Mevcudiyet (Bulunabilirlik) Kısayolu İçeren Önermeler

Yakın geçmiş kurbanı olma şeklinde özetlenebilen mevcudiyet kısayolu davranışsal finans literatüründe genel tanımı ile yatırımcıların geleceği tahmin edebilmek için yakın geçmişteki verilerden fazlasıyla etkilenip geleceğin geçmişin bir

tekrarı olacağını varsaymaları olarak açıklanabilir. Psikoloji bilimi çerçevesinde ise mevcudiyet kısayolu kişinin, bir olgunun ortaya çıkma ihtimalini veya önemini hatırlanabilme kolaylığına bağlı olarak değerlendirmesini sağlayan etkili, ama hata payı yüksek genel bir karar verme kuralı olarak tanımlanmaktadır.

Yatırımcıların kararlarında mevcudiyet kısayolunu kullanılmasını arttıran sebepler arasında kısa vadeli ve konjonktürel olaylara süreklilik değeri vermek, yakın geçmişteki piyasa trendlerinin bir süre sonra tekrarlanacağına inanmak, geçerlilik derecesi az bile olsa yatırımcının son zamanlarda edindiği bir bilgiye aşırı önem vermesi sayılabilir.

Bütün bilişsel kısayollarda olduğu gibi mevcudiyet kısayolunun kullanımı da yatırımcının hızlı ve kolay karar vermesini sağlar; fakat bu hızlı karar verme sürecinin sonunda alınan kararın ilerleyen dönemlerde yatırımcıya negatif yönde getiri sağlaması kuvvetli bir ihtimaldir. Çünkü yatırımcının karar aşamasında kullandığı mevcudiyet kısayolunun kalıpları sürekli değişen piyasa şartlarında ortaya çıkabilecek tüm sorunlar için genel geçer yeterliliğe sahip bir cevap olmayacaktır. Diğer taraftan sürekli olarak geçmişin tekrarını beklemek veya belirli bir trendin tekrar oluşacağına inanmak mevcut portföyden zarar etmenin yanında yeni fırsatların değerlendirilmemesi sonucunda da yatırımcıya gizli bir alternatif maliyet oluşturacaktır.

Bu bölümde deneklerde mevcudiyet (bulunabilirlik) kısayolu etkisini ölçmek için sırasıyla şu önermeler yöneltilmiştir:

a) Portföyümde geçmişte bana çok kazandırmış fakat şimdi zarar ettiren bir araç gelecekte tekrar kazandıracaktır.

b) Bir yatırım aracı belli süre kar/zarar ederse bir süre sonra bu karı/zararı tekrar eder.

Deneklerin bu önermelere ne ölçüde katılıp katılmadıkları değerlendirilerek seçtikleri yatırım aracına göre deneklerdeki bulunabilirlik kısayolu kullanımları ölçülmüştür.

Portföyümde Geçmişte Bana Çok Kazandırmış Fakat Şimdi Zarar Ettiren Bir Araç Gelecekte Tekrar Kazandıracaktır Önermesi: Bu önerme ile ankete katılan deneklerin geçmişte kar sağladıkları ama bugün zarar ettikleri yatırım araçlarını, geçmişte kar sağlaması ve bu durumun yeniden tekrar edeceğini beklemeleri sebebiyle ellerinden çıkarmama eğiliminin ölçülmesi amaçlanmıştır. Çalışmada elde edilen sonuçlar Tablo 3.19.’da verilmiştir.

Tablo 3.19.: Portföyümde Geçmişte Bana Çok Kazandırmış Fakat Şimdi Zarar Ettiren Bir Araç Gelecekte Tekrar Kazandıracaktır Önermesi

Frekans Yüzde Ortalama Mod Medyan Minimum değer Maksimum değer Kesinlikle Katılmıyorum(1) 10 2,5 Katılmıyorum (2) 58 14,5 Kararsızım (3) 57 14,3 Katılıyorum (4) 225 56,3 Kesinlikle Katılıyorum (5) 50 12,5 Toplam 400 100 3,62 4 4 1 5

Portföyümde geçmişte bana çok kazandırmış fakat şimdi zarar ettiren bir araç gelecekte tekrar kazandıracaktır önermesi için değerlendirilmeye alınan 400 deneğin 10’u (%2,5) kesinlikle katılmıyorum, 58’i (%14,5) katılmıyorum, 57’si (%14,3) kararsızım, 225’i (%56,3) katılıyorum, 50’si (%12,5) kesinlikle katılıyorum ifadesini tercih etmiştir. Ankete katılanların büyük çoğunluğu portföylerinde geçmişte onlara çok kazandırmış fakat şu anda zarar ettiren bir yatırım aracının ilerleyen zamanlarda tekrar kazandıracağını düşünmektedirler. Bu önerme için katılıyorum ve kesinlikle katılıyorum cevaplarını verenler tüm katılımcıların %68,8’ini oluşturmaktadır. 1 ile 5 arasında yer alan seçeneklerden en çok 4 numaralı yani katılıyorum ifadesi seçilmiştir.

