Maliyet Yaklaşımı

Maliyet yaklaşımında amaç, değerlenmekte olan varlığın yerine koyma veya üretim maliyetinin tahmini ile bir değer göstergesi elde etmektir. Bu yaklaşım, değerlenmekte olan varlık ile tamamıyla aynı veya eşit yarar sağlayan yeni bir varlığın elde edilmesinin maliyetinin, mevcut varlığın ekonomik ömrü boyunca sağlayacağı faydanın ekonomik değeri ile orantılı olduğu varsayımına dayanır. Yaklaşım, bu varsayıma uygun olarak, hesaplanan ikame veya yeniden üretim maliyetinin, değerleme konusu varlığın piyasa değerine eşit olması durumunda gerçekçi olacaktır. Çünkü fark olması durumunda bu fark piyasa tarafından giderilecektir. Maliyet yaklaşımı ile piyasa değerini belirlemek için belirlenen ikame veya yerine koyma maliyetinden fiziki, fonksiyonel ve ekonomik aşınma paylan düşülür. Maliyet yaklaşımının en önemli eksikliği müşterileri, yönetimi, insan kaynaklarını, ürünleri ve bunlara benzer etkenleri, bir başka deyişle örgütsel sermayenin katacağı artı değeri dikkate almamasıdır.95

Herhangi bir işletmenin geçmişte elde ettiği gelirleri gelecekte elde edeceğinin garantisi bulunmamaktadır. Bu nedenle önemli olan işletmenin varlıklarının değeridir. Yatırımcı açısından değerlendirildiğinde, geçmişte çeşitli nedenlerle kar etmiş bir işletmenin karından ziyade, işletmenin varlıklarının maliyet değeri veya piyasa değeri önemlidir.96 Maliyet yaklaşımını temel alan başlıca değerleme yöntemleri; Defter Değeri, Yerine Koyma Değeri, Tasfiye Değeri, Net Aktif Değeri’dir.

3.1.1.1. Defter Değeri Yöntemi

Đşletmenin defter değeri, belirli tarihte tarihi değerlerle kayıtlı varlıkların

muhasebe kayıtlarına göre belirlenmiş değeridir. Defter değeri belirlenirken dikkat edilmesi gereken nokta, şüpheli alacaklar karşılığı, amortisman, toplam borç ve

95 _{YILGÖR, Ayşe Gül. Đşletme Değerlemesi ve Ereğli Demir Çelik Đşletmeleri Üzerine Bir}

Uygulama, Ankara Üniversitesi, SBE, Doktora Tezi, 1998. s.34.

zarar gibi kalemlerin çeşitli muhasebe sistemleri açısından kullanımı ve yapısıdır.97 Defter değeri bir şirkete yapılmış olan yatırımların tarihi maliyetini göstermektedir. Genellikle tarihi maliyetle şirketin cari değerleri arasındaki ilişki zayıf olduğundan birleşmelerde defter değerinin dikkate alınması pek anlamlı olmamaktadır. Ancak firmanın hisse senetlerinin defter değeri cari piyasa fiyatından önemli ölçüde yüksekse, satın alma ve birleşme şartları saptanırken söz konusu değer dikkate alınmaktadır. Satın alınacak firmanın iktisadi değerlerinin gelecek dönemlerin karı üzerine olabilecek potansiyel katkısı artırılabilecekse, defter değeri birleşme koşullarının saptanmasında etkili olabilir.98

Đşletmelerin varlık ve kaynak yapısını yansıtan bilânçolar fiyat hareketlerinden büyük ölçüde etkilenmekte, enflasyon dönemlerinde gerçeği yansıtmamaktadır.99 Varlıklar edinildikleri tarihteki nominal değerleriyle bilançoda gösterilmekte, bu da varlıkların defter değerlerinin piyasa değerlerinden farklılaşmasına neden olmaktadır.100 Bu yüzden enflasyonun yüksek olduğu ülkelerde hisse senetlerinin defter değeri yöntemi ile değerlemesi çok anlamlı sonuçlar üretemez. Defter değerindeki bu eksikliğin giderilmesi için, bilânçoda yer alan değerlerin güncel değerlerine getirilmesini sağlayan enflasyona göre düzeltilmiş defter değeri yöntemi kullanılması gerekir.101

