Mobbing sürecinin anlaşılabilmesi için öncelikle işyerinde görülen ve mobbingin habercisi olan davranışların belirlenmesi gerekmektedir. Mobbing süresince görülen davranışlar, tek tek ele alındığında bazıları tamamen negatif olarak görülebilmesine ve algılanabilmesine rağmen bu davranışlar normal etkileşim davranışları olarak değerlendirilebilmekte ve hoş görülebilmektedir. Ancak davranışlar sistematik olarak uzun süre içinde tekrarlanırsa anlamları değişmekte, tehlikeli bir silaha dönüşerek örnek bir mobbing olayının ortaya çıkışını tetiklemekte ve kasıtlı bir tacize dönüşebilmektedir (Tınaz, 2008: 51).
ABD’de yapılan bir araştırma sonucu işyerlerinde en çok uygulanan 10 mobbing davranışı şu şekilde sıralanmıştır (Dündar, 2010: 17):
· Yapılan yanlışlıklardan sorumlu tutulma, · Kişiye mantıksız görevler verilmesi, · Yeteneğinin eleştirilmesi,
· Birbiriyle çelişkili kurallara itaat ettirilme, · Görevin kaybettirileceğine ilişkin tehditler, · Küçük düşürülme ve hakaretlere uğrama, · Başarının olduğundan az gösterilmesi, · İşten çıkarılma,
· Bağırılma,
Aşağıda sıralanan eylemler de işyerinde mobbing davranışlarıyla ilgili örneklerindendir (Solmuş, 2005: 6-7):
· Çalışana, görev tanımının dışında olan, yapıldığı takdirde hiçbir örgütsel kazanç/katkı sağlamayacak işler vermek,
· Çalışanı başarısızlığa götürecek bir iş ortamı sunmak, · Çalışana sürekli olarak yaptığı hataları hatırlatmak,
· Çalışana performans düzeyi hakkında ağır ithamlarda bulunmak, · Çalışanı işten çıkarmakla tehdit etmek,
· Çalışanın telefon ya da e-postalarına cevap vermemek,
· Çalışanı onun da bulunmasını gerektiren toplantılardan haberdar etmemek. Mobbing literatürüne çok fazla katkı yapan Leymann, yapılan araştırmalar sonucu davranış kalıpları ortaya çıkarmıştır. Buna mobbing tipolojisi adı verilmektedir. Dr. Heinz Leymann (1993), 45 ayrı mobbing davranışını tanımladıktan sonra bu davranışları özelliklerine göre 5 farklı grupta toplamıştır (www.mobbingturkiye.net). Her bir grup iletişim, sosyal ilişkiler, sosyal konum, mesleki ve özel yaşamın niteliği ve sağlıkla ilişkili olmak üzere kurbana karşı yöneltilen farklı bir saldırı tarzını ifade etmektedir. Beş grup içerdikleri davranışlarla birlikte aşağıda sunulmaktadır (Tınaz, 2008: 52):
2.5.1. İletişime Yönelik Saldırılar
İşyerlerinde sıklıkla rastlanan bu tür davranışlar çalışanların kendini göstermesine ve çevresi ile olumlu ilişkiler kurmasına bir set çekmekle başlar (Leymann, 1996). Bu gruba giren davranışlar şunlardır (Tınaz, 2008: 52-53):
· Yönetici, mağdurun kendini ifade etme olanağını sınırlar, · Mağdur, konuşmaya başladığında daima sözü kesilir,
· Çalışma arkadaşları, mağdurun kendini ifade etme olanağını sınırlarlar, · Mağdur azarlanır veya küçümsenir,
· Mağdurun yaptığı işler sürekli eleştirilir, · Mağdurun özel yaşantısı sürekli eleştirilir, · Mağdur, sessiz veya tehdit edici telefonlar alır, · Mağdur, yazılı tehditler alır,
· Mağdur, sözlü tehditlere maruz kalır,
· Uzaklaştırıcı bakışlar ve davranışlar yöneltilerek mağdurla temas reddedilir,
· Dolaylı imalarda bulunularak mağdurla temas reddedilir.
