Davranışsal Finansın Amaçları

Davranışsal finans, yatırımcılar tarafından düzenli olarak yapılan akılla ilgili yanlışlıklara odaklanmıştır. Bu stratejiler, yatırımcıların duyguları veya şirketlerin temel değişkenlerini incelemekten daha fazlasını yapmakta beynin sorunları nasıl çözdüğü ile ilgilenmektedir. Yatırımcılar, bazı konularda yanlış yapma eğilimindedirler.105 Davranışsal finans; bilgisel piyasa etkinliğinden sapmaları piyasa oyuncularının tam rasyonel olmayan davranışları ile açıklamaktadır106.

Temelde davranışsal finansın ortaya çıkış gerekçesi, insanoğlunun her zaman rasyonel olmadığı, dolayısıyla Etkin Piyasalar ve Beklenen Yarar Hipotezi gibi hipotezlerin geçerli olmadığı noktasıdır. Piyasalarda pek çok anomali yaşanmaktadır. Bunun sonucunda, akılcı davranmayan yatırımcılar ellerindeki fonları yitirmekte ve piyasada doğal seleksiyon gerçekleşmektedir. Ancak, piyasada elde edilen sonuçların açıklanması için hala akılcılık yaklaşımından yararlanılmaktadır. Burada akılcılık iki

103 _{Yazıcı Bilgehan, Kahneman Türkiye’de,www.bilgehanyazici.com,(18.07.2006)} 104 _{Tufan, Davranışsal Finans, a.g.e., s.29}

105 _{http:/introduction.behavioralfinance.net/Undi99.pdf (14.08.2007)}

106 _{Ülkü, Numan, “Finansta Davranış Teorileri ve İMKB’nin Dezenflasyon Başlangıcında Fiyat}

faktöre bağlıdır: Bireysel yatırımcıların akılcı davranması ve fırsat avcılığı şansının bulunması107.

Davranışsal finans, insanların her zaman akılcı davranmadıklarını savunurken, bu iddiasını destekleyecek psikolojiden örnekler vermektedir. Bu örnekler, daha çok algıda yanılsama örnekleridir. Bu tip yanılsamalara basit bir örnek vermek gerekirse 108_{: Şekil 2.1.:’de yer alan iki doğru da aynı uzunlukta olmasına rağmen, alttaki şekil} daha uzun gibi görünmektedir.

Şekil 2.1.: Optik İllüzyon

İnsan beyni, bir bilgisayar gibi çalışmamaktadır. Buna karşılık bilgiyi, bazı bilişsel kısayol ve duygularla süzerek, daha kısa bir analiz zamanında yargı oluşturmaktadır. Bilgi, beyne bu hızlandırılmış süreçten geçerek ulaşmaktadır ve alınan kararlar, genelde bu süreçler olmadan alınacak kararlarla aynı olmamaktadır. Bu süzgeç ve kısayollar, psikolojik önyargılar olarak adlandırılmaktadır. Bu psikolojik önyargılar bilindiğine göre ilk adım, bunlardan sakınmak olmalıdır109.

Literatürde, davranışsal finansın amaçları doğrultusunda yapılan tanımların bazılar şöyledir110:

Davranışsal Finans; klasik iktisat ve finansın, psikoloji ve karar alma bilimleri ile bir entegrasyonudur.

Davranışsal Finans; finans literatüründe gözlemlenen ve rapor edilen bazı anomalilerin sebeplerini açıklamaya teşebbüs eder.

107 _{Patel, Jayendu, Richard Zeckhauser ve Darryll Hendricks, The Rationality Struggle:Illustrations}

from Financial Markets, The American Economic Review, Vol:81, No:2, Papers and Proceedings of the Hudred and Third Annual Meeting of American Economic Association, May 1991, ss. 232-236

108 _{Nofsinger, John R., Investment Madness: How Psychology Affects Your Investing… And What}

to Do About it,Pearson Education, 2001, s.5

109 _{Nofsinger, John, R., Investment Madness: How Psychology Affects Your Investing… And}

What to Do About it, Pearson Education, 2001, s.5

110 _{Fuller, J. Russel, Behavioral Finance and Source of Alpha, Journal of Pension Plan Investing,}

Davranışsal Finans; yatırımcıların karar vermede sistematik olarak nasıl yanlışlar ve bilişsel hatalar yaptıklarını araştırır.

