Malzeme

Taş malzeme; başkent İstanbul ve Anadolu’ da yaygın kullanım alanına sahiptir. Merkezde Hızır Bey Hamamı’ nın dış cephesinin beden duvarlarında ve aydınlık fenerinde, Babaeski ilçesi Osmanlı (Fatih) Hamamı doğu, batı ve kuzey cephelerin beden duvarlarında, Lüleburgaz ilçesi Sokullu Mehmet Paşa Hamamı’ nın beden duvarlarında ve aydınlık fenerlerinde kesme taş şeklinde kullanılmıştır.

Babaeski Osmanlı (Fatih) Hamamı güney cephesinin beden duvarlarında, Vize ilçesi Ferhat Bey Hamamı kadınlar ve erkekler bölümünün beden duvarlarında moloz

138

taş kullanılmıştır. Yıkık vaziyetteki Kıyıköy Hamamı’ nda moloz taş malzeme şeklinde kullanılmıştır.

4.3.2.2. Kurşun

Kurşun; üst örtüde özellikle kubbelerde yaygın olarak kullanılan bir yapı malzemesidir. Merkezde Hızır Bey Hamamı soğukluk, aralık ve sıcaklık bölümlerinin üst örtüsü olan kubbe kurşunla kaplanmıştır. Aydınlık fenerinin üst örtüsü olan kubbecik, hela, traşlık, külhan ve su deposunun üst örtüsü olan tonozlar kurşunla kaplanmıştır. Babaeski ilçesi Osmanlı (Fatih) Hamamı’ nın aralık bölümü, sıcaklık bölümü ve halvet hücrelerinin üst örtüleri kurşunla kaplıdır. Lüleburgaz ilçesi Sokullu Mehmet Paşa Hamamı kadınlar ve erkekler bölümlerinin üst örtüsü olan kubbeler kurşunla kaplanmıştır. Kubbelerin ortasında yer alan aydınlık fenerlerin üst örtüsü olan kubbeciklerde kurşunla kaplıdır. Vize ilçesi Ferhat Bey Hamamı’ nın kubbe ve tonozları dökülmeye başlayan beton sıvalar arasından kurşunla kaplı olduğu gözlemlenmiştir.

4.3.2.3. Mermer

Mermer malzeme Kırklareli ve ilçelerindeki hamamların kitabelik bölümü, göbek taşı ve kurnalarda kullanılmıştır.

Merkezde Hızır Bey Hamamı erkekler bölümü girişindeki tamir kitabesi, soyunmalık bölümünün ortasındaki havuz ve sıcaklık bölümlerinde bulunan göbek taşı ve kurnalarda mermer malzeme kullanılmıştır. Babaeski ilçesi Osmanlı (Fatih) Hamamı kitabelik bölümü, sıcaklık bölümündeki göbek taşı ve kurnalarda mermer malzeme kullanılmıştır. Vize ilçesi Ferhat Bey Hamamı erkekler bölümü girişindeki tamir kitabe, sıcaklık bölümündeki kurnalar ve göbek taşı mermer malzemelidir.

4.3.2.4. Tuğla

Kırklareli ve ilçelerindeki hamamlarda tuğla ikinci ana yapı malzemesi olarak kullanılmıştır. Kubbelerin yalıtım sisteminde, kemerler ve kubbe geçişlerde kullanım alanı bulmuştur. Babaeski ilçesi Osmanlı (Fatih) Hamamı’ nın doğu, batı ve kuzey cephenin beden duvarlarında kesme taş malzeme ile birlikte kullanılmıştır. Güney cephenin beden duvarında moloz taş ile birlikte kullanılmıştır. Bu cephede yer alan

139

soğukluk bölümünün beden duvarında üç adet yan yana sivri kemerli nişler, aralık ve sıcaklık bölümlerinin beden duvarlarına yerleştirilmiş birer adet sivri kemerli nişler tuğla malzeme ile yapılmıştır. Lüleburgaz ilçesi Sokullu Mehmet Paşa Hamamı kubbe yalıtım sisteminde ve kubbeye geçişte tuğla malzeme kullanılmıştır. Vize ilçesi Ferhat Bey Hamamı’ nın erkekler bölümü girişinin sağ ve solunda yer alan pencerelerin üst kısmındaki sivri kemerlerde, külhan bölümünün girişinde yer alan yarım daire şeklindeki kemerde tuğla malzeme kullanılmıştır. Sıcaklık bölümünde kubbeye geçişlerde dökülen sıva sonucu tuğla malzemeler ortaya çıkmıştır. Kıyıköy Liman Hamamı’ nın kubbede, duvarlarda yer alan sağır kemerlerde ve mekânlar arası geçişi sağlayan sivri kemerlerde tuğla malzeme kullanılmıştır.

