Metot

Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi‟nde yürütülen araĢtırma, arazi ve ofis olmak üzere iki yönde ve dört aĢamalı olarak yürütülmüĢtür. AraĢtırma yöntemi akıĢ diyagramı ġekil 3.2‟de sunulmuĢtur.

AraĢtırmanın ilk aĢamasında, çalıĢma konusuna (korunan alanlarda çevresel etkiler ve planlama sorunları ile turizm ve rekreasyon amaçlı kullanımdan kaynaklanan sorunlar) yönelik literatür taramasının ardından, Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi ve yakın çevresinin doğal özellikleri, alan kullanımları ve sosyo-ekonomik durumu ile çevre sorunlarının değerlendirilmesinde kullanılan veriler elde edilmiĢtir. Bu aĢamada öncelikle çalıĢma alanının sınırları 21 Temmuz 1990 tarihli resmi gazetede Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi için verilen koordinatlar yardımı ile

belirlenmiĢtir. Daha sonra alanın doğal yapısı ve ekolojik özellikleri ile ilgili elde edilen veriler, Harita Genel Komutanlığı (1985) tarafından hazırlanan 1/25.000 ölçekli topografik haritaların ArcGIS 9.3 yazılımı kullanılarak oluĢturulması ile sağlanmıĢtır. Ayrıca aynı yazılım kullanılarak, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü (1999) tarafından hazırlanan 1/100.000 ölçekli toprak haritasından yararlanılarak alanın, büyük toprak grupları, toprak yetenek sınıfları, toprak derinlik haritası, sınırlayıcı toprak özellikleri ve erozyon haritaları ile MTA (2002) tarafından hazırlanan 1/500.000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası‟ndan yararlanılarak jeoloji haritası oluĢturulmuĢtur.

ġekil 3.2. AraĢtırma yöntemi akıĢ diyagramı

Ġkinci aĢamada ilk aĢamadan elde edilen verilerden yola çıkılarak, Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi‟ni etkileyen mevcut kullanımların, çalıĢma alanının doğal yapısı üzerindeki etkileri ortaya konulmuĢtur. Buradan elde edilen sonuçlar ile Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi‟ne yönelik çevresel etkiler değerlendirilmiĢtir. Bu aĢamada travertenlerin kirlilik nedenleri, daha önce yapılmıĢ çalıĢmalar, ilgili kiĢiler

ARAġTIRMA KONUSU ve ALANINA YÖNELĠK VERĠLERĠN TOPLANMASI

AraĢtırma Alanına Yönelik

Verilerin Toplanması AraĢtırma Konusuna Yönelik Verilerin Toplanması

Doğal Peyzaj Özellikleri Biyotik Abiyotik -Flora -Jeoloji -Fauna -Ġklim -Toprak - Hidroloji Mevcut Alan Kullanımları -YerleĢim -Sanayi -Tarım ve Hayvancılık -Orman -UlaĢım -Koruma Alanları -Turizm ve Rekreasyon -Madencilik ve diğer malzeme ocakları Sosyo-Ekonomik Yapı -Tarihi GeliĢim -Nüfus Özellikleri Çevresel Etkilerin Değerlendirilmesi TaĢıma Kapasitesinin Belirlenmesi

Çevresel Etkilerin Değerlendirilmesi Alana Ait

Plan, Proje ve Raporların Ġncelenmesi

SONUÇ ve ÖNERĠLER Fiziksel ve Sosyal TaĢıma Kapasitesinin

Hesaplanması ile Anket Verilerinin Değerlendirilmesi

Anket Uygulaması

(sivil toplum kuruluĢları, kamu kurumları, iĢletmeciler gibi), yöre halkının görüĢleri ve çalıĢma alanında farklı zamanlarda yapılan gözlemler de dikkate alınmıĢtır.

