Medya okuryazarlığı öncesinde okuma-yazma becerilerinin olduğu gibi vatandaşların topluma katılabileceği ve devletin vatandaşların davranışlarını ve amaçlarını
düzenleyebileceği bir temel yöntem, haktır (Livingstone, 2004). Hobbs’a (2010) göre modern kültüre tam katılım sağlayabilmek sadece medya mesajlarını tüketmek değil aynı zamanda onları oluşturmak ve paylaşmayı da gerektirmektedir.
Uluslararası Yetişkin Eğitimi Konferansı (CONFINTEA) sonuç raporunda “demokrasi ve aktif vatandaşlık” yanında “medya ve ICT (bilgi ve iletişim teknolojileri)” da yetişkin eğitimin beş önceliğinden biri olarak belirtilmiştir. Medya okuryazarlığı sadece gençler için değil aynı zamanda yaşlılar, ebeveynler, öğretmenler ve medya çalışanları için de temel beceridir. Bu bağlamda vatandaşlık sorumluluklarını geliştirmek için en öneli araçlardan birisidir. Medya okuryazarlığı bireylerin daha bilinçli karar verebilmesi için oldukça önemlidir. Vatandaşlar görmek istediklerini seçmek için ellerinde araçlar oldukça ve yapmış oldukları seçimlerin sonuçlarını daha iyi değerlendirebilme şansına sahip olacak böylelikle de daha özgür olacaklardır (UNESCO, 2009).
Medya okuryazarlığı bağımsız ve izole edilmiş bir beceri olarak değil aksine diğer beceri ve okuryazarlıkları içeren ve çevreleyen bir beceri olarak ele alınmamalıdır. Medya okuryazarlığı aktif vatandaşlık için önemli ve ifade özgürlüğünün ve bilgi edinme hakkının geliştirilmesinde anahtar bir parçadır. Bu sebeple medya okuryazarlığı katılımcı demokrasi ve kültürlerarası diyalog için de önemli bir unsurdur (European Commission, 2007a). Avrupa Komisyonu’nun medya okuryazarlığının farklı alanlar ve özellikle de aktif vatandaşlıkla ilişkisini ortaya koyan bu ifadeleri komisyon tarafından bir kavram haritasıyla şu ifade edilmiştir. (bakınız Şekil 9).
Avrupa Komisyonu’na göre medya okuryazarlığı aktif vatandaşlık, medya eğitimi ve eleştirel ve yaratıcı yetenek ve beceriler ile doğrudan ilişkilidir. Medya okuryazarlığının aktif vatandaşlık bağlamında; kültürlerarası diyalog, demokrasi, bilgi edinme hakkı, ifade özgürlüğü, kamusal alana katılım, düzenleyici otoriteler ve medya profesyonelleri ile ilişkilendirilmiş olması medya okuryazarlığının hangi vatandaşlık becerileriyle ilişkili olduğuna işaret etmektedir.
Bunun yanı sıra medya okuryazarlığının geleneksel okuryazarlık, görsel işitsel okuryazarlık ve dijital okuryazarlık ile de doğrudan ilişkilendirilmiş olması ve medya eğitimi bağlamında formal eğitim, informal eğitim, aile eğitimi, etik ve değerler eğitimi ve medya ile etkileşim kavramları ile ilişkilendirilmesi oldukça önemlidir.
Şekil 9 Medya Okuryazarlığı ve İlgili Kavramlar
Avrupa Birliği medya okuryazarlığını günümüz bilgi toplumunda aktif vatandaşlık için oldukça önemli bir beceri olarak görmektedir (European Commission, 2012). Avrupa Komisyonu 2009’da yayınladığı tavsiye kararıyla üye ülkeleri bütün vatandaşlara medya okuryazarlığı eğitimi sağlama ve eğitim programlarında zorunlu olarak bulundurma ve medya okuryazarlığını aktif vatandaşlık için bir ön şart olarak benimsemelerini tavsiye etmektedir (Commisssion of the European Communities, 2009).
Avrupa Komisyonu’na göre; internet ve bilgi teknolojileri kullanımı Avrupa’da oldukça yaygındır ancak farklı yaş grupları ve sosyo-ekonomik durumdaki insanlar arasında bu teknolojilere ulaşma hususunda farklılıklar vardır. Bu farklılıklar ve sosyal dışlamayı arttırmaktadır, bu sebeple toplumun bütün tabakaları medya okuryazarlığı becerilerine kavuşturulmalıdır. Bu farklılıkların bireyleri siyasi haklarını kullanmaktan uzaklaştırdığı da öne sürülebilir. Bu bağlamda, medya okuryazarlığı çoğulculuk ve bireylerin medyadaki bağımsızlığı hususunda bir önşart olarak ele alınmalıdır. Böylelikle farklı bakış açıları ve değişik düşünceler, çeşitlilik, tolerans, şeffaflık, eşitlik ve diyalog ile ilgili değerler geliştirilmiş olacaktır (Commisssion of the European Communities, 2009).
