Şehirler aynı zamanda çevresindeki kırsal alanlardaki halkın çeşitli ihtiyaçlarını karşılayan hizmetlere sahip bulunmaktadır. Hiçbir şehir kendi kendine yeterli değildir. Şehir, çevresindeki sahaların çeşitli hizmetlerinin odağı durumundadır. Çeşitli hizmetler ile şehir, çevresindeki sahayı dolaylı ve dolaysız olarak etkilemektedir. Bu hizmetler şehir dışında ne kadar uzaklara yayılır ise şehrin önemi o derece büyüktür(Karaboran, 1989, s.82). bu nedenle şehir merkezleri nasıl tanımlanırsa tanımlansınlar, aslında donatımların toplandığı bir merkezle, bu donatımlardan yararlanan halkın yaşadığı alandan başka bir sistem değildir. Bu sistemde merkeze şehir merkezi, donatımlardan yararlanan nüfusun oturduğu alana da etki alanı, çekim veya hizmet alanı gibi adlar kullanılmaktadır. O halde şehir merkezi bir ekonomik merkez olarak, etki alanındaki yerleşmelerin bütün ihtiyaçlarını karşılama görevini üzerine alır (Karaboran, 1989, s.88).
Bugün de geçerliliğini korumakta olan “merkezi yer” teorisini ortaya koyan W.Christaller, merkeziyet adı altında, bir yerin kendisini çevreleyen bölge üzerinde nispi olarak önemi ve derecesini anlatmaktadır. Bu bölge içerisinde şehir, merkezi fonksiyonu yerine getirmektedir. W. Christaller, kırsal çevrelerinin merkezi olan bütün yerleşmeleri şehir olarak kabul etmektedir. Bunlar, şayet bir bölgenin merkezi iseler köy yerleşmelerini de kendi coğrafi düşüncesi içerisine almaktadır. Kendisi tarafından araştırılmış yerleşmeleri hukuki yönden tarif edilen şehir terimi ile karıştırmadan “merkezi yer” olarak ifade etmektedir. Bir merkezi yerin, merkez olduğu bölge “tamamlayıcı bölge” olarak isimlendirilir. Bu bölge içerisinde mevcut olan ekonomik birlikler, merkezi mal ve hizmetlere olan taleplerini böyle bir tamamlayıcı bölge içerisinde bulunan merkezi yerde yerine getirmektedirler. Bir merkezi yer çevresinde bulunan tamamlayıcı bölge, şayet geniş bir alana yayılıyor ve suni olarak tespit edilmemiş ve bu şehir merkezince sunulan merkezi yerle olan ulaşım masrafları henüz kazançlı değilse ve devamlı olarak artıyorsa, bu bölge genel olarak “tesir sahası” olarak nitelendirilmektedir (Karaboran, 1989, s.95). Đ.Mathiesen’e göre, bir şehrin kapsamlı tarifi ancak onun yaşama sahasını teşkil eden hinterlandı ile bağlantısı da coğrafya görüşü çerçevesinde beraberce düşünüldüğü zaman yapılabilir. Çevresinin merkezi olarak şehrin sahip olduğu merkezi fonksiyonlar, değerlilik sıklık ve tesir sahalarına
göre ayrılır. Buna göre de, şehrin münferit etki bölgelerinin bir araya toplanmasından tesir sahasının bütünlüğü meydana çıkar (Karaboran, 1989, s.96).
Çalışma alanımızda tıpkı diğer yerleşmelerde olduğu gibi, çevresindeki daha küçük yerleşmeleri etkilemekte aynı zamanda kendinden daha büyük yerleşmelerden de etkilenmektedir.
Pertek Đlçe Merkezi’nin günümüzde üstlendiği idari fonksiyonunda meydana gelen değişiklikler, hizmet ettiği yönetim alanında da zaman içerisinde daralmalar ve genişlemeler meydana gelmiştir. Günümüzde ilçe merkezi statüsünde olan Pertek, 45 köy ve 5 mahalle ile birlikte, kırsal kesim dahil olmak üzere toplam 11.695 (2009 TÜĐK) nüfusun idari merkezi olma özelliği taşımaktadır. Hizmet ettiği toplam alan ise 947 km² dir.
Kültürel fonksiyon, Pertek’teki en geniş etki alanına sahip fonksiyondur. Bu fonksiyonun etki sahasının gelişmesindeki en önemli etken ise eğitim kurumlarının varlığıdır. Özellikle ilçe merkezinde YĐBO’nun bulunması ilköğretim aşamasında bile geniş bir etki sahası oluşturmasına neden olmuştur. Đlçe merkezine bağlı köylerde ortaöğretim kurumlarının da olmaması bu fonksiyon alanının genişlemesine sebep olmuştur. Yine ulaşım imkânlarının kolay oluşu da buraya olan ilginin artmasına sebep olmuştur.