Davranışsal Finans; psikolojinin finansal karar vermeyi ve finansal pazarları nasıl etkilediğinin çalışmasıdır111.

Bir an için yatırımcıların yüzde yüz akılcı oldukları düşünülse bile, karar aşamasında gelecek ve belirsizlik söz konusu olacağından tahmin ve risk devreye girecektir. Yanı sıra, çok sayıda yatırımcının farklı ekonomik algılamalarla farklı tercihler yapmaları söz konusu olacağından yatırımcı kararlarının yönlendireceği endeks ve oranlar beklentilerden farklı olabilecektir. Dolayısıyla, trend değişimlerini sadece ekonomik parametrelerle açıklamak olanaksızdır. Diğer yandan, sosyolojik ve psikolojik kısacası davranışsal değişkenlerden etkilenen trendler de karar vericilerin psikolojilerini ve davranışlarını etkileyecektir. Sonuç olarak, ekonomik faktörlerle, davranışsal faktörler arasında karşılıklı etkileşim söz konusudur112.

Pek çok ekonomist, oluşan hatalardan yararlanmayı bekleyen oyuncular yüzünden, bazı piyasa oyuncularının akılcı olmayan davranışlarına rağmen, piyasaların toplamda akılcı davrandığına inanmaktadırlar. Bununla beraber piyasalar, Hollanda lale fidanı çılgınlığı, hurda (junk) tahviller sorunu ve arada sırada yaşanan dramatik hisse senedi zararları (1987 Ekim’inde olduğu gibi) gibi spekülatif heveslere maruz kalmaktadırlar ki, bunu akılcılıkla açıklamak çok zordur113.

Son zamanlarda finansal literatürde, özellikle psikoloji, sosyoloji ve antropolojiden gelen davranışsal prensiplerle finans arasındaki ilişki araştırılmaktadır. Davranışsal prensipler olarak; olasılık kuramı, pişmanlık ve bilişsel bozukluk, çapa atma, zihinsel bölümler, aşırı özgüven, aşırı ve yetersiz tepki, yanılsama temsili, ayrım etkisi, kumarbaz davranışı ve spekülasyon, tarihin önemsiz addedilmesi, büyülü düşünce, sözde düşünme, anomalilere dikkat edilmesi, yanılsamaların elde edilebilirliği, kültürel ve sosyal buluşma ve küresel kültür sayılabilir114.

Modern finansal ekonomi, insanların son derece akılcı davrandıklarını varsaymaktadır. Fakat gerçek böyle değildir. Hatta, insanların akılcılıktan sapmaları

111 _{Shefrin, Hersh, Behavioral Finance, Edward Elgar Publishing, 2001,}

http://introduction.behaviouralfinance.net/ (23.08.2007)

112 _{Tufan, Davranışsal Finans, a.g.e., s.25}

113 _{Patel, The Rationality Struggle:Illustrations from Financial Markets, a.g.e., s232-236}

114 _{Shiller, Robert J., Human Behaviour and Efficiency of the Financal System, 1998,}

sistematiktir. Davranışsal finans yaklaşımı, finansal ekonominin geleneksel varsayımlarını, insanların, finans piyasaları için oluşturulan standart modellerde yer alan akılcılık varsayımından sistematik ve gözlemlenebilir bir şekilde uzaklaşmaları nedeniyle gevşetmektedir.Bu noktada yatırımcıların yaptıkları iki temel yanlışın altını çizebiliriz. Bunlar; aşırı alım satım eğilimi ve ellerinden çıkarsalar zarardan kar edip kazanacakları yatırımları, kaybettirirken ısrarla elinde tutma eğilimidir. Bu sistematik anomaliler, insan psikolojisinden kaynaklanmaktadır. İnsanların kendilerine aşırı güvenmeleri birinci anomaliye, acele etmekten pişmanlık duyma korkusu da ikinci anomaliye neden olmaktadır115. Sonuç olarak davranışsal finansın amacı, bahsedilen ve ilerleyen bölümlerde bahsedilecek bu psikolojik önyargılar vasıtasıyla piyasada görülen anomalileri kapsamlı olarak açıklamaya çalışmaktır.