Aktif vatandaşlığın öğrenilmesinde hayat boyu öğrenmenin önemli bir yeri vardır. Gerek beşikten mezara gerekse hayat içinde sadece okulla sınırlı kalmayan farklı öğrenme ortamlarında öğrenilmesi aktif vatandaşlığın önemli özelliklerinden birsidir (Hoskins, Villalba ve Saisana, 2012). Bu bağlamda formal, informal, örgün ve aygın eğitim türlerinin aktif vatandaşlığa katkı sağladığı açıktır.
Medya okuryazarlığının farklı eğitim türleri ile ve aktif vatandaşlık ile olan ilişkisi Avrupa Komisyonu’nun “Vatandaşlık Yeterlikleri Bileşik Göstergesi CCCI-2” çalışmasında da vurgulanmaktadır. Avrupa Komisyonu tarafından geliştirilen Aktif Vatandaşlığın öğrenilme sürecini anlatan teorik modelde medya okuryazarlığının, gerek informal eğitim sürecindeki etkisi ( 2. aşama), gerekse vatandaşlık yeterliklerinin içerisinde ele alınması (3. Aşama) Avrupa Birliği bağlamında medya okuryazarlığının aktif vatandaşlığın öğrenilmesi bağlamında ne kadar önemli görüldüğünü ifade etmektedir (European Commission, 2012) (bakınız Şekil 10).
Şekil 10 Aktif Vatandaşlığın Kazanılma Süreci
Kaynak: Hoskins, Villalba, ve Saisana, 2012, s. 13.
Modele göre formal, formal olmayan ya da örtük ve informal eğitim türleri hayat boyu öğrenme bağlamında aktif vatandaşlığın öğrenilmesi hususunda önem arz etmektedir. Modelin ortaya koyduğu kurama göre; farklı öğrenme yaşantıları; formal, informal vb. neticesinde vatandaşlık yeterlikleri geliştirilmekte ve bu yeterlikler de bireylerin aktif vatandaş olabilmelerine olanak sağlamaktadır. Ancak yeterliklerin doğrudan aktif vatandaşlık şeklinde gözlenmediği bazı engellerin aşılması gerektiği de vurgulanmaktadır.
Vatandaşların medya okuryazarlığı eğitimi alması hususunda birçok organizasyon, medya okuryazarlığının amacını vatandaşlık becerileri bağlamında açıklayan vurgulu ifadeler kullanmaktadır. Oxstrand (2009) bu ifadeleri şu şekilde tablolaştırmıştır (bakınız Şekil 11).
Şekil 11 Aktif Vatandaşlık Bağlamında Medya Okuryazarlığının Amaçları
Kaynak: Oxstrand, 2009, s. 21.
Hobbs (2010) medya okuryazarlığı ve dijital okuryazarlığı yeterliklerini açıkladığı çalışmasında günümüz toplumlarında sosyal medyanın, dolayısı ile medya okuryazarlığının bireyin ve toplumun ilişkisini belirlemekte önemli rol oynadığını belirtmektedir. Hobbs, ayrıca medya okuryazarlığı hususunda bazı grupların; azınlıkların
•Medya okuryazarlığının amacı toplumu anlamak ve demokratik hayata katılmak için potansiyel araç olan bütün medya türlerine erişim sağlamaktır
•Uluslararası değişimler ve küreselleşme fenomeni gündemdeyken medya okuryazarlığı kültürlerarası anlayışı geliştirmeli ve yerel kültürleri her yerde teşvik etmelidir
•Medya okuryazarlığıvatandaşlık ve insan hakları eğitiminin bir parçası olan insanların yetkilendirilmesine ve toplumdaki paylaşılan sorumluluk hissinin geliştirilmesine katkıda bulunur
•Medya okuryazarlığı çocuklara demokratik haklar ve vatandaşlık sorumluluları bağlamında medyanın etkili kullanılmaı becerisini kazandırmalıdır
UNESCO
•Avrupa komisyonu günümüz bilgi toplumunda medya okuryazarlığını aktif vatandaşlık için önemli bir faktör olarak görmektedir
•Medya okuryazarlığı aktif ve tam vatandaşlık için en önemli
şartlardan ve içerisinde kültürlerarası diyaloğun geliştirilmesi gereken bağlamlardan birisidir.