Sağlık fonksiyonu açısından eğitimden sonra en geniş etki sahasına sahiptir. Pertek 70.yıl Cumhuriyet Đlçe Hastanesi bünyesinde 2 röntgen teknisyeni, 1 anestezi teknisyeni, 2 laboratuar teknisyeni, 6 hemşire, 15 ebe, 2si uzman 6’sı pratisyen olmak üzere 8 doktor, 1 diş hekimi, 1 sağlık memuru ve 17 memur ve hizmetli olmak üzere 53 personeliyle hizmet vermektedir. Fakat tedavi edilemeyen bazı hastalıklar veya ameliyatlar için hastalar Elazığ’a sevk edilmektedir. Yani sağlık fonksiyonunda Pertek, kırsal alanı etki sahası içine almakta fakat Elazığ’ın ise etki sahası içerisine girmektedir.
Çalışma alanımızdaki ticaret ve pazar fonksiyonunun çok fazla gelişmediğini söyleye biliriz. Elbette çevresindeki kırsal bölgelere hizmet vermektedir, fakat bu hizmette kendi sınırlarını aşmamaktadır.
Tablo18: Çalışma alanındaki Đşyeri Sınıflandırması (2010) Đhtiyaç Türü Sayısı
Günlük Đhtiyaç 95
Peryodik Đhtiyaç 44
Uzun Vadeli Đhtiyaç 40 Toptan Satış 11
Toplam 190
Kaynak: Pertek Belediyesi
Önceki konularda da değindiğimiz gibi; Pertek Đlçe Merkezinde toplam 190 işyeri bulunmaktadır. Bunlardan 28’i bakkal ve market,15’i kahvehane, 6’sı çay ocağı, 9’u içkili lokanta ve birahane, 3’ü içkisiz lokanta, 14’ü giyim, konfeksiyon ve tuhafiye, 11’i berber ve kuaför, 6’sı tekel bayi, 15’i tost, piknik ve büfe, 7’si yem, un ve toptan gıda, 3’ü beyaz eşya ve showroom, 6’sı demir doğrama, kaynak, kalaycı ve su tesisat işleri, 3’ü tüp bayi, 3’ü fotoğrafçı, 2’si değirmen, 2’si mermer, 1’i otel, 2’si camcı, 3’ü dondurma ve pastane, 4’ü odun kömür ve inşaat malzemeleri, 2’si peynir ve soğuk hava deposu, 1’, komisyon evi, 2’si playstation, internet, cd kaset satışı, bilgisayar ve elektronik teknik servisi 3’ü telefon tahsilat ve iletişim, 6’sı dershane ve kitap kırtasiye, 1’i kuyumcu, 2’si eczane, 2’si petrol işleri, 4’ü nalbur, 4’ü ayakkabı tamir ve satıcısı, 5’i fırın, 2’si kasap, 4’ü zücaciye ve saatçi, 8’i mobilyacı ve marangoz, 3’ü terzi ve perdeci, 1’i av malzemesi satışı, 2’si oto tamir ve lastikçi, 1’i semerci, 1’i parfüm ve çiçekçi, 1’i de yeşil Pertek kooperatifi dir (Tablo 18).
Görüldüğü üzere Pertek’te ticaret hanelerin türü bakımından bir çeşitlilik bulunsa da sayı bakımından çok zengin olduğunu söyleyemeyiz, yine sağlık hizmetleri bakımından ilçede sadece bir hastanenin varlığı hizmet olarak yetmekte fakat fonksiyonel anlamda çok fazla da bir çekicilik arz etmemektedir.
Bunların esas nedeni ise çalışma alanımızın iki şehrin neredeyse tam ortasında bulunmasıdır. Güneyde Elazığ kuzeyde ise bağlı Bulunduğu il olan Tunceli’nin varlığı özellikle ekonomik anlamda Pertek’in gelişmesine çok fazla olanak vermemiştir. Yine Pertek Đlçe Merkezinde günlük ihtiyaçlara yönelik ticaretin gelişmesinin ve toptan ticaretin büyük oranda geri kalmasının temel sebebi de yine bahsi geçen Elazığ ve Tunceli illerine olan yakınlığından kaynaklanmaktadır.
Sonuç olarak Doğu Anadolu Bölgesi'nde nüfusu 5 000 ile 10 000 arasında olan yerleşmeler genellikle ilçe merkezi olarak idari statüde bulunurlar, fakat bu
yerleşmelerin birçoğu hizmet fonksiyonu gelişen hala tarım kasabası kimliğinden çıkamamışlardır. pertek ilçesi de 45 köyün idari merkezin konumundadır, fakat ilçe merkezinin kendisi bütün ticari aktivitelerini, sağlık gibi ihtiyaçlarını Elazığ ve Tunceli illerinden karşılamakta ve dolayısıyla da bir şehir kimliğinden uzak bir görünüm sergilemektedir. Pertek kasabasında hizmet fonksiyonu I. Fonksiyon olarak görünse de hala bir tarım kasabasıdır. Hizmetler sektörünün ağırlıkta olduğu tüm yerleşmeler de olduğu gibi Pertek’te de yönetim merkezi olmaları ve bu idarî fonksiyon nedeni ile savunma, kamu gibi görevlerde çalışanların oranlarının fazlalığı, bu sektörün ilk sırada yer almasını sağlamıştır.