Dinamik Etkiler

Gümrük birliklerinin statik etkileri, gümrük tarifelerinin ortadan kaldırılması sonucu ortaya çıkan dıú ticaret hacmi ve refah seviyesindeki de÷iúmelerle ilgilidir. Genellikle statik etkiler kısa süreli olmaktadır. Fakat gümrük birlikleri sonrasında tek ve ufak bir piyasanın yerini daha büyük ve geniú bir piyasanın alması sonucu dinamik etkiler ortaya çıkmaktadır. Gümrük birliklerinin oluúmasıyla ekonomilerin

yapısında uzun dönemde de de÷iúiklikler meydana gelmektedir. Bu uzun dönemde meydana gelen etkiler ise dinamik etkilerdir (Dura ve Atik, 2007:22).

øktisatçılar, ekonomik bütünleúmenin daha önemli yararlarının, üye ülkeler arasındaki artan karúılıklı ekonomik etkileúimle ilgili dinamik etkilerden do÷du÷u konusunda hem fikirdir. Bu dinamik faktörler, bütünleúme öncesi çevrede olabilecek tekelci bir gücün payını azaltan daha rekabetçi bir ekonomik çevre ile ilgili çıkarları içermektedir. Ayrıca, bütünleúmiú bölgelerde büyük piyasalara giriú, hem içsel hem de dıúsal ölçek ekonomileri neticesinde geniúleyen ihracat sektöründe ölçek ekonomileri olarak sonuçlanabilmektedir. Büyüyen ve daha kârlı olan ekonomik çevre hem içsel hem de dıúsal kaynaklardan daha fazla yatırım do÷urabilmektedir.

Bütünleúmenin dinamik etkilerini önceden kestirmek zordur. Dinamik etkilerin analizinde üretim, tüketim, yatırım, dıú ticaret vb. etkiler dikkate alınması gereken etkilerdir. Uzun dönemde etkisini gösteren dinamik etkiler büyüme, ölçek ekonomileri ve refah ile ilgili analizlerle açıklanabilir (Balkır, 2010:384).

Özetle, statik faktörler temel olarak kaynak da÷ılımındaki ve ticaret yaratıcı, saptırıcı ve dıú ticaret hadlerindeki de÷iúimler üzerinedir. Dinamik faktörler ise, bütünleúmiú bölgenin yarattı÷ı geniúleyen piyasanın uzun dönemli sonuçlarıdır. Ölçek ekonomileri, rekabetin yo÷unlaúması, yatırımların geniúlemesinde risk ve belirsizli÷in azalması, dıúsal ekonomiler gibi ifade edilebilecek dinamik etkiler uzun süreli olmakla birlikte büyüme oranı ve piyasa büyüklü÷ü arasındaki iliúkiyi etkilemektedir (Kreinin, 1964:193).

2.1.2.1 Rekabet üzerine Etkisi

Gümrük birlikleri öncesinde ülkeler sanayilerini yüksek gümrük duvarları ve di÷er korumacı önlemler ile korumaktadır. Ancak bu yüksek duvarlar ve korumacı tavır dıú rekabeti önledi÷i için tekelleúmeye ve verimlili÷i düúük iúletmelere neden olabilmektedir. Gümrük birli÷i sonrasında bu duvarların ve korumacı tavrın kalkması sonucu üye ülkelerin sanayileri rekabet ile karúı karúıya gelmektedir.

Bunun sonucu gümrük birli÷ine dâhil ülkelerin pazarın bir parçası olmaları ve piyasadaki ekonomik birimlerinin geniúlemesi ve farklılaúması rekabet üzerinde olumlu etkiye neden olacaktır. Ölçek ekonomilerinin de etkisiyle ileri teknolojinin kullanımı yo÷un rekabet ortamı oluúturmakta ve yeni teknolojilere geçilmesi için etkili olmaktadır. Gümrük tarifelerinin ve tarife dıúı engellerin kalkmasıyla ülkeler arası koruma duvarları inmekte ve korumadan do÷an yüksek maliyetlerde düúüú görülmektedir. Piyasanın geniúlemesiyle tüketicinin kendisine fayda sa÷layacak en uygun ve kaliteli mala yönelmesi, üreticilerin bunu dikkate alarak üretim yapmalarına neden olmaktadır. Bunun yanı sıra piyasada kargaúanın hâkim olmaması ve rekabetin düzgün iúlemesi için birli÷in ortak bir rekabet politikası uygulaması önem teúkil etmektedir (Dura ve Atik, 2007:23; Güran, 2002:76; Seyido÷lu, 2003:211).