2.5.2. Sosyal İlişkilere Saldırılar
Bu gruptaki davranışlar kişinin grup içinde yer edinmek ve değerli olduğunu hissetmek gibi temel haklarını elinden almaktadır (Leymann,1996). Bu gruba giren davranışlar aşağıda sıralanmaktadır (Tınaz, 2008: 53):
· Mağdurla konuşulmaz,
· Mağdura herhangi bir söz yöneltilmez,
· Çalışma arkadaşlarından uzakta bir ofiste çalışmak zorunda bırakılır, · Çalışma arkadaşlarının kendisiyle konuşmaları yasaklanır,
2.5.3. Sosyal Konuma Saldırılar
Mağduru küçük düşürmeye yönelik bu davranışlar aşağıda sıralanmıştır (Tınaz, 2008: 54):
· Mağdurun arkasından konuşulur,
· Mağdurla ilgili çeşitli dedikodular yayılır, · Gülünç duruma düşürülür,
· Mağdurun akıl hastası olduğuna dair kuşku yaratılır,
· Psikiyatri doktoruna gidip muayene olması için baskı yapılır, · Fiziksel engelinden dolayı kendisiyle alay edilir,
· Mağdurla alay etmek için yürüyüşü veya konuşma tarzı taklit edilir, · Politik veya dini inançlarına saldırılır,
· Özel yaşamıyla alay edilir, · Milliyetiyle alay edilir,
· Onurunu zedeleyici işler yapmak zorunda bırakılır, · Yaptığı iş, yanlış ve yaralayıcı bir tarzda yargılanır, · Aldığı kararlardan şüphe edilir,
· Mağdura karşı küfür veya aşağılayıcı sözler sarf edilir, · Mağdura karşı sözlü veya sözsüz cinsel talepler yöneltilir.
2.5.4. Mesleki ve Özel Yaşamın Niteliğine Yönelik Saldırılar
Bu grupta bulunan davranışlarla kişinin iş hayatında yükselmesi ve başarılı olması engellenmeye çalışılmaktadır (Leymann, 1996). Bu davranışlar aşağıda verilmektedir (Tınaz, 2008: 54):
· Mağdura iş verilmemeye başlanır,
· İşini artık yaratıcı anlamda yapamaması için her türlü çalışma faaliyeti engellenir,
· Anlamsız işler verilir,
· Uzmanlık alanının çok altında işler verilir, · Aşağılayıcı işler verilir,
· Mağdurun beceriksizliğini ortaya koymak amacıyla kendisine, yeteneklerinin çok üstünde görevler verilir.
2.5.5. Sağlığa Yönelik Saldırılar
Beşinci ve son gruptaki davranışlar doğrudan kişinin psikolojik ve fiziksel sağlığına yönelik davranışlar olup aşağıda sıralanmaktadır (Tınaz, 2008: 55):
· Mağdur, sağlığına zararlı işlerde çalışmak zorunda bırakılır, · Fiziksel şiddetle tehdit edilir,
· Mağdura ders vermek amacıyla ufak bir şiddet (tokat veya itme gibi) hareketinde bulunulabilir,
· Daha ağır fiziksel şiddete maruz kalmasına çalışılır,
· Mağdura cinsel tacizde bulunulabilir.
Leymann, yukarıda yer alan bu davranışların basit günlük çatışmalarda gerçekleşen saldırılardan farklı olarak işyerinde psikolojik şiddet çerçevesinde algılanabilmeleri için süre ve sıklık değişkenlerinin şart olduğunu öne sürmektedir. Leymann’a göre bu davranışların, en az haftada bir sıklıkta olacak şekilde ve en az altı aydan beri uygulanıyor olmaları gerekmektedir (Tınaz, 2008: 55).