Dış Mekân Süs Bitkileri

✓ Süs bitkileri üretimi; mevsimlik çiçekler, iç ve dış mekân süs bitkileri, ağaçsı bitkiler, çalılar, toprağı saran bitkiler, soğanlı bitkiler gibi pek çok farklı çeşit ile alternatif bir tarımsal ürün grubudur.

✓ Türkiye, dış mekân süs bitkileri yetiştiriciliğinde uygun iklimsel ve coğrafi koşulları, stratejik konumu, pazar ülkelere yakınlığı, ucuz iş gücüne sahip olması gibi önemli avantajlara sahiptir.

✓ Dış mekân süs bitkileri üretiminde lider ülkelerin üretim alanlarında en fazla artış %1042 ile Fransa’da olmuş, Fransa’yı İspanya (%230) ve Türkiye (%64) izlemiştir (AIPH and Union Fleurs, 2010-2016).

✓ 2016’da İzmir’de üretilen çeşitli dış mekân süs bitkilerinin neredeyse tamamı Küçük Menderes Havzası’nda üretilirken, Türkiye’nin dış mekân süs bitkisi ihtiyacının %43’ü yine Havza’dan karşılanmaktadır.

15Diğer tüm koşullar ve fiyatlar sabit kabul edilip, yalnızca verim kaybı sonucu rekolte düşüşü sonucu tahmin edilen değerlerdir.

Şekil 15: Karşılaştırmalı Dış Mekân Süs Bitkileri Üretimi (adet) (TÜİK¹⁶)

İzmir; uygun iklimsel ve coğrafi koşulları, stratejik konumu, pazar ülkelere yakınlığı ve aile iş gücüne sahip olması sebebiyle dış mekân süs bitkileri yetiştiriciliğine uygundur. İzmir’e bağlı başta Bayındır, Ödemiş, Tire ve Urla olmak üzere 13 ilçede süs bitkisi üretimi yapılmaktadır (Tarım ve Ormancılık Bakanlığı İl Müdürlüğü, 2018). KMH’de ise iç ve dış mekân süs bitkilerinin üretim ve pazarlamada ön plana çıkacağı ve gelecek beş yıl içerisinde yıllık %7 oranında büyüyeceği beklenmektedir (İBB, 2016). Havza’daki yerel girişimlerin yanı sıra son yıllarda diğer illerden gelerek yatırım yapan firmalar da bu üretimin gelişmesine ve yeni teknolojik yatırımlara katkı sağlamışlardır.

Yerel kurumların işbirliği ve destekleriyle üretim maliyetlerinin düşürülmesi ve yaygınlaştırılmasına yönelik yeni yatırımlar, yerel üreticilerin dış mekân süs bitkileri üretimine yönelmelerine neden olmuştur.

Dış mekân süs bitkileri üretiminin temel aşamaları

Dış mekân süs bitkileri üretim zincirinin 3 temel aşaması girdi temini (iş gücü, enerji, sulama, gübre, ilaç, tohum, mekanizasyon, sarf malzemeleri, teknik destek, finansman, ambalaj malzemeleri), tarımsal üretim (mevsimlik süs bitkileri, çalı grubu, ağaç/fidan, yer örtücü), satış ve pazarlamadır (Şekil 16).

Şekil 16: Dış Mekân Süs Bitkileri Üretim Zinciri

Kaynak: Frankfurt School çalışmaları.

16 Diğer ülkelerle karşılaştırmalı üretim miktarları incelenmek istendiğinde, karşılaştırma yapılacak halka açık güncel veri bulunamamıştır. Bu sebeple dış mekân süs bitkileri için karşılaştırmalı üretim tablosu yalnızca yurt içi verileri kapsamaktadır, ayrıca 2012 yılına ait yurtiçi veri TÜİK kaynaklarında da mevcut değildir.

- 100.000.000 200.000.000 300.000.000 400.000.000 500.000.000 2013

2014 2015 2016

2013 2014 2015 2016

Türkiye 348.426.162 456.026.600 451.142.538 412.227.915

İzmir 97.818.800 146.573.450 163.979.403 180.275.419

KMH 95.115.100 143.858.050 161.564.003 177.860.019

Türkiye İzmir KMH

2016 KMH/TR:

%43 KMH/İZ:

%98,6

Dış mekân süs bitkileri yetiştiriciliği, özellikle küçük ölçekli tarımsal işletmeler için önemli bir gelir kaynağıdır. Aile işletmelerinin yoğun olduğu sektörde, kırsalda yer alan kadın ve gençler için önemli düzeyde istihdam sağlamaktadır. Bununla birlikte, sektördeki büyük işletmelerin de Havza’da faaliyet göstermesiyle süs bitkileri yetiştiriciliği, tüm yıla yayılmış istihdam olanakları yaratarak bölgeden göçün önlenmesine yardımcı olmaktadır.

Ayrıca süs bitkileri üretim zincirinde kooperatiflerin üretim planlaması ve pazarlamada büyük payı olmasından dolayı üreticilerin birlikle iş yapma bilinci gelişmiştir.

Havza’da üretilen süs bitkileri genelde belediye ve peyzaj firmaları tarafından satın alınmaktadır. İhracat, yalnızca fidancılık alanında gerçekleştirilirken; diğer süs bitkileri kategorilerinde sektörün kalite standartlarını yakalayamaması ve mevsimsellik gibi nedenlerle ihracat yapılamamaktadır.

İklim değişikliği ve olası etkileri

İklim değişikliğinin sonuçları, üretim zincirinin her halkası üzerinde farklı kırılganlıklara neden olabilmektedir.

