Mobbing (yıldırma) davranışlarının başında, mağduru karalama ve itibarını zedeleyici davranışlar gelmektedir. “Yıldırma, doğrudan (sözlü saldırı gibi) veya dolaylı yoldan (örneğin; hakaret ve iftira, bilgi saklama) gerçekleşebilir.” (Matthiesen, 2006: 14). Bazı araştırmacılar, Mobbing (yıldırma) davranışlarını sınıflandırmışlardır. Davenport ve diğerleri (2003: 17-19)’nin aktardığına göre; Dr. Heinz Leymann, 45 ayrı mobbing davranışı tanımladı ve bunları davranışın özelliğine göre beş grupta topladı.
Birinci Grup: Kendini Göstermeyi ve İletişim Oluşumunu Etkilemek
1. Üstünüz kendinizi gösterme olanaklarınızı kısıtlar. 2. Sözünüz sürekli kesilir.
3. Meslektaşlarınız veya birlikte çalıştığınız kişiler kendinizi göstermede olanaklarınızı kısıtlar.
4. Yüzünüze bağırılır ve yüksek sesle azarlanırsınız. 5. Yaptığınız iş sürekli eleştirilir.
6. Özel yaşamınız sürekli eleştirilir. 7. Telefonla rahatsız edilirsiniz. 8. Sözlü tehditler alırsınız. 9. Yazılı tehditler gönderilir.
10. Jestler ve bakışlarla ilişki reddedilir. İkinci Grup: Sosyal İlişkilere Saldırılar
1. Çevrenizdeki insanlar sizinle konuşmaz.
2. Kimseyle konuşamazsınız, başkalarına ulaşmanız engellenir. 3. Size diğerlerinden ayrılmış bir işyeri verilir.
4. Meslektaşlarınızın sizinle konuşması yasaklanır. 5. Sanki orada değilmişiniz gibi davranılır.
Üçüncü Grup: İtibarınıza Saldırılar
1. İnsanlar arkanızdan kötü konuşur. 2. Asılsız söylentiler ortada dolaşır. 3. Gülünç durumlara düşürülürsünüz. 4. Akıl hastasıymış gibi davranılır.
5. Psikolojik değerlendirme/inceleme geçirmeniz için size baskı yapılır.
6. Bir özrünüzle alay edilir.
7. Sizi gülünç düşürmek için yürüyüşünüz, jestleriniz, veya sesiniz taklit edilir.
8. Dini veya siyasi görüşünüzle alay edilir. 9. Milliyetinizle alay edilir.
10. Özgüveninizi olumsuz etkileyen bir iş yapmaya zorlanırsınız. 11. Çabalarınız yanlış ve küçültücü şekilde yargılanır.
12. Kararlarınız sürekli sorgulanır. 13. Alçaltıcı isimlerle anılırsınız. 14. Cinsel imalar.
Dördüncü Grup: Kişinin Yaşam kalitesi ve Mesleki Durumuna Saldırılar
1. Sizin için hiçbir özel görev yoktur.
2. Size verilen işler geri alınır, kendinize yeni iş bile yaratamazsınız. 3. Sürdürmeniz için anlamsız işler verilir.
4. Sahip olduğunuzdan daha az yetenek gerektiren işler size verilir. 5. İşiniz sürekli değiştirilir.
6. Özgüveninizi etkileyecek işler verilir.
7. İtibarınızı düşürecek şekilde, niteliklerinizin dışındaki işler size verilir.
8. Size mali yük getirecek genel zararlara sebep olunur. 9. Eviniz ya da iş yerinize zarar verilir.
Beşinci Grup: Kişinin Sağlığına Doğrudan Saldırılar
1. Fiziksel olarak ağır işler yapmaya zorlanırsınız. 2. Fiziksel şiddet tehditleri yapılır.
3. Gözünüzü korkutmak için hafif şiddet uygulanır. 4. Fiziksel zarar.
5. Doğrudan cinsel taciz.
Neidl (1995, akt. Ertüreten, 2008: 12) de yıldırma davranışlarını yedi grupta toplamıştır; “bir kişinin doğruluğuna saldırma, yalnız bırakma, doğrudan ve dolaylı yoldan eleştiriler, belirli görevlerle yaptırım, tehditler, cinsel tecavüz ve bir kişinin özel alanına saldırı.” Matthiesen (2006: 14) ise yıldırma davranışlarını ikiye ayırmıştır:
1) İşle ilgili davranışlar ki yıldırmaya uğrayanların işlerini yapmalarını zorlaştırır veya ellerinden sorumluluklarının birazı veya bütünü alır.
2) Kişiyle ilgili davranışlar; sosyal dışlanma, dedikodu yayma, hakaret, görüşleri hiçe sayma, sataşma, istenmeyen cinsel yaklaşımlar gibi.