Üçüncü aĢamada ise araĢtırma alanında en etkin kullanım olan turizm ve rekreasyon faaliyetlerinin kapsamının belirlenmesi amacıyla, Pamukkale Hierapolis Ören Yeri Yaya GiriĢi (Traverten Bölgesi)‟nde alanı ziyaret eden yerli turistlere yönelik, standart formlar aracılığıyla, yerinde, karĢılık görüĢme yolu ile bir anket uygulanmıĢtır. Anket uygulanan kiĢiler, alanı yıl boyunca farklı dönemlerde ziyaret eden ziyaretçiler içerisinden, rastlantısal seçim ile oluĢturulmuĢtur. Örnekleme büyüklüğünün saptanmasında Arkin ve Colton‟un %5 (0,05) hata payına göre 100.000‟nin üzerindeki nüfus için öngördüğü en az 400 denek sayısı temel alınmıĢtır (Pulido 1972). Anket soruları hazırlanırken, çalıĢmada kullanılan istatistiksel analiz yöntemlerine uygunluğu dikkate alınmıĢtır.

Anket, tek seçenekli, çok seçenekli, açık uçlu ve katılım düzeyi olmak üzere 4 soru tipi içermektedir. Ġki bölümden oluĢan ankette I. bölümde ziyaretçilerin demografik özellikleri (11 madde), II. bölümde ise Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi hakkındaki görüĢler (26 madde) olmak üzere toplam 37 madde ile sorgulanmıĢtır (Ek- 1). Ziyaretçilerin alan ile ilgili görüĢlerini daha kolay ifade edebilmeleri ve çalıĢmanın hedefine yönelik II. bölümdeki ifadeler 5‟li likert ölçeği, çoktan seçmeli, açık uçlu ve sıralama ölçütlü olarak oluĢturulmuĢtur.

Anket formlarından elde edilen veriler kodlanarak bilgisayar ortamına aktarılmıĢ olup, IBM SPSS 20 programında değerlendirilmiĢtir. Veri analizlerinde değiĢkenlerin karĢılaĢtırılmasını sağlayan çapraz çizelgeler kullanılmıĢtır. Çapraz çizelgeler, ikili değiĢkenin karĢılıklı alt seçeneklerini birlikte gösteren tablolardır. Bu tablolardaki alt seçenekleri birlikte içeren birim sayıları sıra (Row) ve sütundan (Column) oluĢan tablo hücrelerinde gösterilir.

Ziyaretçilerin cinsiyeti, medeni durumu, yaĢı, eğitim düzeyi, gelir durumu gibi temel değiĢkenler sınıflama ya da sıralama düzeyinde değiĢken olduklarından, bunlar arasındaki iliĢkilerin araĢtırılmasında ki-kare (χ²) testi kullanılarak analizler yapılmıĢtır. Analizlerin güvenliğinin sağlanması amacıyla bazı değiĢkenlerde beklenen değerin 5‟ten küçük olduğu hücre sayısı, toplam hücre sayısının %20‟sinden fazla olduğundan ki-kare değerlendirilmesi uygun görülmediğinden, “Ağırlıklandırma-Weight Cases” tekniği kullanılarak hücre değerleri 5‟in üzerine çıkarılmıĢtır.

Bu çalıĢmada anket sonuçlarının değerlendirilmesinde kullanılan ki-kare testi aĢağıdaki gibi 4 adımda gerçekleĢtirilmiĢtir.

I. Adım: Öncelikle anket çalıĢmasının II. bölümünde ziyaretçilere yöneltilen 16 ifadenin her biri için ayrı ayrı split file seçeneği altından yargıya verilen yanıtlar gruplandırılmıĢtır (Compair groups).

II. Adım: Non-parametric test grubunda bulunan ki-kare testi kullanılarak, ziyaretçilerin demografik özellikleri ile ifadelere verilen yanıtlar arasındaki iliĢki durumu “Anket sorularının istatistiksel olarak değerlendirilmesi” bölümünde yer alan çizelgelerde sütunlarda gösterilmiĢtir.

