Mesleki Mantık Kavramı

Kurumsal mantık, mesleki mantığın anlaşılmasında önemli rol oynayan bir kavramdır. Sosyal yaşamda meydana gelen kurumsal mantıklar, toplumsal bir kurum olan mesleklerin (Dunn & Jones, 2010, s. 114) oluşum sürecinden dönüşümüne ve değişimine kadar bir dizi sürecin anlaşılmasını sağlamaktadırlar (Lewis, 2012, s. 841). Toplumda etkili kurumsal aktörler olan meslekler, kurumsal unsurlar üzerinde tanımlayıcı, yorumlayıcı ve uygulayıcı rol oynamaktadırlar (Scott, 2008, s. 223). Mantıklar sosyal ilişkiler üzerinde merkezi bir konumda bulunmakta ve bireysel ve örgütsel uygulamaları şekillendirmektedirler (Goodrick & Reay, 2011, s. 375). Bu uygulamalar ile ilgili önemli olan husus, herhangi bir mesleğe sahip olan ve uygulayan aktörlerin, mesleki uygulamaları sonucunda oluşan yerleşik mesleki mantığı savunmalarıdır (Brorström & Nilsson, 2008, s. 204). Kültürel sembollerden ve maddi uygulamalardan oluşan mesleki mantık, aktörlerin faaliyetlerini deneyimleyerek anlam yüklediği süreci ve çerçeveyi oluşturmaktadır (Thornton, Ocasio, & Lounsbury, 2012, s. 54).

Bir mesleğin sahip olduğu alan ve mesleği oluşturan kültürler dinamik bir süreci oluşturmakta ve kendilerini yeniden üretmektedirler (Noordegraaf, Scheider, Van Rensen, & Boselie, 2016, s. 8). Meslekler sadece maddi bakımdan düşünülerek oluşan yapılar değildirler. Meslekler davranışlarını mesleki mantıklara dayanarak yapmaktadırlar. Dolayısıyla meslek ve mesleki mantık kavramları geniş bir alanı ifade etmektedirler (Andersson & Liff, 2018, s. 6). Bu nedenle, mesleki mantık kavramı anlamını sürekli olarak yeniden oluşturmakta ve diğer meslekler ve örgütler ile yakın ilişki içerisinde bulunmaktadır (Mangen & Brivot, 2015, s. 660).

Aktör ve alan arasındaki bağlantıyı kuran mesleki mantık, hem mesleki uygulamaları hem de mesleki alandaki etkileşimleri anlamlandırmaktadır (Thornton, Ocasio, & Lounsbury, 2012). Bu durumda mesleki mantık, bir mesleğin ortak amaçlarını belirlemekte ve ortak amaç bireylerin ve örgütlerin uygulamalarını yönlendirmektedir (Amisse, Leroux, & Muller, 2012, s. 268). Mesleki mantık,

sektörlerde bütüncül bir yapıya sahip olmakta, çeşitli grupların isteklerini birleştirmekte ve mesleğin bireysel ve toplumsal statüye sahip olmasını sağlamaktadır (Kvarnström, 2008, s. 191).

Sosyal kurumlarda gömülü olan meslekler (Suddaby & Viale, 2011, s. 428) kültürel ve bilişsel özellikleri olan aktörlerdir. Bu aktörler kendi mesleki sınırları içerisindeki sorunları analiz ederek çözmekte veya çözemeyip etkilenerek değişmektedirler. Bu sorunların çözümü mesleğin sahip olduğu ilkeler ve araçlar aracılığıyla sağlanmaktadır. Mesleklerin yürütmüş oldukları faaliyetler mesleki mantıkların benimsenmesi sağlanmakta ve şekillenmektedir. Belirli kuralları olan, sınırları belirlenen ve bireysel ve toplumsal hafızada bir değeri olan aktörler olarak meslekler, mesleki mantık aracılığıyla meslek sahiplerine yol gösterecek olan kuralları ve ilkeleri sağlamaktadırlar (Muzio, Brock, & Suddaby, 2013, s. 706). Örneğin, öğretmenlerin mesleki mantığı, mesleki normları, bilgi ve beceriyi, uzmanlığı ve uygulamaları ifade etmektedir (Ezzamel, Robson, & Stapleton, 2012, s. 285).

