Konut Alanları

Đnceleme alanımızın ilk kuruluş tarihi bilinmemesine rağmen, yer değiştirmiş olduğunu ve ilk kuruluş yerinin bugün Keban Baraj Gölü suları içerisinde bir ada görünümünde olan Pertek Kalesi (Kerar Mevki) olduğunu söyleye biliriz. Bu fikri bize o bölgede bulunan eski camiler, kiliseler ve bazı tarihi eserler vermektedir. Bu tür kalıntıların mevcudiyeti bize ilk kuruluş yerinin tespitini kolaylaştırmaktadır. Ayrıca coğrafi bir tespit yapacak olursak, “bugün olduğu gibi, geçmişte de iklim, su, toprak, ulaşım ve savunma durumu yerleşim alanlarının seçiminde birinci derecede etkili olmuştur” (ÖZÇAĞLAR, 1994, s. 220). Đşte bu bilgiler ışığında düşünüldüğü zaman, Pertek kalesinin Murat Nehri’nin (şimdiki Keban Baraj Gölü) hemen kenarında yer alması, etrafının alüvyonlu ve çok verimli topraklarla çevrili olması, Harput ve Dersim arasında bir geçiş noktası olması bu bölgenin neden yerleşim yeri olarak tercih edildiğini bize açıklar.

Çalışma alanımızdaki ilk yapılar 1071 yılında Mengücekoğulları tarafından yaptırılan Pertek kalesi, 1570 yılında yapılan Çelebi Ali Camii ve 1572 yılında yapılan Bay sungur camii’dir.

Ortalama yükseltisi 1,025m olan ilçe merkezi akarsuların getirdiği verimli alüvyonların oluşturduğu birikinti yelpazesi üzerinde 947km²’lik bir alanda yer almaktadır.

Pertek Đlçe Merkezi’nde tarım alanlarından sonra en büyük alanı konutlar kaplar. Konutlar daha çok iş ve ticaret alanlarının çevresinde, tarım alanlarının ise kenarlarında gelişme göstermiştir(Harita12). Daha önceki bölümlerde de değindiğimiz gibi çalışma alanımız yer değiştirmiştir. Bu yer değiştirme sonrasında kurulan ilk mahalle olarak belirlenen cami-i kebir mahallesinde geleneksel mimariyi yansıtan bina tiplerini nadiren olsa da görmekteyiz. Diğer yandan özellikle 1900’lü yıllardan sonra kurulan yeni mahallelerde, oturma alanlarının planlı ve modern görünüşlü oldukları dikkat çekmektedir (Fotoğraf 18).

Fotoğraf 18: Kaledibi Mahallesindeki Yeni Đnşa Edilmiş Konutlar

Çalışma alanımızda yerleşmeler genelde belirli merkezler etrafında toplanmıştır. Özellikle iş ve ticaret alanlarının çevresi bütünüyle konut alanlarıyla kaplıdır. Fakat ilçedeki konutlar genel olarak doğu-batı yönlü bir gelişme göstermiştir. Bunun ana sebebi kuzeydeki Süpürgeç dağı ve güneydeki Keban Baraj Gölü’nün varlığıdır. Bu fiziki şartlar dolayısıyla ilçe merkezi doğu-batı doğrultulu bir gelişme göstermektedir. Ayrıca gelişme yönü ülke genelinde olduğu gibi batıya doğrudur. Bunun en önemli sebepleri ise; Baraj Gölü’nün manzarası, feribot iskelesinin bu alanda bulunması ve bu gün itibariyle de Termal Tesisin şehrin batı kısmında bulunmasıyla gelişmeyi bu yönde etkileyeceğini düşüne biliriz.

