Mevcut Durumun Sürdürülebilirliği

Suriye iç savaşı ve sonrasında gelişen olaylardan en çok etkilenen ülke konumunda olan Türkiye için sorulması gereken soru, Türkiye’nin mevcut durumunun sürdürülebilir olup olmadığıdır. Türkiye’nin yüklenmiş olduğu insani yardımın sürdürülebilir olup olmadığı sorusunu cevaplamak için öncelikle Türkiye’nin yaşadığı sorunları çözmek için kullanabileceği alternatifleri incelemek gerekmektedir. Külfet paylaşımı araçlarından biri olarak tanımladığımız gönüllü geri dönüş, Türkiye için seçeneklerden biridir. Ama seçeneğin gerçekleşme ihtimali yüksek değildir. Zira farklı istatistiki verileri göz önünde bulundurduğumuzda ortaya ılımlı, orta ve ileri düzey olmak üzere üç senaryo çıkmaktadır. Yapıldığı kuruma göre sonucu değişmekle birlikte geri dönmek istemeyen sığınmacılar bu skalada yüzde 30 ile yüzde 75 arasında yer almaktadır. Örneğin Dünya Bankası uzmanlarının yaptıkları gözlemler, göçmenlerin 17 yıldan sonra ülkelerine dönme eğilimi gösterdiklerini ortaya koymaktadır.483 _{Milli Eğitim Bakanlığı’nın yaptığı araştırma}

sonuçları, göçmenlerin yüzde 75’inin ne Suriye’ye dönmek, ne de Türkiye’de kalmak istediğini, göçmenlerin ABD, Kanada ve Avrupa’ya gitmek istediklerini göstermektedir. İltica ve Göç Araştırma Merkezi’nin gözlemleri, mültecilerin 5 yıldan sonra ülkelerine dönme eğiliminden vazgeçtiklerini göstermektedir.484

Geri gönderme seçeneğinin hem 1951 Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşme’nin 33. maddesine hem de Türkiye’deki Geçici Koruma Yönetmeliği’nin 6. maddesine aykırı olduğunu hesaba kattığımızda uygun bir seçenek olmadığını söyleyebiliriz. Dolayısıyla Türk hukukunda geçici koruma statüsü verilen kişilerin

482 _{Osman Ağır-Murat Sezik, “Suriye’den Türkiye’ye Yaşanan Göç Dalgasından Kaynaklanan}

Güvenlik Sorunları”, Birey ve Toplum, Cilt 5, Sayı 9, 2015, s.107-111.

483 _{Mahir Terzi, a.g.m., s.218.} 484 _Gös.yer.

sınır dışı edilebileceğine dair herhangi bir hüküm olmadığının, bu kişilerin ancak belirli şartlar sağlandığında sınır dışı edilebileceği üzerinde durulabilir. Bu da ancak geçici koruma statüsü verilen kişilerin bu statülerinin geri alınmasıyla mümkün olabilir. Böyle bir durum geçici koruma statüsü verilen bir kişinin kamu düzeni ve güvenliği gibi gerekçelerle statüsünün sona erdirilmesiyle oluşabilir.485 _{Sonuç olarak}

insan hakları kavramını da hesaba kattığımızda geri gönderme seçeneğinin Türkiye’de geçici koruma statüsü ile bulunan Suriyeliler için uygulanamayacağı söylenebilir.

Külfet paylaşımı aracı olarak tanımladığımız yeniden yerleştirme Türkiye’de geçici koruma statüsünde yaşayan Suriyeliler için uygun bir seçenek olarak değerlendirilmektedir. Ama bu seçeneğin fonksiyonel olması sadece Türkiye’nin iradesine bağlı değildir. Yeniden yerleştirme yapılacak olan ülkenin bu konuda yapıcı olması ve Türkiye’ye yardımcı olması, bu seçeneği fonksiyonel kılacaktır. 486 _{2014-2019 yılları arasında Suriyelilerin üçüncü ülkelere yeniden}

yerleştirilmesi istatistiklerine baktığımızda bu seçeneğin çok da işlevsel olmadığı, Türkiye’nin sorumluluğunu önemli oranda azaltmadığı ortadadır. Zira 5 yıllık dönemde sadece 15.159 Suriyeli üçüncü bir ülkeye yeniden yerleştirilmiştir. Bu sayıya 16 Mayıs 2019 itibariyle birebir formülü kapsamında ülkemizden çıkış yapan 21.597 Suriyeliyi eklediğimizde toplam 36.756 Suriyelinin üçüncü bir ülkeye yerleştirildiği sonucuna ulaşmaktayız.487 _{Türkiye’de 23 Mayıs 2019 itibariyle 3}

milyon 608.049’a488 _{ulaşan geçici koruma statüsü verilen Suriyeliler göz önünde}

bulundurulduğunda 36.756 Suriyelinin üçüncü bir ülkeye yerleştirilmesi, yeniden yerleştirmenin Türkiye’nin yaşadığı sorunlara kalıcı bir çözüm olmadığını göstermektedir.