2.1.2.2 Ölçek Ekonomileri Etkisi

øúletmelerin büyüklü÷ünden kaynaklanan unsurlara, maliyetlerin düúürülmesi, verimlilik ve üretimin artması ve bunun sa÷ladı÷ı tasarrufların yarattı÷ı olumlu sonuçlara “ölçek ekonomileri” (scale economies) etkileri denmektedir (Uyar, 2001:11). Üretim hacminin geniú bir piyasanın ihtiyaçlarını karúılayacak úekilde artırılması, ölçek ekonomilerinden yararlanılmasına neden olmaktadır. Büyük ölçekli üretimden dolayı maliyetleri düúürücü etkenler içsel ve dıúsal ölçek ekonomileri olarak ikiye ayrılmaktadır.

øçsel ölçek ekonomileri, iúletmenin kendisinden kaynaklıdır (Seyido÷lu, 2003:211). Temelde iúbirli÷i ve uzmanlaúmaya dayanan gümrük birli÷inin gerçekleútirilmesiyle kaynakların yeniden da÷ılımı, ülkelerin uzmanlaúmaları için araútırma-geliútirme (AR/GE) yatırımları yapmaları, belirsizlik ve risklerin azalması üreticilerin daha uzun dönemli yatırım planları yapabilmeleri içsel ekonomilere yol açmaktadır (Dura ve Atik, 2007:24). Ayrıca geniúleyen pazar sonucu daha az girdi kullanarak daha fazla çıktı elde etmesi, maliyetlerin düúmesine neden olacaktır (Uyar, 2001:11).

Dıúsal ölçek ekonomileri, faaliyette bulunan endüstri dalının geniúlemesi sonunda iúletme dıúından kaynaklanan tasarruflardır (Dura ve Atik, 2007:24). Genel anlamda dıúsal ekonomiler, bir üreticinin di÷er bir üreticiye yapmıú oldu÷u karúılıksız yarar ya da kayıplar úeklinde tanımlanabilir. Dıúsal ekonomiler, geniúletilmiú teknoloji ve yönetim becerileri, ekonomik uzmanlaúma, AR/GE’nin daha iyi kullanımı ve inovasyonların endüstri-içi geçiúini içermektedir (Kreinin, 1964: 193).

Piyasanın büyümesi, sanayinin geniúlemesi, nitelikli iúgücü ve yetiúmiú eleman sa÷lanması ve teknolojik bilginin yayılması gibi tüm endüstrinin yararlanabilece÷i olumlu bir ortam dıúsal ekonomiler sayesinde ortaya çıkmaktadır. Üretim sistemleri arasındaki ileri ve geri ba÷lantılar nedeniyle ortaya çıkabilecek içsel ve dıúsal ekonomiler özellikle verimlilik üzerinde uzun dönemli olumlu etkiler ortaya çıkarmaktadır (Uyar, 2001:11).

2.1.2.3 Teknolojik ølerleme Etkisi

Gümrük birliklerinde ortaya çıkabilecek içsel ve dıúsal ölçek ekonomileri ve rekabetin artması gibi etkenler daha ileri tekniklerin kullanımına ve mevcut teknolojinin ilerlemesine yol açmaktadır. Di÷er taraftan teknolojik ilerlemenin hızlanması için AR/GE faaliyetleri teúvik edilmektedir. Böylece, gümrük birlikleri, üye ülkelerin teknolojik hızlarını artırmaktadır. Birlik sonrasında oluúan geniú piyasada daha büyük iúletmeler faaliyet göstermeye baúlamaktadır. Bu büyük iúletmeler bünyelerinde AR/GE için daha fazla fon ayırabilmekte ve yurtdıúından ileri tekniklerin aktarımını kolaylaútırmaktadır (Güran, 2002:77-78; Seyido÷lu, 2003:212).