4.3.2.5. Ahşap

Ahşap malzeme Kırklareli ve ilçelerinde yer alan hamamların genellikle soyunmalık kısımlarında görülmektedir. İl merkezinde Hızır Bey Hamamı soyunmalık bölümünde üst kata geçişi sağlayan merdivenler ve üst katta yer alan tırabzanlar ahşap malzemelidir. Babaeski ilçesi Osmanlı (Fatih) Hamamı soyunmalık kısmının üst katında yer alan tırabzanlar ahşap malzemelidir. Lüleburgaz ilçesi kadınlar ve erkekler bölümü giriş kapıları ahşap malzemelidir.

4.3.3. Yapı Elemanları 4.3.3.1. Duvarlar

Kırklareli ve ilçelerindeki hamamlarda duvarların büyük bir kısmı sağır tutulmuştur. Fakat soyunmalık bölümleri sivri kemer içerisine alınmış dikdörtgen şeklindeki pencerelerle hareketlendirilmiştir. Bu pencerelerin bazıları zemin seviyesinde görülmektedir. Soyunmalık bölümünün tavan seviyesine yakın yerde pencere uygulaması 14.yy. öncesine ait bir özelliktir (Eravşar, 2004: 133). Bu uygulama Kırklareli ve ilçelerindeki hamamlardan sadece Babaeski ilçesi Osmanlı (Fatih) Hamamı’ nın kuzey cephesinde görülmektedir.

4.3.3.2. Pencereler

Pencereler hamamlarda mimari öğe olarak mahremiyet anlayışından ötürü çok fazla tercih edilmemiştir. Yapılan pencerelerde genellikle küçük ebattadır. 14.yy

140

öncesinde tavan seviyesinde yapılan pencereler 15.yy. dan itibaren zemin seviyesine yakın yerde yapılarak cepheler hareketlendirilmiştir (Eravşar, 2004: 134). Kırklareli ve ilçelerindeki hamamlarda pencereler aydınlık fenerinde, soyunmalık bölümünün kubbe kasnağında, zemin seviyesine ve tavan seviyesine yakın yerlerde görülmektedir. Merkezde yer alan Hızır Bey Hamamı’ nın kuzey cephesinde iki adet pencere uygulaması görülmektedir. Sekizgen şeklindeki aydınlık fenerinin her yüzüne küçük pencereler yerleştirilmiştir.

Babaeski ilçesi Osmanlı (Fatih) Hamamı soyunmalık bölümünün kuzey cephesinde üç tanesi tavan seviyesine yakın yerde üç tanesi de zemin seviyesine yakın yerde olmak üzere altı adet pencere vardır. Doğu cephesinde girişin sağ ve soluna birer adet yerleştirilmiştir.

Lüleburgaz ilçesi Sokullu Mehmet Paşa Hamamı erkekler ve kadınlar bölümü girişlerinin sağına ve soluna birer adet, soyunmalık kısımlarının kubbe kasnaklarına üçer adet pencere yerleştirilmiştir.

Vize ilçesi Ferhat Bey Hamamı’ nda ki pencereler erkekler bölümü girişinin sağ ve solunda birer adet bulunmaktadır.

4.3.3.3. Geçiş Elemanları

Kırklareli ve ilçelerindeki hamamlarda kubbe geçiş elemanı olarak tromp ve pandantif kullanılmıştır.

4.3.3.3.1. Tromp

Tromp Kırklareli ve ilçelerindeki hamamlarda çok fazla tercih edilmemiştir. İl merkezinde yer alan Hızır Bey Hamamı’nın sıcaklık bölümünde kullanılmıştır. Lüleburgaz ilçesi Sokullu Mehmet Paşa Hamamı kadınlar ve erkekler bölümlerinin soyunmalık kısımlarında yivli tromp olarak tercih edilmiştir.