Değişimlerin yaratabileceği bu kırılganlıkların üretim zinciri oyuncuları ve rolleri üzerindeki olası etkileri, adaptasyon kapasiteleri ve öneriler Tablo 19’da sunulmuştur. Dış mekan süs bitkilerinin üretim geçmişi ve eğilimler, Havza’daki üretim ve değer zinciri, üretim zinciri boyunca iklim değişikliği risk analizi konularını içeren bilgiler ise Ek 3’te detaylandırılarak anlatılmıştır.

Tablo 19: KMH’de 2021-2050 yılları arası iklim değişikliğinin dış mekân süs bitkileri üretimine etkileri, adaptasyon kapasitesi ve öneriler

İklim değişikliği

faktörleri Alt Başlıklar Olası Sonuç Girdi Temini

Tarımsal Üretim Aşaması Pazarlama - Satış

Adaptasyon

kapasitesi Öneriler

Süs Bitkileri Üretimine

Etkisi Rekolteye Etkisi Kaliteye Etkisi

Ürünün

artış Önemsiz olumlu etki.

Çiçek açma

Aşırı sıcaklık Fizyolojik etki aşırı sıcaklık bazı türlerin güneş yanıklığına maruz

oranda düşüş Kalitede azalma

KMH'de her

Toprağın su kaybını önleyecek malçlama, gölgeleme ve sisleme finansmanı

Sulama suyu ihtiyacı

↓ Bitki su ihtiyacında mevsimlik, tek yıllık, enerji ve maliyet artışı

Tür ve çeşide göre

−Basınçlı ve modern sulama sistemleri finansmanı.

−Su kuyularının iyileştirilmesi

Nispi nem Hastalıklar ↓ Nispi nemde %1,3 azalma

Pestisit talebinde düşüş

Hastalıkların

azalmasında olumlu etki Önemsiz olumlu etki

Dolu

Yaprak, fide, fidan kalite kaybı

Rüzgar hızı Mekanik etki

↑ İklimsel frekans aralıklarında artıştan dolayı fırtınalı gün sayısında nispi artış

Fide-fidan

talebinde artış Fide, fidan, yaprak kaybı

Rekoltede dikkate alınmayacak küçüklükte azalış

Kaliteyi yüksek oranda düşürücü etki

Ürünün kalite düşüşüne bağlı olarak değerinde hafif düşüşlere neden olabilir.

Tarım sigortaları farkındalık artıyor

−Tarım Sigortası

Karbondioksit artışı

Vejetatif büyüme

↑ Havada

karbondioksit artışı Önemsiz etki. Vejetatif büyümede olumlu gelişme

Verimlilikte çok az artış

Ürün kalitesinde artış

Ürün kalitesinde artışa paralel ürün değerinde artış.

Karbon salınımı bilinci yetersizliği

−Karbon salınımını azaltıcı önlemler için bilinç oluşturma

−Ağaçlandırma destekleri

Olumlu Önemsiz Hafif olumsuz Orta derecede olumsuz Önemli derecede

olumsuz ↑ artış ↓azalma → sabit/etkisiz

İklim değişikliğinin üretim zincirinde yaratılan değere etkileri

Havza’da süs bitkileri yetiştiren üreticilerin, talepleri iyi öngörebildikleri takdirde üretim desenini değiştirerek iklim değişikliğinden faydalanabilme olasılığı oldukça yüksek görünmektedir. İklim değişikliğinin Havza’daki dış mekân süs bitkileri üretimine etkileri türlere göre değişecek, kurakçıl bitkilerin üretimi uyum kapasitesini artıracaktır. Artan sıcaklığın sulama ihtiyacını artırmasıyla kuraklığa toleransı yüksek çeşitlerin üretimi yaygınlaşabilir. Çalı grubu bitkilerin üretiminde oldukça avantajlı olan Havza, peyzaja yönelik kurakçıl bitkilerin üretiminde büyük potansiyele sahiptir. Su talebi az olan kurakçıl bitkiler kamuca yapılan peyzaj alanları ve sahil bölgelerinde pazar bulabilecektir.

Havza’da iklim değişikliğinin, yaz ayları hariç bitkilerin vejetatif büyümesine olumlu etkisi olacağından kalite artacaktır. Sökülme veya rootball (bitki sarma bezi) gereken çok yıllık bitkilerde sökme aralığı azalacaktır. Tüm bunlar depolama maliyeti gibi ek maliyetleri de beraberinde getirecektir. Suya hassas çeşitlerde insan faktörü veya su yetersizliğinden kaynaklı olarak %2-5 oranında verim kaybı olabilir. Bu değer ise Havzada dış mekan süs bitkileri üretimi konusunda yatırım yapan şirketler ve üreticileri daha az su isteyen bitkilere ve etkin su tasarrufu yatırımlarına yönlendirecektir. Ancak birçok türde kalite artışı beklendiğinden, bahsi geçen verim kayıpları tolere edilebilecektir¹⁷.

Diğer taraftan, iklim değişikliği ile özellikle belediyeler ve zincir mağazalarla çalışan kooperatiflerin ürünleri depolama imkânlarında sorunlar oluşabilecek ve buna bağlı pazarlama süresi daralabilecektir. Bu nedenle etkin depolama, stok kontrol ve dağıtımda uygun sistemlerin geliştirilmesine yönelik yatırımlar kaçınılmazdır. Öte yandan, ürün kalitesinde olası düşüşler, ürünlerin ekonomik değerini etkileyerek pazar imkânlarını daraltacaktır.

Bu nedenle sıcaklığa ve su kısıtlılığına dayanıklı türler yaygınlaştırılmalı ve pazarın taleplerini yönlendirici mekanizmalar oluşturulmalıdır.