2.1.2.4 Yatırımlara Teúvik

Gümrük birliklerinin genel olarak yatırımı artıran bir etkisi olması beklenmektedir. Birlik oluúturan ekonomilerde yatırımların artmasının farklı sebepleri vardır. Bunlardan biri, kaynak da÷ılımı nedeniyle milli gelirin

yükselmesidir. Böylece milli gelirdeki büyüme, tasarruflar ve yatırımlarda artıú meydana getirmektedir. økincisi, birlik içinde tarifelerin kalkması sonucu yatırım riski ve belirsizlikleri azalaca÷ı için yatırımım kârlılı÷ının artmasıdır. Ayrıca üçüncü ülkelere karúı uygulanan ortak gümrük tarifesi ile yatırımlar birlik sınırları içinde kalmaktadır. Üçüncü bir sebep ise, pazar payının birli÷in sınırlarıyla birlikte geniúlemesi sonucu, yatırıcımlar için daha uygun fırsatlar çıkması ve yabancı sermayenin çekim etkisinin artmasıdır. Kaynakların etkin da÷ılımı ile düúük maliyetli kaynaklara yönelen yatırımcılar, gittikleri bölgelerde yeni iú imkânlarına yol açabilmektedir (Dura ve Atik, 2007:25-26; Uyar, 2001: 11-12).

2.1.2.5 Döviz Rezervlerinin Artması

Gümrük birli÷inin dinamik etkilerinden biri de döviz rezervlerinin artmasıdır. Bunun sa÷lanması için iki yol bulunmaktadır. Öncelikle gümrük birli÷ine giden ülkelerin pazarlık güçleri artmaktadır. Bu durum, üye ülkelerin lehine de÷iúen ticaret hadleri demektir. Ticaret hadlerinin üye ülkelerin lehine dönmesi, ithalat fiyatlarının düúmesi ve ihracat fiyatlarının yükselmesi anlamına gelmektedir. øthalat fiyatlarının düúmesiyle baúka ülkelere ödenen döviz azalırken, artan ihracat fiyatları ile döviz kazancı artıú göstermektedir. Döviz rezervlerini artırmanın ikici yolu ise, gümrük birli÷inin birlik içi üretimini artırarak ithalatı azaltmasıdır. Böylece üye ülkeler üretimlerini artırarak geniú piyasada iúletmelerin ölçek ekonomilerden daha çok yararlanmalarına yol açmaktadır. Bunun sonucu artan rekabet gücü, üye ülkelerin dünya piyasasında daha etkin olmalarına ve daha çok ihracat yapmalarına neden olmaktadır (Dura ve Atik, 2007:24-25).

2.1.2.6 Sanayileúme Hızının Artması

Gümrük birlikleri sanayileúme hızını artırmaktadır. Bu hızın artması iki úekilde olmaktadır. Birincisi, gümrük birli÷i mevcut sanayilerinin geliúmesini sa÷lamaktadır. Birlik sonrasında kaldırılan tarifeler ve koruyucu önlemler ülke sanayilerinin daha rekabetçi bir ortamda olmalarını sa÷lamaktadır. Böylelikle

kendilerini geliútirmek için çaba harcamak zorundadırlar. Di÷er taraftan, gümrük birlikleri yeni sanayilerin kurulmasını teúvik etmektedir. Üye ülkelerin karúılaútırmalı üstünlü÷e sahip oldukları malların üretiminde uzmanlaúmaları, ileriye ve geriye ba÷lantı etkileri sebebiyle yeni sanayilerin oluúturulmasına yol açmaktadır. Böylece sanayileúme hızının artmasına etki etmektedir (Dura ve Atik, 2007:26).

2.1.2.7 Risk ve Belirsizliklerin Azalması

Gümrük birli÷i sonrasında üye ülkelerin kendi aralarında tarifeleri ve ticaret üzerindeki engelleri kaldırmaları sonucu daha büyük bir piyasaya giriú olmaktadır. Ortadan kaldırılan kısıtlamalar ile piyasadan giderilen belirsizlikler üretici ve yatırımcılar için önem teúkil etmektedir. Daha önceleri dıú ekonomik iliúkilere göre ülkelerin serbestçe belirledikleri ticareti engelleyici önlemler artık gümrük birli÷i sonrası tamamen kaldırılmıútır. Bunun yanı sıra dıúarıya uygulanan ortak gümrük tarifesinin belirlenmesi, üreticiler için üretim, satıú, yatırım gibi alanlardaki faaliyetlerinde risk ve belirsizlikleri azaltmaktadır. Gümrük birli÷i sonrasında risk ve belirsizliklerin azalmasının sadece üretim piyasasına de÷il, di÷er piyasalara da olumlu etkisi olacaktır (Güran, 2002:77).

2.2 EKONOMøK ETKøLERø DEöERLENDøRMEDE KULLANILAN