Mali Duran Varlıklar Hesap Grubu

MSUGT’ye göre, “Uzun vadeli amaçlarla veya yasal zorunluluklar nedeniyle

elde tutulan uzun vadeli menkul kıymetlerle veya paraya dönüşme niteliğini kaybetmiş uzun vadeli menkul kıymetler bu grupta izlenir.”

Satın alınan veya ihraç edilen menkul kıymetlere ilişkin tek düzen hesap planında kullanılan hesaplar, aşağıdaki tablo yardımıyla açıklanmıştır (Sarıgül 2017:99).

Tablo 3: Menkul Kıymetler Özet Tablo MENKUL KIYMETLER

Başka İşletmeye Ait Menkul Kıymetlerin Alınması Menkul Kıymet İhraç Edilmesi

Hisse Senedi Diğer Menkul

Kıymetler Hisse Senedi Diğer Menkul Kıymetler Spekülatif

Amaçlı Yatırım Amaçlı 111.Özel Kes.Tah.Sen.Bono 500.Sermaye _Hesabı

Vadesi 1 Yılın Altında Olanlar Vadesi 1 Yılın Üzerinde Olanlar 110.Hisse Senetleri 240.Bağlı Men.Kıy. (%0-10) 112.Kamu Kes. Tah.Sen.Bono 305.Çıkarılmış Bono ve Senetler 405. Çıkarılmış Tahviller 242.İştirak ler (%10-50) 118.Diğer Menkul Kıymetler 407.Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler 245.Bağlı Ort. (%50 üzeri)

Mali duran varlıklar grubunda yer alan hesaplarla ilgili açıklamalar ve bu hesaplarda dikkat edilmesi gereken hususlar çalışmanın devamında belirtilmiştir.

240. Bağlı Menkul Kıymetler Hesabı

MSUGT’ye göre, “İştiraklerdeki sermaye payları hesabında aranan asgari

yüzdeleri taşımadığı için iştirakler hesabında izlenemeyen, ancak uzun vadede elde tutulması amaçlanan hisse senetleri ile hisse senetleri dışında kalan ve uzun vadeli

69

amaçlarla veya yasal zorunluluklarla veya paraya dönüşme niteliği kaybolduğu için elde tutulan menkul kıymetler bu hesapta izlenir.”

Bu hesabın denetiminde, bağlı menkul kıymetin türüne göre değerleme işleminin VUK ‘a uygun yapılıp yapılmadığı, yerli ve yabancı hisse senetlerinin alım ve satımı sırasında yapılan giderlerin (örneğin ödenen komisyonlar, sermaye taahhüdünün geç yerine getirilmesi nedeniyle ödenen temerrüt faizleri) doğrudan gider yazılıp yazılmadığı hususu ve satış işlemi sonucu doğan karların “645-Menkul Kıymet Satış Karları hesabı”nda, zararların ise “655- Menkul Kıymet Satış Zararları hesabı”nda izlenip izlenmediği hususlarının kontrolü sağlanmalıdır.

241. Bağlı Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-)Hesabı

MSUGT’ye göre, “Bağlı menkul kıymetlerin; borsa veya piyasa değerlerinde önemli ölçüde ya da sürekli olarak değer azalması olduğu tespit edildiğinde; ortaya çıkacak zararların karşılanması amacı ile ayrılması gereken karşılıkların izlendiği hesaptır.”

Bu hesapta; dönem içerisinde ayrılan karşılığın bulunup bulunmadığı kontrol edilmeli ve ayrılan karşılık var ise bu karşılığın mali karın tespitinde kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate alınıp alınmadığının kontrolü sağlanmalıdır. Ayrıca önceki yıl kanunen kabul edilmeyen gider kapsamındaki tutarların, vergi matrahına eklenerek vergilendirilmiş olması gerektiğinden, cari dönemde “644- Konusu Kalmayan Karşılıklar hesabı”na gelir yazılarak kapatılan karşılığın, dönem kazancının tespitinde matrahtan indirilip indirilmediğine dikkat edilmelidir.

242. İştirakler Hesabı

MSUGT’ye göre, “İşletmenin, doğrudan veya dolaylı olarak diğer şirketlerin

yönetimine ve ortaklık politikalarının belirlenmesine katılmak üzere edindiği hisse senetleri veya ortaklık paylarının izlendiği hesaptır. İştirakler hesabı, bir ortaklıktaki en fazla % 50 oranında olan sermaye payları veya oy haklarının izlenmesinde kullanılır. İştirak edilen ortaklıklarda iştirak ilişkisinden bahsedebilmek için sermaye payı dikkate alınmaksızın sahip olunan oy hakkı veya yönetime katılma hakkının en az % 10 oranında bulunması gerekir.”

70

245. Bağlı Ortaklıklar Hesabı

MSUGT’ye göre, “İşletmenin doğrudan veya dolaylı olarak yüzde 50 oranından fazla sermaye ya da oy hakkına veya en az bu oranda yönetim çoğunluğunu seçme hakkına sahip olduğu iştiraklerin sermaye paylarının izlendiği hesaptır.”

248. Diğer Mali Duran Varlıklar Hesabı

MSUGT’ye göre, “Yukarıda belirtilen hesapların hiçbirinin kapsamına

girmeyen özellikle kendi bölümlerinde tanımlanmayan diğer mali duran varlıkların izlendiği hesaptır.”