III. Adım: Crosstabs (çapraz tablolar) seçeneğinde ifadelere verilen yanıtlar demografik özelliklere göre çaprazlanmıĢ ve her bir ölçeğin (kesinlikle katılmıyorum, katılmıyorum, kararsızım, katılıyorum, kesinlikle katılıyorum) ilgili demografik özelliğine göre oransal dağılımı hesaplanmıĢtır.

IV. Adım: Anketin I. bölümünde ziyaretçilerin demografik özelliklerine iliĢkin verilerin her biri için ayrı ayrı split file seçeneği altından yargıya verilen yanıtlar gruplandırılmıĢtır (Compair groups). Bu gruplandırmanın ardından II. adımda yapılan iĢlemler tekrarlanmıĢ ve elde edilen χ² (ki-kare) ve p (value) değerleri ilgili çizelgedeki satırlarda sunulmuĢtur.

Anket çalıĢmasından elde edilen verilerden bazıları (Alanda görmek istediğiniz ortalama kişi sayısı, alanda harcadığınız zaman, alanda tanımadığınınz kişiler ile aranızda olması gereken mesafe) ile aĢağıda sunulan formül kullanılarak Sosyal TaĢıma Kapasitesi (STK) belirlenmiĢtir.

Sosyal Taşıma Kapasitesi: Ziyaretçilerin bir alanda karĢılaĢmayı istedikleri en fazla kiĢi ya da grup sayısı olup, her alanın ziyaretle ilgili belirli özelliklerine göre değiĢiklik gösterebilecek bir değeri ifade etmektedir. Bu değerin hesaplanmasında IUCN (1997) tarafından önerilen aĢağıda açıklanan formül kullanılmıĢtır.

STK = GKs x Rf

STK: Sosyal TaĢıma Kapasitesi

GKs: KarĢılaĢılması Ġstenen En Fazla Grup veya KiĢi Sayısı (ortalama) Rf: Rotasyon Faktörü‟nü ifade etmektedir.

Rotasyon faktörü, bir alanda çalıĢma saatleri yönünden izin verilebilen ziyaret sayısı olup aĢağıdaki gibi formüle edilmiĢtir.

Rf= alanın günlük açık olduğu süre/bir ziyaretin ortalama süresi

Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi‟nde doğal ve kültürel değerlenin korunmasına katkı sağlama açısından önem taĢıyan Fiziksel TaĢıma Kapasitesi (FTK), Sayan vd (2005), Göktuğ (2011) ve Soylu (2013) tarafından kullanılan, aĢağıda açıklanan formül aracılığı ile hesaplanmıĢtır.

Fiziksel Taşıma Kapasitesi: TanımlanmıĢ bir mekân içine, belirli bir zamanda fiziksel olarak sığabilen maksimum insan sayısıdır ve aĢağıdaki gibi formüle edilmiĢtir;

FTK = A x Z/a x Rf

FTK: Fiziksel TaĢıma Kapasitesi

A: Alan (Ziyaretçi kullanımı için mevcut alan miktarı (m2) veya yol uzunluğu (m))

Z/a: Ziyaretçi/alan (Ziyaretçi baĢına düĢen alan miktarı (1 ziyaretçi/m2) veya yol uzunluğu (1 ziyaretçi/m))

Rf: Rotasyon faktörü (Günlük ziyaret sayısı)

Rotasyon faktörü, bir alanda çalıĢma saatleri yönünden izin verilebilen ziyaret sayısı olup aĢağıdaki gibi formüle göre hesaplanmıĢtır.

Rf= Alanın günlük açık olduğu süre/bir ziyaretin ortalama süresi

Son aĢamada ise ilk üç aĢamada elde edilen veriler ıĢığında, araĢtırma alanındaki çevresel etkiler ile taĢıma kapasitesine bağlı değerlendirmeler, anket ve karĢılıklı görüĢme sonuçları dikkate alınarak, neden-sonuç iliĢkisi bağlamında Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi‟nde koruma/kullanma dengesinin kurulmasına katkı sağlayacak, peyzaj planlama kapsamında önlem ve öneriler geliĢtirilmiĢtir.