Mesleki mantık bir meslek altında uzmanlık alanı oluşturma çabasındadır ve bu çaba sürekli işin öğrenilmesini ve geliştirilmesini gerektirmektedir. Odak noktasını sadece saf bilginin meslekte nasıl meydana geldiği sorusu oluşturmamaktadır. Bu bilginin (doğru) uygulanması da önemlidir. Bilgi ve beceriler bir bütün olarak uygulamaya dâhil olmaktadır. Bir mesleğin sınırlarını çizen mesleki mantık yapılacak olan işi tanımlamakta ve uygulamalarını belirlemektedir (Jonsson, 2015, s. 54). Belirli bir düşünceyi, uygulamayı ve açıklamayı toplumda yerleşik duruma getirerek somutlaştıran ve mesleğin sınırlarını belirleyerek düzenleyici bir çerçeve sunan mesleki mantık bir bilgi kümesi oluşturmaktadır (Lewis, 2012, s. 311).

Mesleki mantık, mesleki uygulama standartlarını belirleyen, meslek sahiplerinin geliştirdiği spesifik bilgi ve ahlak kuralarını oluşturan bir kavramdır. Mesleki mantık, meslek sahiplerinin mesleki bir değere bağlı olarak karar alma sürecini oluşturan bilgi düzeyini oluşturmaktadır (Bradley & Engelbrecht, 2010, s. 776).

Mesleki mantık kavramının temel düşüncelerinden bir diğeri, meslek sahiplerinin meslekleri ile ilgili faaliyetlerinde sahip oldukları mesleki kontroldür. Mesleki kontrol, bilişsel ve normatif süreçler yoluyla mesleklere etki etmekte ve uygulama alanı yaratmaktadır (Scott, 1995, s. 95). Mesleki mantık, alanda merkezi bir gücü ifade eden, uzun bir süredir sürmekte olan ve geçmişe dayanan mesleki otonomi ve kontrol üzerine temellenmiştir (Suddaby, Gendron, & Lam, 2009, s. 410). Mesleki mantığın merkezi konumunda bulunan mesleki kontrol ile meslek sahipleri, mesleki kontrolü oluşturan organize etme, yürütme ve değerlendirme sürecinin nasıl oluşturulacağı ile ilgili karar verme yetkisine sahip olmaktadırlar (Gadolin, 2018, s. 128). Bununla birlikte, mesleki mantık bir mesleğin kendisine ait mesleki kontrolünün önemini, etik standartlara sahip olmasını ve yüksek düzeyde geniş sosyal uyumu sağlamasının gerekliliğini belirtmektedir (Lewis, 2012, s. 840). Toplumda ilişkisel bir ağı oluşturan meslekler, mesleki mantığın temel odak noktasını oluşturmaktadır. Mesleki mantığın şekillendirdiği mesleki uzmanlık ve standartlar, mesleğin meşruiyetini ve mesleki birliklerini oluşturmakta ve mesleki normları tanımlanmaktadırlar (Hansen & Schnittka, 2017, s. 1016). Örneğin, sağlık alanının mesleki mantığı, sunulan hizmetin niteliğinin yüksek olması ve hastalar üzerinde harcanan sürenin yeterli olması ile mesleki otonomidir (Broek, Boselie, & Paauwe, 2014, s. 4).

Friedson (2001) mesleki mantık kavramı ile ilgili değişmeyen ve sürekli olan kuramsal bir çerçeve ortaya koymuştur. Friedson’a göre bu ideal unsurlar mesleki mantığın çerçevesini belirlemektedir: (1) önemli ölçüde takdir becerisi gerektiren bir bilgi ve beceri kümesi, (2) mesleki kontrol ile oluşturulan bir iş bölümü, (3) meslek sahiplerini ve kimliğini oluşturacak olan ve uzmanlığı önceleyen mesleki kontrollü bir iş piyasası, (4) mesleki mantığı ve kimliği üretecek olan ve yeni bilgiyi geliştirme arayışına sahip bir eğitim-öğretim programı, (5) sadece maddi değil manevi değerlere de önem veren, ekonomik çıkarın öncelikli olmadığı, asıl amacın iyi iş yapmak olduğu bir düşünce sistemi (Freidson, 2001, s. 180).

Mesleklerin kurumsal ve kültürel aktörler alanındaki konumu ile mesleğin değişimi birbirleri ile bağlantılıdır. Mesleklerin makro düzeyde bir kurum olarak alanda yer alması, örgütsel formlarının değişime açık hale gelmesine neden olmakta, yeni bilgilerden, teknolojilerden ve diğer sektörlerden etkilenmesine ve sürekli etkileşimde olmasına neden olmaktadır (Leicht & Fennell, 2008, s. 431-433). Birbirinden farklı sektörlerde çalışan her mesleğin kendisine ait değerleri ve normları bulunmaktadır. Bu durumda her mesleğin mesleki mantığı farklı olmaktadır. Bu farklılıktan dolayı, iki farklı sektör arasında mesleki mantık birleşimi, iki mantık arasında gerilimin oluşturabilmektedir (Berg & Pinherio, 2016, s. 150).