485 _{Ayşe Yasemin Aydoğmuş, “Türk Hukukunda Geçici Korumadan Yararlananların Sınır Dışı}

Edilmesi”, https://dergipark.org.tr/download/article-file/410756, (01.06.2019), s.164-165.

486 _{Mahir Terzi, a.g.m., s.218.}

487 _{Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, Göç İstatistikleri, http://www.goc.gov.tr/icerik6/gecici-}

koruma_363_378_4713_icerik, (01.06.2019),

Türkiye’nin Suriyelilere verdiği geçici koruma statüsünün uzun vadede bütüncül uyum süreci hesaba katıldığında mantıklı bir yol olmadığı, bunun yerine Türkiye’nin Cenevre Sözleşmesi’ne koyduğu coğrafi kısıtlamayı kaldırması ve Suriyelilere verdiği geçici koruma statüsünü kaldırarak mülteci hakkı tanıması gerektiği de savunulmaktadır.489 _{Ancak bu seçenek, yerelde illerin sosyal taşıma}

kapasiteleri hesaba katılarak değerlendirilmelidir. Türk vatandaşlarının Suriyeliler konusundaki görüşlerini dikkate almadan verilecek bir karar, daha sonra yerel düzeyde önemli sorunlara sebep olabilir. Örneğin Gaziantep İl Göç Uzmanı Mehmet Servet Yelken, Suriyeliler için hizmet veren çağrı merkezlerinin Türk vatandaşları tarafından aranıp “hani bunlar misafirdi, neden hala gitmiyorlar?” şeklinde tepkilerle karşılaştıklarını belirtmiştir.490 _{Geçici koruma kapsamındaki Suriyelilerin illere göre}

dağılımını incelediğimizde bazı şehirlerin kapasitelerinin çok üzerinde Suriyeli barındırdığı görülmektedir. Bu durumun en belirgin örneği Kilis’tir. 142.541 nüfusu olan Kilis, geçici koruma kapsamında 114.781 Suriyeliyi barındırmaktadır. İl nüfusu ile karşılaştırıldığında yüzde 80.52 orana denk gelmektedir. Kilis kadar yüksek olmasa da Hatay yüzde 26.50, Şanlıurfa yüzde 21.60, Gaziantep yüzde 21.45, Mersin yüzde 11.08, Adana yüzde 10.71, Mardin yüzde 10.50, Osmaniye yüzde 9.08 ve Kahramanmaraş yüzde 7.65 ile Türkiye’de nüfusuna oranla en fazla Suriyeli barındıran şehirler olarak ilk sıralarda yer almaktadırlar.491 _{Bu yüksek oranlar göz}

önünde bulundurulduğunda, Suriyelilere verilen geçici koruma statüsünün kaldırılarak mülteci statüsü verilmesinin Türkiye’nin yerel dinamikleri açısından çok da kolay olmadığı görülmektedir.

Mevcut durumun sürdürülebilirliğinin zor olduğu anlaşılmaktadır. Türkiye ile AB arasında imzalanan Geri Kabul Anlaşması, Türkiye’nin çekinceleri giderilmediği takdirde mevcut durumun daha da kötüye gitmesi sonucunu doğurabilir. Külfet paylaşımı ile desteklenmiş GKA, Türkiye’nin mevcut durumunun

489 _{Hamza Ateş- Mücahit Bektaş, “Suriyelilerin Toplumsal, Kültürel ve Ekonomik Entegrasyonu”,}

https://www.academia.edu/31147666/SUR%C4%B0YEL%C4%B0LER%C4%B0N_TOPLUMSAL_K %C3%9CLT%C3%9CREL_VE_EKONOM%C4%B0K_ENTEGRASYONU, (01.06.2019), s.36.

490_{Mahir Terzi, a.g.m., s.220.}

491 _{Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, Göç İstatistikleri,}

sürdürülebilirliği sorunsalına çözüm olabilmesinin yanında, AB’nin düzensiz göçle mücadelesinde de önemli katkılar sağlayabilir.

4.3.6. Türkiye İle AB Arasında Külfet Paylaşımı Kurulmasının