Bir Yatırım Aracı Belli Süre Kar/Zarar Ederse Bir Süre Sonra Bu Karı/Zararı Tekrar Eder Önermesi : Bu önerme ile yatırımcılarda bulunan “piyasalarda meydana gelen gelişmeler belirli bir döngü dahilinde sürekli bir tekrar içindedir” yargısı ile ortaya çıkan bir yatırım aracının yakın geçmişte ortaya koyduğu trendi yakın gelecekte de devam ettireceğine olan inancın ölçülmesi amaçlanmıştır. Çalışmada elde edilen sonuçlar Tablo 3.20’de verilmiştir.

Tablo 3.20.: Bir Yatırım Aracı Belli Süre Kar/Zarar Ederse Bir Süre Sonra Bu Karı/Zararı Tekrar Eder Önermesi

Frekans Yüzde Ortalama Mod Medyan Minimum değer Maksimum değer Kesinlikle Katılmıyorum(1) 5 1,3 Katılmıyorum (2) 59 14,8 Kararsızım (3) 79 19,8 Katılıyorum (4) 204 51,0 Kesinlikle Katılıyorum (5) 53 13,3 Toplam 400 100 3,60 4 4 1 5

Bir yatırım aracı belli süre kar/zarar ederse bir süre sonra bu karı/zararı tekrar eder önermesi önermesi için değerlendirilmeye alınan 400 deneğin 5’i (%1,35) kesinlikle katılmıyorum, 59’u (%14,8) katılmıyorum, 79’u (%19,8) kararsızım, 204’ü (%51) katılıyorum, 53’ü (%13,3) kesinlikle katılıyorum ifadesini tercih etmiştir. Anket çalışmasına katılanların büyük çoğunluğu bir yatırım aracının eninde sonunda belirli bir zamanın sonunda izlediği trendi tekrar edeceğini düşünmektedir. Bu önerme için katılıyorum ve kesinlikle katılıyorum cevaplarını verenler tüm katılımcıların %64,3’ünü oluşturmaktadır. 1 ile 5 arasında yer alan seçeneklerden en çok 4 numaralı yani katılıyorum ifadesi seçilmiştir.

Tablo 3.21.’de yatırım aracı tercihlerinin bulunabilirlik kısayolu içeren önermeler ile olan ilişkisi analiz edilecektir.

Tablo 3.21.: Yatırım Aracı Tercihlerinin Bulunabilirlik Kısayoluna Göre Değerlendirilmesi

Repo Altın Yatırım Fonu Hisse senedi Döviz Tahvil Bono Mevduat µ 3,87 3,68 3,64 3,74 3,63 3,64 3,54

Portföyümde geçmişte bana çok kazandırmış fakat şimdi zarar ettiren bir araç gelecekte tekrar

kazandıracaktır P (0,076) (0,415) (0,874) (0,138) (0,401) (0,982) (0,021)

µ 3,51 3,67 3,62 3,52 3,63 3,61 3,55

Bir yatırım aracı belli süre kar/zarar ederse bir süre sonra bu karı/zararı

tekrar eder P (0,935) (0,484) (0,816) (0,811) (0,623) (0,879) (0,259) Yatırım aracı kullananların

bulunabilirlik kısayolu ortalaması µ 3,69 3,675 3,63 3,63 3,63 3,625 3,545

µ: Ortalama değer P: Ki Kare

Repo yatırım aracını kullanan denekler 3,69 ortalama değer ile en yüksek derecede mevcudiyet (bulunabilirlik) kısayolu kullanımına sahiptirler. Repoya yatırım yapan denekler, “Portföyümde geçmişte bana çok kazandırmış fakat şimdi zarar ettiren bir araç gelecekte tekrar kazandıracaktır” önermesine 3,87 ortalama değer ile cevap vermişlerdir. Repo yatırım aracını kullanan deneklerin “Bir yatırım

aracı belli süre kar/zarar ederse bir süre sonra bu karı/zararı tekrar eder” önermesine verdiği ortalama cevap değeri 3,51’dir.