4.3.3.3.2. Pandantif

Pandantif, katalog bölümünde yer alan hamamların hepsinde tercih edilmiş bir kubbe geçiş elemanındır. İl merkezinde bulunan Hızır Bey Hamamı soğukluk bölümünde, Babaeski ilçesi Osmanlı (Fatih) Hamamı’ nın sıcaklık bölümünde ve bu bölümde yer alan yıkanma hücrelerinde kubbe geçiş elemanı olarak kullanılmıştır.

141

Lüleburgaz ilçesi Sokullu Mehmet Paşa Çifte Hamam’ın ılıklık ve sıcaklık bölümlerinde, Vize ilçesi Ferhat Bey Çifte Hamam’ ın soğukluk ve sıcaklık kısımlarında kubbeye geçiş elemanı olarak pandantif kullanılmıştır. Yıkık halde olan Kıyıköy Hamamı yerinde yapılan incelemelerde kubbe geçiş elemanı olarak pandantif kullanıldığı tespit edilmiştir.

4.3.3.4. Örtü Elemanları

Kırklareli il merkezi ve ilçelerindeki hamamlarda kullanılan örtü sistemi kubbe, tonoz ve düz tavandır.

4.3.3.4.1. Kubbe

Kubbe, hamam mimarisinde sevilerek kullanılan bir örtü elemanıdır. Soyunmalık ya da soğukluk bölümlerinde tercih edilmediği yapılar olsa da sıcaklık bölümünde vazgeçilmeyen bir mimari öğe olmuştur. Kırklareli ve ilçelerindeki hamamların sıcaklık bölümlerinin üst örtüsünde kubbe tercih edilmiştir.

İl merkezindeki Hızır Bey Hamamı soyunmalık, soğukluk bölümünün orta kısmı ve sıcaklık bölümleri kubbe ile örtülüdür. Babaeski ilçesi Fatih Hamamı sıcaklık bölümü ve köşe hücreleri kubbe ile örtülüdür.

Lüleburgaz ilçesi Sokullu Mehmet Paşa Hamamı soyunmalık, ılıklık ve sıcaklık bölümleri kubbe ile örtülüdür. Vize ilçesi Ferhat Bey Hamamı kadınlar ve erkekler bölümünün sıcaklık kısımları kubbe ile örtülüdür. Yıkık halde olan Kıyıköy Hamamı yerinde yapılan çalışmalarda üst örtüsünün kubbe olduğu tespit edilmiştir.

4.3.3.4.2. Tonoz

Lüleburgaz ilçesi Sokullu Mehmet Paşa Hamamı su deposu bölümü yenileme öncesi üst örtüsü tonozdur (Özyurt, 1989: 86).

4.3.3.4.2.1. Beşik Tonoz

Katalog bölümünde yer alan hamamların su deposu, külhan, hela ve traşlık kısımlarında beşik tonoz kullanılmıştır. İl merkezinde yer alan Hızır Bey Hamamı ılıklık bölümünün doğu kısmında yer alan hela ve traşlık kısımları, külhan ve su deposu bölümü beşik tonoz ile örtülüdür. Babaeski ilçesi aralık bölümünün solunda yer alan ve günümüzde havuz olarak kullanılan kare mekânın üst örtüsü beşik

142

tonozdur. Vize ilçesi Ferhat Bey Hamamı’nın aralık bölümünde yer alan hela kısmının üzeri beşik tonozla örtülüdür.

4.3.3.4.2.2. Aynalı Tonoz

Babaeski ilçesi Osmanlı (Fatih) Hamamı soğukluk bölümü, Lüleburgaz ilçesi Sokullu Mehmet Paşa Hamamı yenilenen su deposu bölümü ve Vize ilçesi Ferhat Bey Hamamı traşlık kısmının üst örtüleri aynalı tonozdur.

4.3.3.4.3. Düz Tavan

Düz tavan Kırklareli ve ilçelerindeki hamamlarda çok fazla tercih edilmemiştir. Vize ilçesi Ferhat Bey Hamamı soyunmalık bölümü üst örtüsü düz tavan fakat beton malzeme ile yapılmıştır. Muhtemelen sonradan yapılan tamiri sırasında yapılmıştır.

4.3.3.4.3. Kırma Çatı

Babaeski ilçesi Osmanlı (Fatih) Hamamı soyunmalık bölümünün üst örtüsü kırma çatıdır.