Aynı zamanda Pertek Đlçe Merkezi’nin en doğu kısmında bulunan ve yükselti olarak da en yüksek mahallesi olan Derebaşı Mahallesi ilçe merkezine uzak olması sebebiyle belediye tarafından imar planına dahil edilmemiştir. Fakat ileriki dönemde yapılacak olan imar planına bu mahallenin de dahil edilmesi planlanmaktadır. Derebaşı mahallesinin bir diğer özelliği ise evlerin genelde bahçeli olması ve burada yaşayan insanların genelde yaz aylarında bu evleri kullanmasıdır. Derebaşı mahallesi Đlçe merkezi içerisinde adeta köy olarak kalmıştır (Fotoğraf 19).

Fotoğraf 19: Derebaşı Mahallesindeki Yollara Bir Örnek

Çalışma alanımız beş mahalleden oluşmaktadır bunlar; Kaledibi, Soğukpınar, Đstiklal, Cami-i Kebir ve Derebaşı mahalleleridir. Đlçe merkezinde toplam 1,666 adet konut mevcuttur. Bunlardan 924 tanesi Đstiklal Mahallesinde, 320 tanesi Kaledibi Mahallesinde, 182 tanesi Soğukpınar Mahallesinde, 129 tanesi Cami-i Kebir Mahallesinde, 111 tanesi ise Derebaşı Mahallesindedir (Harita 11).

Pertek Đlçe Merkezinde yer seçimine baktığımız zaman doğru bir yer seçimi yapıldığını söyleye biliriz. Şehir Süpürgeç Dağının eteklerine kurulmuştur ve böylece güneyde kalan verimli tarım arazileri gereksiz yere işgal edilmemiştir. Bağ bahçe alanları ise Konut alanlarının hemen güneyinde bulunmaktadır. Đmar planına dahil edilmediği için net olarak haritamız da görünmese de bağ ve bahçe alanlarının en çok Derebaşı Mahallesi civarında toplandığını yapılan gözlemlerden yola çıkarak söyleye biliriz.

Çalışma alanımızda evler genelde 1-2 katlıdır. Bunlar özellikle Kaledibi, Derebaşı ve Cami-i kebir gibi mahallelerde görülmektedir. Đstiklal ve Soğukpınar Mahallelerinde ise genelde 1-2 katlı binalar olmakla birlikte 3-4 nadiren 5 katlı binalar görülmektedir. Tarımsal bir kültüre sahip olan Pertek halkı genelde tek katlı veya bahçeli evlerde yaşamayı tercih etmektedir.

Çalışma alanımızda yapı malzemesi olarak genellikle briket ve tuğla kullanılmıştır. Şehirde özellikle eski yapılarda kerpiç malzeme kullanılmıştır (Fotoğraf 20). Nadiren taş yapılara da rastlanır (Fotoğraf 21). Bunun dışında yeni yapılan binalarda ise genelde betonarme karkas kullanılmakta, duvarlar ise çoğunlukla brikettir.

Fotoğraf 21: Hükümet Caddesi Üzerindeki Taş Malzemeli Ev

Pertek Đlçe Merkezinde 1666 adet konut bulunmaktadır. Belediye de bu konutların yapı malzemelerine ilişkin kayıtlar bulunmadığı için kaçının kerpiç, kaçının kesme taş veya kaçının karkas olduğu hakkında herhangi bir rakam veremiyoruz. Fakat arazideki gözlemlerimize dayanarak söyleye biliriz ki; kerpiçten yapılmış konut sayısı göz ardı edilemeyecek kadar yoğundur. Özellikle çalışma alanımızın bir mahallesi olan Derebaşı Mahallesi ilçe merkezinde adeta bir köy özelliği göstermektedir. Bu mahalledeki konutların çoğunda, yeni yapılanlar hariç, kerpiç malzeme kullanılmıştır. Buradaki konutların çoğu da bahçe içerisine yapılmıştır (Fotoğraf 22).

Fotoğraf 22: Derebaşı Mahallesindeki Bahçe Đçi Kerpiç Evlere Bir örnek

Đnceleme alanımızdaki kerpiç konutların bir kısmı ise harabe halindedir (Fotoğraf 23).

3.1.10 Ekonomik Fonksiyon Alanları