Meslek hastalığı, mesleklere özgü olan sağlık sorunlarıdır. Meslek hastalığı, Sosyal Sigortalar Kurumu‟nun iĢ kazaları ve meslek hastalıkları ilgilendiren 506 sayılı yasa 11. bölüm b maddesine göre “iĢin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya iĢin yürütüm Ģartları yüzünden çalıĢanın uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza hali” olarak tanımlanmaktadır.95 Toplam 140 maddeden oluĢan bu mevzuat meslek
hastalıkları ve iĢ kazaları ile ilgili prosedür ve uygulamaları kapsamaktadır. Dünya‟da meslek hastalıkları konusunda yetkili otoriteler merkezler; Ġsviçre‟nin Cenevre kentinde bulunan Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Amerika‟daki Mesleki Sağlık ve Güvenlik Birliği (OSHA) ve Ulusal Mesleki
Güvenlik ve Sağlık Enstitüsü (NIOSH), Avrupa‟daki Avrupa ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (European Agency for Safety and Health at Work) olarak
sıralanabilir. ÇalıĢanların sağlığına yönelik olarak OSHA 1970‟de ĠĢ Güvenliği ve ĠĢ Sağlığı Yasası‟nı, WHO 1999‟da meslek sağlığıyla ilgili olarak ICD-10‟u yayınlamıĢtır.
Meslek hastalıkları ile ilgili literatür incelendiğinde, Türkiye‟deki meslek hastalıkları ilgili araĢtırma ve çalıĢmalara 1945‟lı yıllarda96 baĢlanılmıĢ olduğu
95 SSK, “506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu”, http://www.ssk.gov.tr/sskdownloads/ bilgibankasi/mevzuat/506_turkce.doc,, s.5, 30 Eylül 2008 tarihinde eriĢildi.
96 Engin Tonguç, “Meslek Hastalıkları Konusunda Nerdeyiz, Nerede Olmalıyız?” Türk Tabipleri Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, No.9, Ocak 2002, s.24.
33 görülmektedir. Türkiye‟de meslek hastalıklarını inceleyen kurumlar Sağlık Bakanlığı kapsamındaki hastanelerdir. Bu hastaneler Ankara Meslek Hastalıkları Hastanesi , Ġstanbul Meslek Hastalıkları Hastanesi ve Zonguldak Göğüs ve Meslek Hastalıkları Hastanesi ‟dir. Bu hastaneler, iĢçi ve çalıĢan sağlığını, çalıĢma ortamından kaynaklanan meslek hastalıklarını inceleyen, tanı koyan ve tedavi sürecinde polikliniklerinde ilgili tedavilerin yapıldığı hastane- lerdir. Türkiye‟de meslek hastalıkları yasaya göre sadece sigortalıları kapsamakta, özel ve kamu kesiminde çalıĢan memur ve çalıĢanları kapsamamaktadır.97
Meslek hastalıkları adı altında toplanan ve belirli bir mesleğin çalıĢanlarında görülen hastalıkların özellikleri ve tanısal anlamı genel olarak:
1. Mesleğin kendine özgü bir tablo, 2. Ġyi belirlenmiĢ bir hastalık etkeni,
3. Hastalık etkeninin biyolojik ortamda bulunması 4. Hastalığın deneysel olarak oluĢturulabilmesi
5. Hastalığın meslekte çalıĢanlarda oluĢma oranının yüksek olması ile ifade edilir.98
Türkiye‟de bir olayın meslek hastalığı kabul edilebilmesi için 506 sayılı Sosyal Sigortalar Yasası‟na göre:
Meslek hastalığına yakalanan çalıĢanın sigortalı olması
Hastalığın sigortalının çalıĢtığı iĢin sonucu olarak ortaya çıkması Hastalığın çalıĢanı bedenen veya ruhen arızaya uğratması
Hastalığın yasalarla belirlenmiĢ meslek hastalıkları listesinde yer alması Meslek hastalıkları listesinde belirtilen sürelerin aĢılmamıĢ olması Hastalığın doktor raporu ile saptanmıĢ olması gerekmektedir.99
97 Serkan Ocak, “Meslek Hastalığı Tanısı Olmayınca Durum “Ġyi” Çıktı”, Radikal Gazetesi, 18 Kasım 2007, http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=239138 (15
Mayıs 2008)
98 Özkan Kaan Karadağ, “Meslek Hastalıkları”, Sağlıcakla:Aylık Sağlık Dergisi, Sayı:7
Ekim 2008, s.33.
99 Bekir Geçer, Genel Bilgiler ve Açıklamalarla Zenginleştirilmiş Yeni İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı, Ankara, YaklaĢım Yayıncılık, 2004, s.34-38.
