerekli yöntemlerin geliútirilmesinin yolunun açıldı÷ını belirtilmiútir. Taraflar arasındaki Ortaklık iliúkisi çerçevesinde Gümrük Birli÷i siyasi ve ekonomik bakımdan önem taúıyan nitel bir aúamadır.

Genel olarak 1/95 sayılı OKK, Ankara Antlaúması’na göre Türkiye ve Topluluk iliúkisinin son dönemini oluúturan gümrük birli÷inin kapsamı ile ilgili kuralları belirlemektedir. OKK, iúlenmemiú tarım ürünleri dıúında tüm sanayi mallarının Türkiye ve Topluluk arasında serbest dolaúımını, Avrupa Toplulu÷unun ortak dıú ticaret politikasının benimsenmesini öngörmektedir. Bunun yanı sıra, Türkiye’yi gümrük birli÷i kapsamına giren konularda Avrupa Birli÷i mevzuatına uyum göstermesiyle yükümlü tutmaktadır (Dura ve Atik, 2007:487).

1/95 sayılı OKK metni 6 bölüm, 14 alt bölüm, 66 madde, bazı “Açıklamalardan Tamamlayıcı Maddelerden” ve 10 ekten oluúmaktadır. Gümrük birli÷i kararının altı bölümü sırasıyla; malların serbest dolaúımı ve ortak ticaret politikası; tarım ürünleri; gümrüklere iliúkin hükümler; mevzuat uyumu; kurumsal hükümler; genel ve son hükümlerdir (Aslan, 2000:16; Karluk, 2007:453-454).

OKK ile 1996 yılı itibariyle taraflar arasında ortak bir gümrük alanı oluúturulmuútur. Dolayısıyla, Topluluk ile Türkiye’nin hükmettikleri alanlar ortak gümrük alanını oluúturmaktadır. Türkiye’nin gümrük birli÷i ile birlikte Toplulu÷a uyum sa÷laması için üstlenmesi ve uygulaması gereken bazı ekonomik mevzuat ve düzenlemeler gerekmiútir. Bunlar; beú yıl içinde Toplulu÷un gümrük tarifelerini üstlenmek; gümrük tarifelerini AB tarifelerine uyumlu hale getirmek ve AB rekabet düzenlemelerini üstlenerek uygulamaya koymaktır (Aslan, 2000:16).