“İş yerinde psikolojik tacizin belirleyicisi olan davranışların belli sıklıkta tekrar edilmesi gerekir” (Tınaz, 2008: 51). “Psikolojik saldırıya uğrayanlar, söylentinin dedikodunun yayılmasından aşağılamaya ve ağır söze kadar hem fizyolojik hem de fiziksel etkisi olabilecek sistematik duygusal saldırılara maruz kalmaktadırlar” (Yücetürk, 2001, akt. Yıldız, 2007: 114).
Leymann (1996a, akt. Poussard ve Çamuroğlu, 2009: 8) yaptığı araştırmalar sonucunda, “psikolojik tacizde; bireylerin kendini ifade etmesine, sosyal ilişkilerine, iş ve özel yaşamındaki bireysel saygınlığına, işteki performansına yönelik saldırgan davranışlar olduğunu belirtmiştir.”
Şiddeti artan bir tartışma boyunca kişi dezavantajlı bir duruma gelebilir ve iş arkadaşlarının ve yöneticinin oldukça saldırgan davranışlarına maruz kalabilir. Bu saldırgan davranışlar kurbanı aşağılayan, cezalandıran, korkutan ve kurbana gözdağı veren birçok farklı şekilde olabilir (Zapf ve Einarsen: 2001). Ayrıca iş yerinde güç, mobbing (yıldırma) başlangıcında önemli bir faktördür.
Bu konuya Zapf ve Einarsen (2005,akt.Mattheisen, 2006: 11) “Yıldırmaya karışan tarafların arasındaki güçte dengesizlik olmalıdır ... Güçler arası dengesizlik bağlamında yıldırma az kontrole sahip kişiye yapılmaktadır” şeklinde yaklaşmaktadır.
Mobbing (yıldırma)’ nın doğal bir iş stresinden farkı, çatışmalardaki kasıttır. Mağdur ne yaparsa yapsın asla aklanamayacaktır ve saldırgan yeni sorunlar bulmakta
hiç gecikmeyecektir. Tınaz (2008:109)’a göre de “Mobbing’e maruz kalan kişi, bir başka kişinin kendisiyle acımasız, haksız ve çoğu kez ahlaka sığmayan tarzda oynadığının tam anlamıyla farkında değildir”.
Poussard ve Çamuroğlu’na (2009) göre; “Psikolojik taciz kurbanı, sistematik bir lekelenme ve kişisel haklarının tecavüze uğraması sürecine maruz kalır. İş yerinde psikolojik taciz, etik olmayan ve düşmanca bir iletişimle kişiyi çaresiz ve savunmasız bir pozisyona iter.” Saldırganın ve yandaşlarının koyduğu kurallara uymayan kişi, fiziksel şiddetle yok edilemeyeceği için fark edilmesi ve ispatlanması çok zor, çoğu zaman imkansız ya da mağdur tarafından aylar sonra anlaşılabilecek sinsice davranışlara maruz bırakılarak kendi isteğiyle gitti izlenimi verilir ve örgütten uzaklaştırılır. “Yıldırma, kişinin yalancı olduğunun ima edilmesi, alaya alınması, hakkında dedikodu çıkarılması veya diğerleriyle iletişimden mahrum bırakılması gibi birçok davranış şeklinde görülebilir” (Cemaloğlu ve Ertürk. 2007: 346). Mobbing (yıldırma) mağduru, iş arkadaşlarının çoğunu hatta zamanla tamamını bu şekilde karşısında bulur ancak nerede hata yaptığını bir türlü anlayamaz, durumu düzeltmek için attığı her adım yine onu suçlu duruma düşürür. Başlangıçta fark ettiği haksız bir davranışı iyi niyetle düzeltmeye çalışması şikayet ve isyan olarak ilan edilir.
Mobbing duygusal bir saldırıdır. Kişinin saygısız ve zararlı bir davranışın hedefi olmasıyla başlar. Bir kişinin, diğer insanları, kendi rızaları ile veya rızaları dışında başka bir kişiye karşı etrafında toplaması ve sürekli kötü niyetli hareketlerde bulunma, ima, alay ve karşısındakinin toplumsal itibarını düşürme gibi yollarla, saldırgan bir ortam yaratarak onu işten çıkarmaya zorlamasıdır. (Davenport ve diğerleri, 2003: 15).
Mağdur, kimin dost kimin düşman olduğunu bir türlü anlayamaz. Karşısında herhangi bir sorun yaşamadığı kişiler, uğradığı haksızlıklara sessiz kalmakta bazıları da kendisine çok yakın davranmasına rağmen çatışma anlarında yanında bulunmamaktadır. Tınaz (2008)’ın görüşüne göre,
bir iş yerinde saldırgan, kurban ve izleyicilerin yer aldığı bir psikolojik taciz olgusu var sayıldığında, izleyici konumundaki bireyler, tacize neden olan çatışmayı çözümleyecek veya durduracak herhangi bir girişimde bulunmadıklarında, izleyicileri de gerçek mobbingciyle aynı nitelikte değerlendirmek gerekir.