34 16 Aralık 2003 tarihli ve 25318 sayılı Resmî Gazete‟de yayımlanan ĠĢyeri Sağlık Birimleri ve ĠĢyeri Hekimlerinin Görevleri ile ÇalıĢma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 21 inci maddesi uyarınca oluĢturulan komisyonun görüĢleri doğrultusunda, iĢyerlerinin iĢ sağlığı ve güvenliği açısından yer aldığı risk grupları listesinde Kütüphaneler ve Müzeler “Birinci Risk Grubu” listesinde100
yer almaktadır. Toplam beĢ risk grubu listesinden bilgi-belge çalıĢanları çalıĢma ortamı olarak diğer meslek gruplarına göre daha risksiz ortamlarda çalıĢmaktadırlar. Meslek hastalıkları ve iĢ kazaları ile ilgili somut veriler SGK yıllık istatistik verilerinde yer almakta ve bu veriler çeĢitli sosyal güvence sistemlerine sahip olan tüm çalıĢanları kapsamadığından ve iĢ kolları çok genel olarak bu sistemde yer aldığından bilgi-belge merkezi çalıĢanlarının meslek hastalıkları ile ilgili somut veriler elde etmek mümkün değildir.101
2.3.1 Meslek Hastalığına Neden Olan Etkenler
Dünya Sağlık Örgütü tarafından “ĠĢle Ġlgili Hastalıklar”; yalnızca bilinen ve kabul edilen meslek hastalıkları değil, fakat oluĢmasında ve geliĢmesinde, çalıĢma ortamı ve Ģeklinin diğer nedenlere göre önemli bir faktör olduğu hastalıklar” olarak tanımlanmıĢtır.102 WHO meslek hastalıkları sınıflamasını
temel olarak iki amaca göre geliĢtirmiĢtir:
A) ÇalıĢan denetimi amaçları için izleme ve uyarma B) Sosyal güvenlik amaçları için
Meslek Hastalıkları sınıflama sistemlerinin temelini aĢağıdaki hiyerarĢi sistemleri oluĢturmaktadır:
100 ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, “ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğine ĠliĢkin Risk
Grupları Listesi Tebliği”,
http://www.isggm.gov.tr/images/articles/editor/risk_gruplari_tebligi.doc?category_id=1 86 1 Ekim 2008 tarihinde eriĢildi.
101 YeĢim Altıntepe, “ArĢiv ÇalıĢanları ve Sağlık”, 1. Milli Arşiv Şurası : Tebliğler Tartışmalar, 20-21 Nisan 1998, Rahim EriĢti ve vd.,(hzl.), Ankara, T.C. BaĢbakanlık
Devlet ArĢivleri Genel Müdürlüğü, 1998, s.370.
102 Ferdi Tanır,“ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği” İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, Sayı:17
35
1. Etkenlere Göre OluĢan Hastalıklar
1.Kimyasal etkenlerin neden olduğu hastalıklar 2.Fiziksel etkenlerin neden olduğu hastalıklar 3.Biyolojik etkenlerin neden olduğu hastalıklar
2. Hedef Organa Göre OluĢan Hastalıklar
1.Mesleki Solunum Yolu Hastalıkları 2.Mesleki Cilt Hastalıkları
3.Mesleki Kas Sistemi Hastalıkları
Sınıflamalar neden olan etkene ve kategoriye göre tıbbi tanıyı içermektedir.103 Türkiye‟de meslek hastalıkları beĢ ana grupta toplanmaktadır. A grubundaki meslek hastalıkları kimyasal faktörlere bağlı oluĢan mesleki
hastalıklarıdır. B grubundaki hastalıklar mesleki deri hastalıklarıdır. C
grubundaki hastalıklar Pnömokonyozlar ve diğer solunum hastalıklarıdır. D grubu hastalıklar mesleksel bulaĢıcı hastalıklar olarak sınıflandırılmıĢtır. E grubu hastalıklar fiziksel etkenlere bağlı olarak oluĢan travmalar, radyasyon,
gürültü vs… nedenli meslek hastalıklarıdır.104
ÇalıĢma ortamındaki birçok etken çalıĢan sağlığında olumsuz etki ya da etkiler yaparak cilt, solunum sisteminde, kardiyovasküler sistemde, sindirim sisteminde, karaciğer, üriner sistem, göz, kas-iskelet sisteminde çeĢitli bozukluklara ve hastalıklara neden olarak çalıĢanın yaĢam kalitesini bozmaktadır. Bu çalıĢmada özellikle bilgi-belge çalıĢanlarının çalıĢma ortamlarındaki bu olumsuz etkenlere bağlı olarak oluĢabilecek hastalıklar ele alınmıĢtır.
103 Anti Karjalainen, International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (ICD-10) in Occupational Health. Geneva:World Health Organization, 1999,
s.1
104 Resmi Gazete, “ÇalıĢma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit ĠĢlemleri Yönetmeliği”, 11 Ekim 2008
36
2.4 BĠLGĠ VE BELGE ÇALIġANLARININ MESLEK