Altın yatırım aracını kullanan denekler 3,675 ortalama değer ile en yüksek ikinci derecede mevcudiyet (bulunabilirlik) kısayolu kullanımına sahiptirler. Altına yatırım yapan denekler, “Portföyümde geçmişte bana çok kazandırmış fakat şimdi zarar ettiren bir araç gelecekte tekrar kazandıracaktır” önermesine 3,68 ortalama değer ile cevap vermişlerdir. Altın yatırım aracını kullanan deneklerin “Bir yatırım aracı belli süre kar/zarar ederse bir süre sonra bu karı/zararı tekrar eder” önermesine verdiği ortalama cevap değeri 3,67’dir.

Yatırım fonu yatırım aracını kullanan denekler 3,63 ortalama değer ile en yüksek üçüncü derecede mevcudiyet (bulunabilirlik) kısayolu kullanımına sahiptirler. Yatırım fonuna yatırım yapan denekler, “Portföyümde geçmişte bana çok kazandırmış fakat şimdi zarar ettiren bir araç gelecekte tekrar kazandıracaktır” önermesine 3,64 ortalama değer ile cevap vermişlerdir. Yatırım fonu yatırım aracını kullanan deneklerin “Bir yatırım aracı belli süre kar/zarar ederse bir süre sonra bu karı/zararı tekrar eder” önermesine verdiği ortalama cevap değeri 3,62’dir.

Hisse senedi yatırım aracını kullanan denekler 3,63 ortalama değer ile en yüksek üçüncü derecede mevcudiyet (bulunabilirlik) kısayolu kullanımına sahiptirler. Hisse senedine yatırım yapan denekler, “Portföyümde geçmişte bana çok kazandırmış fakat şimdi zarar ettiren bir araç gelecekte tekrar kazandıracaktır” önermesine 3,74 ortalama değer ile cevap vermişlerdir. Hisse senedi yatırım aracını kullanan deneklerin “Bir yatırım aracı belli süre kar/zarar ederse bir süre sonra bu karı/zararı tekrar eder” önermesine verdiği ortalama cevap değeri 3,52’dir.

Döviz yatırım aracını kullanan denekler 3,63 ortalama değer ile en yüksek üçüncü derecede mevcudiyet (bulunabilirlik) kısayolu kullanımına sahiptirler. Dövize yatırım yapan denekler, “Portföyümde geçmişte bana çok kazandırmış fakat şimdi zarar ettiren bir araç gelecekte tekrar kazandıracaktır” önermesine 3,63 ortalama değer ile cevap vermişlerdir. Döviz yatırım aracını kullanan deneklerin “Bir yatırım aracı belli süre kar/zarar ederse bir süre sonra bu karı/zararı tekrar eder” önermesine verdiği ortalama cevap değeri 3,63’dür.

Tahvil/bono yatırım aracını kullanan denekler 3,625 ortalama değer ile en yüksek dördüncü derecede mevcudiyet (bulunabilirlik) kısayolu kullanımına

sahiptirler. Tahvil/bonoya yatırım yapan denekler, “Portföyümde geçmişte bana çok kazandırmış fakat şimdi zarar ettiren bir araç gelecekte tekrar kazandıracaktır” önermesine 3,64 ortalama değer ile cevap vermişlerdir. Tahvil/bono yatırım aracını kullanan deneklerin “Bir yatırım aracı belli süre kar/zarar ederse bir süre sonra bu karı/zararı tekrar eder” önermesine verdiği ortalama cevap değeri 3,61’dir.

Mevduat yatırım aracını kullanan denekler 3,545 ortalama değer ile beşinci en yüksek derecede mevcudiyet (bulunabilirlik) kısayolu kullanımına sahiptirler. Mevduata yatırım yapan denekler, “Portföyümde geçmişte bana çok kazandırmış fakat şimdi zarar ettiren bir araç gelecekte tekrar kazandıracaktır” önermesine 3,54 ortalama değer ile cevap vermişlerdir; ayrıca mevduat yatırımı ile bu önerme arasında 0,05 anlamlılık düzeyinde ters yönlü bir ilişki vardır (Pearson’s R: -0,086) Mevduat yatırım aracını kullanan deneklerin “Bir yatırım aracı belli süre kar/zarar ederse bir süre sonra bu karı/zararı tekrar eder” önermesine verdiği ortalama cevap değeri 3,55’dir.