Mali duran varlıklar Hesap grubuna ilişkin dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıda belirtilmiştir.

5520 sayılı Kurumlar vergisi kanununun 5/1-e maddesinde: “Kurumların, en

az iki tam yıl süreyle aktiflerinde yer alan iştirak hisseleri ile aynı süreyle sahip oldukları kurucu senetleri, intifa senetleri ve rüçhan haklarının satışından doğan kazançların %75'lik kısmı ile aynı süreyle aktiflerinde yer alan taşınmazların satışından doğan kazançların %50'lik kısmının istisna olduğu” belirtilmiştir. Mezkur

kanun maddesinde ayrıca, “bu istisna, satışın yapıldığı dönemde uygulanır ve satış

kazancının istisnadan yararlanan kısmı satışın yapıldığı yılı izleyen beşinci yılın sonuna kadar pasifte özel bir fon hesabında tutulur. Ancak satış bedelinin, satışın yapıldığı yılı izleyen ikinci takvim yılının sonuna kadar tahsil edilmesi şarttır. Bu süre içinde tahsil edilmeyen satış bedeline isabet eden istisna nedeniyle zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler ziyaa uğramış sayılır. İstisna edilen kazançtan beş yıl içinde sermayeye ilave dışında herhangi bir şekilde başka bir hesaba nakledilen veya işletmeden çekilen ya da dar mükellef kurumlarca ana merkeze aktarılan kısım için uygulanan istisna dolayısıyla zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler ziyaa uğramış sayılır. Aynı süre içinde işletmenin tasfiyesi (bu Kanuna göre yapılan devir ve bölünmeler hariç) halinde de bu hüküm uygulanır. Bedelsiz olarak veya rüçhan hakkı kullanılmak suretiyle itibarî değeriyle elde edilen hisse senetlerinin elde edilme tarihi olarak, sahip olunan eski hisse senetlerinin elde edilme tarihi esas alınır. Devir veya bölünme suretiyle devralınan taşınmazlar, iştirak hisseleri, kurucu senetleri ve intifa senetleri ile rüçhan haklarının satışında aktifte bulundurma sürelerinin hesabında, devir olunan veya bölünen kurumda geçen süreler de dikkate alınır. Menkul kıymet

71

veya taşınmaz ticareti ve kiralanmasıyla uğraşan kurumların bu amaçla ellerinde bulundurdukları değerlerin satışından elde ettikleri kazançlar istisna kapsamı dışındadır,” ifadeleri yer almaktadır.

3065 sayılı Katma değer vergisi kanununun 17/4-r maddesinde; “Kurumların

aktifinde en az iki tam yıl süreyle bulunan iştirak hisseleri ile taşınmazların satışı suretiyle gerçekleşen devir ve teslimler ile bankalara, finansal kiralama ve finansman şirketlerine borçlu olanların ve kefillerinin borçlarına karşılık taşınmaz ve iştirak hisselerinin (müzayede mahallerinde yapılan satışlar dahil) bankalara, finansal kiralama ve finansman şirketlerine devir ve teslimleri ile bu taşınmaz ve iştirak hisselerinin finansal kiralama ve finansman şirketlerince devir ve teslimi. İstisna kapsamındaki kıymetlerin ticaretini yapan kurumların, bu amaçla aktiflerinde bulundurdukları taşınmaz ve iştirak hisselerinin teslimleri istisna kapsamı dışındadır. İstisna kapsamında teslim edilen kıymetlerin iktisabında yüklenilen ve teslimin yapıldığı döneme kadar indirim yoluyla giderilemeyen katma değer vergisi, teslimin yapıldığı hesap dönemine ilişkin gelir veya kurumlar vergisi matrahının tespitinde gider olarak dikkate alınır. Bu fıkranın (u) bendi kapsamında varlık kiralama şirketlerine ve (y) bendi kapsamında finansal kiralama şirketleri, katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankalarına devredilen taşınmaz ve iştirak hisselerinin, kaynak kuruluş ve kiracı tarafından üçüncü kişilere satışına ilişkin en az iki tam yıl aktifte bulundurma süresinin hesabında, bu taşınmaz ve iştirak hisselerinin varlık kiralama şirketleri, finansal kiralama şirketleri, katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankalarının aktifinde bulunduğu süreler de dikkate alınır,” hükümleri belirtilmiştir.

Buna göre iştiraklere ve bağlı ortaklıklara istinaden yapılan işlemlerde satış bedeli ve istisna uygulamasının mevzuat hükümlerine(KVK m.5/1-e ve KDVK 17/4- r) uygunluğu yönünden kontrol edilmelidir. Bu hesapta yer alan hisse senedi ile temsil edilen iştiraklerin alış bedeli ile değerlenip değerlenmediği kontrol edilmelidir. Bu hesapta gösterilen ve hisse senedi dışındaki ortaklık paylarının değerlemesinin mukayyet bedel ile yapılıp yapılmadığı hususu kontrol edilmelidir.

Ayrıca cari yılda ayrılan karşılık olup olmadığı araştırılmalı; ayrılan karşılık var ise bunun kanunen kabul edilmeyen gider olarak dönem kazancına ilave edilip edilmediği hususuna dikkat edilmelidir.

72