4.3.3.5. Aydınlatma

Hamam mimarisinde aydınlatma ayrıca önem arz etmektedir. Pencereler, aydınlık fenerleri, mazgal pencereler ve kubbeye yerleştirilen ışık gözleri ile hamamların aydınlatılması sağlanmıştır. Hem mahremiyet anlayışı hem de ortamın ısısını korumak için bu mimari öğeler küçük ebatta yapılmıştır.

Kırklareli ve ilçelerinde ki hamamların aydınlatılması için; aydınlık feneri, pencereler ve ışık gözleri (fil gözleri) tercih edilmiştir.

4.3.3.5.1. Aydınlık Feneri

Aydınlık feneri; Yılmaz ÖNGE’ ye göre hamamlarda XVI.yy. dan itibaren kullanılmaya başlanmıştır (Önge, 1978: 121-125).

İl merkezinde yer alan Hızır Bey Hamamı soyunmalık kısımlarının kubbelerine birer adet aydınlık feneri yerleştirilmiştir.

Lüleburgaz Sokullu Mehmet Paşa Hamamı 2013 yılında yapılan yenilemede kadınlar bölümü soyunmalık kısmının kubbesinde yer alan aydınlık feneri yenilenmiş,

143

erkekler bölümünün kubbesi yıkık olduğu için kubbesiyle birlikte aydınlık feneri yeniden yapılmıştır.

4.3.3.5.2. Pencere

Pencereler genellikle soyunmalık bölümünün beden duvarlarında ya da kubbe kasnağında uygulanmıştır.

Merkezde Hızır Bey Hamamı’nın kuzey cephesine yerleştirilen iki adet sivri kemerli pencere ile aydınlık fenerine belli aralıklarla yerleştirilen pencereler erkekler bölümü soyunmalık kısmının aydınlatılmasını sağlamaktadır. Kadınlar bölümündeki pencere uygulaması yalnızca kubbeye yerleştirilen sekizgen şeklindeki aydınlık fenerinin yüzeyinde görülmektedir.

Babaeski ilçesi Osmanlı (Fatih) Hamamı’nın soyunmalık bölümünde girişin sağ ve solunda birer adet, kuzey cephede üç tanesi zemin seviyesine yakın yerde üç tanesi tavana yakın yerde olmak üzere sivri kemerli pencereler görülmektedir.

Lüleburgaz ilçesi Sokullu Mehmet Paşa Hamamı soyunmalık bölümlerinin aydınlatılması girişlerin sağ ve soluna yerleştirilen birer adet pencerelerle ve kubbe kasnaklarına yerleştirilen üçer adet pencereler ile sağlanmaktadır.

Vize ilçesi Ferhat Bey Hamamı’nın erkekler bölümü girişinin sağ ve soluna birer adet sivri kemerli pencere yerleştirilmiştir.

4.3.3.5.3. Işık Gözleri

Hamamlarda temel aydınlatma mimari öğelerinden biri de ışık gözleri (fil gözleri) dir. Kırklareli ve ilçelerinde incelediğimiz hamamlarda altıgen formlu ışık gözleri ve yuvarlak formlu ışık gözleri kullanılmıştır.

4.3.3.5.3.1. Altıgen Işık Gözleri

İl merkezinde Hızır Bey Hamamı ve Vize ilçesi Ferhat Bey Hamamı’nın üst örtüleri olan kubbe ve tonozlarda altıgen formlu ışık gözleri uygulanmıştır. Babaeski ilçesi Osmanlı (Fatih) Hamamı sıcaklık bölümündeki eyvanların ortasında yer alan ışık gözleri altıgendir.

144

4.3.3.5.3.2. Yuvarlak Işık Gözleri

Babaeski ilçesi Fatih Hamamı’ nın aralık bölümünde, sıcaklık bölümünün kubbe ve köşe hücrelerinde yuvarlak ışık gözleri görülmektedir. Eyvanlarda yedi şer adet ışık gözü vardır. Bunlardan ortada ki hariç diğerleri yuvarlak şeklindedir.

2013 yılında yenilemesi biten Lüleburgaz Sokullu Mehmet Paşa Hamamı’ nın kapalı olan ışık gözleri bu esnada açılmıştır.