•Günümüz bilgi toplumunda medya okuryaarlığı aktif vatandaş olabilmek gerekli şartlardan birisidir
Avrupa Komisyonu
•Demokratik haklar ve vatandaşlık sorumlulukları uygulamaları bağlamında medyanın etkili kullanımını sağlamak1
European Charter of Media Literacy
•Medyanın vatandaşlık haklarından terorizme kadar küresel olayları yönlendirmede büyük rolü vardır
AML
•Medya ve medya mesajları inaçları, tutumları, değerleri, davranışları ve demokratik süreci etkileyen araçlardır
•Medya okuryazarlığı demokratik toplum için önemli olan biliçli, düşünceli ve katılımcı bireyler yetiştirir
AMLE
•Medya okuryazarlığı toplumda medyanın rolünü anlamamıza olanak sağlamanın yanında demokratik vatandaşlık için önemli olan sorgulama ve kendini ifade etme becerilerini geliştirir
ve çocuklarının, gençlerin ve ailelerinin, özel eğitime muhtaç öğrencilerin, ergenlik çağındaki bireylerin, göçmenlerin ve yaşlıların vatandaşlık becerilerinin geliştirilmesi amacıyla medya okuryazarlık düzeylerinin geliştirilmesinin önem arz ettiği vurgulamaktadır (Hobbs, 2010).
Özellikle son on yılda gerçek bir sosyal medya devrimi yaşanmakta ve insanlar için sosyalliği, hareketliliği ve eğlenceyi ifade ettiğinden sosyal medyaya olan ilgi günden güne artmaktadır. Aktif vatandaşlık ve bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanımı alanında genç nesil ebeveynlerine göre daha etkilidir. Gençler aktif vatandaşlığa istekli olduklarında sahip oldukları sosyal medyayı kullanma becerileri kitleleri sokağa taşımakta da etkili olabilmektedir. Sosyal medyanın vatandaşların aktiflik düzeyine olan katkısı Ortadoğu’da meydana gelen, “Arap Baharı” olarak adlandırılan “demokratik” isyan hareketlerinde ya da İngiltere’de öğrencilerin üniversite harçlarını protesto etmek için yaptığı gösterilerde açıkça gözlemlenmiştir. Benzer bir şekilde Yunanistan’da üniversite öğrencilerin geleceğe yönelik kaygılarını ifade ediş hareketinde de sosyal medyanın kitleleri bir araya getirme ve aktif vatandaşlık bağlamında ne kadar etkili olduğunu gözlemlenmiştir.
Bu bağlamda medya okuryazarlığının bireylerin aktif vatandaşlığını ve topluma katılımını etkilediği oldukça açıktır. Ancak orta yaş ve üzerindeki vatandaşların özellikle son yıllarda gelişen sosyal medya konusunda geçler kadar bilgi ve beceriye sahip olmaması, eşitlik ve sosyal birleşme anlamında aktif vatandaşlığın önünde bir engeldir. Toplumu oluşturan vatandaşların gerek formal, gerekse informal eğitim vasıtasıyla medya okuryazarlık düzeylerinin geliştirilmesi, dolayısı ile aktif vatandaşlık için bir gereklilik olan medya okuryazarlığı becerilerine sahip olmaları günümüz demokratik toplumlarında büyük önem taşımaktadır.
YÖNTEM
Bu bölümde, araştırmanın modeli, evren ve örneklem, veri toplama aracının geliştirilmesi, aracın geçerlik ve güvenirlik çalışmaları ile verilerin analiz edilmesinde kullanılacak süreç ve yöntemler açıklanmıştır.
3.1. Araştırmanın Modeli
Bu araştırma, tarama modellerinden karşılaştırma türü ilişkisel tarama ile yapılmıştır. Tarama modelleri, geçmişte ya da şu anda var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma modelleridir. Bu modellerde esas amaç, var olan durumu olduğu gibi betimlemektir. Karşılaştırma türü ilişkisel tarama modellerinde, en az iki değişken bulunup bunlardan birine göre gruplar oluşturularak diğer değişkene göre aralarında bir farklılaşma olup olmadığı incelenir (Karasar, 2005). Karşılaştırma türü ilişkisel tarama niteliğinde olan bu araştırmada öğretmen adaylarının medya okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi ve aktif vatandaşlığın “temsili demokrasiye katılım” ve “protesto ve sosyal değişime katılım” alt boyutlarındaki düzeyleri arasındaki ilişki açısından irdelenmesi amaçlanmıştır.
Öğretmen adaylarının aktif vatandaşlığın “temsili demokrasiye katılım” ve “protesto ve sosyal değişime katılım” alt boyutlarındaki düzeyleri araştırmanın bağımlı değişkenini oluşturmaktadır. Medya okuryazarlık düzeyi ise araştırmada bağımsız değişken olarak ele alınmıştır. Bu bağlamda araştırmada, öğretmen adaylarının medya okuryazarlık düzeyleri ile aktif vatandaşlığın “temsili demokrasiye katılım” ve “protesto ve sosyal değişime katılım” alt boyutlarındaki düzeyleri arasındaki ilişki incelenecektir.
Bunun yanında öğretmen adaylarının demografik bilgileri; cinsiyet, öğrenim gördükleri sınıf ve anabilim dalı, öğretim türü yanında ailelerinin sosyo- ekonomik düzeylerini gösteren; anne ve babalarının eğitim durumları, ailenin aylık geliri, kardeş sayısı, mezun olunan lise türü, bilgisayara ve internet bağlantısına sahip olma durumu da, bazı analizler için bağımsız değişken olarak ele alınacaktır.