3.1.1.2. Yerine Koyma Değeri Yöntemi

Yerine koyma veya ikame değeri, değerlenecek malın değerleme gününde satın alınması veya yeniden imal edilmesi durumundaki maliyetini ifade eder. Bu değerleme yönteminde fiili maliyetler veya piyasa değeri esas alınmaz. Đktisadi kıymetin değerlemesinde esas olan ölçü, değerlemesi yapılan iktisadî kıymetin tekrar yerine konulabilmesi için yapılması gerekli harcamalar olmaktadır.102

97 _{DEMĐRKOL, Đsmet. a.g.e. s.17.}

98 _{AKGÜÇ, Öztin. a.g.e. s.909.}

99

AKDOĞAN, N.-SEVĐLENGÜL, O. a.g.e. s.489

100

BAHADIR, Oğuzhan ve DEMĐR, Volkan. “UFRS (TFRS)’Deki Değerleme Ölçüleri Kapsamında Şirket Değerlemesinde Defter Değeri Yaklaşımı”, Muhasebe ve Denetime Bakış Dergisi, Yıl:7, Sayı:23, 2007, s. 70.

101

http://gayrimenkuldavalari.blogcu.com/sirket-ve-hisse-senedi-degerleme-yontemleri_29341511.html(27.02.09)

3.1.1.3. Tasfiye Değeri Yöntemi

Tasfiye veya likiditasyon değeri, şirketin tüm varlığının zorunlu olarak satılıp, borçlarının çıkarılmasıyla bulunan değerin, hisse senedi sayısına bölünmesiyle bulunur. Hisse senedinin tasfiye değerini, nominal değerden farklı kılan en önemli etken, işletme varlıklarının piyasa değerlerinin defter değerlerinden farklı olmasıdır. Kurumsal açıdan hisse senedinin piyasa değerinin tasfiye değerinin altında olması gerekir. Çünkü piyasa fiyatının tasfiye değerinin altına düşmesi firmayı tasfiye etmek suretiyle kazanç sağlama fırsatı vereceği için hisse senetlerine olan ilgiyi arttırır. Bu nedenle firmanın bir sermaye grubu tarafından satın alınmak istenmesi halinde tasfiye değeri daha büyük önem taşır. Hisse senedine yatırım yapan küçük bir yatırımcı için tasfiye değeri fazla bir anlam ifade etmez.103

Đflas durumu gibi zorunlu hallerde işletmenin tasfiye değeri genellikle çok

düşüktür. Çünkü işletme varlıklarının kısa zamanda paraya dönüştürülmesi düşünülmektedir. Đstemli tasfiye durumunda ise, işletme sahipleri zorunlu bir durum olmamasına rağmen işletmelerini çeşitli nedenlerle tasfiye etmek isteyebilirler. Böyle bir durumda işletmenin tasfiye değeri, zorunlu tasfiye değerine oranla daha yüksek olabilecektir.104

3.1.1.4. Net Aktif Değeri Yöntemi

Net aktif değeri yöntemi, bir alıcının bir işletmeyi almak için ödeyeceği paranın en az o işletmenin bütün varlıklarının belli bir tarihte nakite çevrilmesiyle elde edilecek miktara veya varlıkların yenileme değerine eşit olacağı varsayımına dayanmaktadır. Bu yöntem işletmenin gelecekte elde edebileceği potansiyel gelirlerini ve yaratacağı değeri dikkate almamaktadır, fakat işletmenin olası tasfiye değerine veya yenileme değerine yaklaşarak, şirketin minimum değerine yönelik bir tahminde bulunmaktadır. Çoğunlukla işletmelerin gerçek piyasa değeri, maddi olmayan duran varlıkları ile ilişkili olarak bu değerden daha yüksek olarak belirlenmektedir. 105

103

AYDIN, Nurhan (Ed.). Sermaye Piyasası ve Finansal Kurumlar, Anadolu Üniversitesi Web-Ofset, 1.Baskı, ESKĐŞEHĐR, 2004. s.77.

104

ERTUĞRUL, Murat. Entelektüel Sermayenin Đşletme Değeri Üzerine Etkisi ve Bir Uygulama. Anadolu Üniversitesi, SBE, Yüksek Lisans Tezi, ESKĐŞEHĐR, 2000. s.20–21.

105

GÜNDÜZ,Zeki.“Şirketlerin değeri nasıl belirlenir?” http://www.vergiportali.com/doc/sirketdegeri.pdf (27.02.09)

Net aktif değeri yönteminin en uygun olacağı haller işletmenin faaliyetine son vereceği ve aktiflerinin değerlendirileceği hallerdir. Ayrıca fazla veya faaliyet dışı olan varlıkların elden çıkarılmasında da kullanılabilir.