Diğer Alacaklar (13./23.) Hesap Grubu

MSUGT’ye göre, 13. Diğer Alacaklar hesap grubu; “herhangi bir ticari

nedene dayanmadan meydana gelmiş ve en çok bir yıl içinde tahsil edilmesi düşünülen senetli, senetsiz alacaklar ile bu gruba ait şüpheli alacak ve şüpheli alacak karşılığının izlenmesini sağlar.” 23. Diğer Alacaklar hesap grubu ise; “Herhangi bir ticari işleme dayanmadan meydana gelmiş ve bir yıldan uzun sürede tahsil edilmesi düşünülen alacakları kapsar. Vadesi bir yılın altına düşenler dönen varlıklar içerisindeki ilgili hesaplarına aktarılır.”

131. Ortaklardan Alacaklar / 231- Ortaklardan Alacaklar Hesabı

MSUGT’ye göre, bu hesap “İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri

dolayısı ile (ödünç verme ve benzer nedenlerle ortaya çıkan) ortaklarından alacaklı bulunduğu tutarların izlendiği hesaptır.”

48

Ortaklara verilen borç ile ortaklara finansman hizmeti sağlanmaktadır. Ticari teamül gereği, sağlanan finansman hizmetinin de bir karşılığının olması gerekmektedir. Finansman hizmetinin karşılığı faizdir. Bu nedenle ortaklardan alacaklar hesabında yer alan tutara ilişkin ödeme tarihine kadar geçen süre için faiz hesaplanması ve işletme için gelir olarak kaydedilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla, bu hesaba ilişkin olarak yapılacak denetimde, alacak için işletme lehine faiz hesaplandığının kontrol edilmesi ve gelir hesaplarına alınıp alınmadığının araştırılması gerekmektedir.

Ortaklardan alacaklar hesabındaki kayıtların işletme mizanları ile uyuşup uyuşmadığına dikkat edilmesi gerekir. Bu hesap işletmenin esas faaliyet konusu dışında gerçekleştirdiği işlemlerin izlendiği hesap kalemi olduğu için bu hesaba kaydedilen tutarların işletmenin esas faaliyetiyle alakalı olup olmadığı kontrol edilmelidir. İlgili hesapta bulunan yerli para cinsinden alacakların değerlemesinin mukayyet değer yapılıp yapılmadığı, dövizli alacakların değerlemesinin ise Geçici Vergi Dönemleri sonunda TCMB döviz alış kuru ile, dönem sonunda ise Maliye Bakanlığı tarafından belirtilen kur ile yapılıp yapılmadığı hususuna dikkat edilmelidir. Ayrıca Ortaklardan Alacaklar hesabı kontrol edilirken, 331 Ortaklara Borçlar hesapları ile birlikte kontrol edilmelidir

132. İştiraklerden Alacaklar / 232- İştiraklerden Alacaklar /133. Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar / 233. Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar Hesabı

MSUGT’ye göre, iştiraklerden Alacaklar hesabı, “İşletmenin esas faaliyet

konusu dışındaki işlemleri dolayısı ile (ödünç verme ve benzer nedenlerle ortaya çıkan) iştiraklerinden olan alacaklarını kapsar.” Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar

hesabı, “İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri dolayısı ile (ödünç verme

ve benzer nedenlerle ortaya çıkan) bağlı ortaklıklardan olan alacaklarını içerir.”

Yatırım amacıyla olmayan geçici olarak satın alınan hisse senetleri “110 Hisse Senetleri” hesabında izlenir. “132 İştirakten Alacaklar” hesabı ile “133 Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar” hesaplarında ise işletmeler tarafından yatırım amaçlı iştirak edilen şirketlerden olan alacaklar takip edilir. İşletmenin diğer alacaklarında olduğu gibi bu hesaplarda yer alan alacaklara da işletme lehine faiz hesaplanması ve fatura tanzim edilmesi gerekir. Yine, ortaklardan alacaklar hesabında olduğu gibi bu hesaplarda da yabancı para cinsinden borç verilmişse değerlemenin VUK’ un 280’ inci

49

maddesine uygun şekilde değerlemesinin yapılıp yapılmadığının kontrol edilmesi gerekmektedir. Yatırım yapılan işletmede, yönetime katılma veya oy hakkının oranına göre yapılacak muhasebe kaydı da değişiklik göstermektedir. Bu oran %10 ile %50 arasında ise iştirak olarak dikkate alınır. %10’ dan az ise ‘Bağlı Menkul Kıymetler’, %50’ den fazla ise ‘ Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar’ hesabında takip edilir.

Bu hesaptaki alacakların değerlemesinin; yerli para ise mukayyet değer ile döviz cinsindense Geçici Vergi Dönemleri sonunda TCMB döviz alış kuru ile, dönem sonunda ise Maliye Bakanlığı’nca tespit edilen kur ile yapılıp yapılmadığı hususlarına dikkat edilmelidir.

135. Personelden Alacaklar / 235. Personelden Alacaklar Hesabı

MSUGT’ye göre, “135. Personelden Alacaklar hesabı, işletmeye dahil

personel ve işçinin işletmeye olan çeşitli borçlarını kapsar.”

Bu hesapta uzun süre hareketsiz duran alacaklar var ise bunların neden kaynaklandığı kontrol edilmelidir. Ayrıca hesapta yer alan alacakların mükellef ile personel arasındaki istihdam ilişkisinden kaynaklanıp kaynaklanmadığı kontrol edilmelidir.

Hesapta yer alan alacakların personel dışındaki şirket ortaklarına verilen finansman hizmetinden kaynaklanıp kaynaklanmadığı araştırılmalıdır. Personele maaş haricinde ayni veya nakdi menfaat sağlanmış ise, bunların da ücret olarak dikkate alınıp alınmadığı hususuna dikkat edilmelidir.

137. Diğer Alacak Senetleri Reeskontu(-) /237. Diğer Alacak Senetleri Reeskontu (-) Hesabı

MSUGT’ye göre, “bilanço gününde, bu grupta belirtilen senetli alacakların

tasarruf değeri ile değerlenmesini sağlamak üzere alacak senetleri için ayrılan reeskont tutarları bu hesapta izlenir.”

İlgili hesap kalemleri kontrol edilirken reeskont hesaplamalarına ilişkin listeler temin edilmelidir. Reeskont hesaplanmasında iç iskonto yönteminin kullanılıp kullanılmadığı ve VUK 238 sıra no.lu genel tebliğinde belirtilen formüle uygun olup olmadığına dikkat edilmelidir.

50

Reeskont hesaplamasının TCMB tarafından belirtilmiş faiz nispetine göre yapılıp yapılmadığına dikkat edilmelidir. Senet üzerinde faiz oranı yoksa döviz cinsinden düzenlenen senetlerde ise LİBOR (Londra Bankalar arası Faiz Oranı) uygulanmalıdır. Ayrıca alacak senetlerine reeskont hesaplanmış ise, borç senetlerine de reeskont hesaplanıp hesaplanmadığının kontrolü yapılmalıdır.

138. Şüpheli Diğer Alacaklar Hesabı

MSUGT’ye göre, bu hesap; “Ödeme süresi geçmiş bu nedenle vadesi bir kaç

defa uzatılmış veya protesto edilmiş, yazı ile birden fazla istenmiş ya da dava veya icra safhasına aktarılmış senetli ve senetsiz diğer alacakları kapsar.”

Bu grupta yer alan alacaklar işletmenin esas faaliyet konusuna ilişkin değildir. İşletmenin esas faaliyet konusuna ilişkin alacaklarının izlendiği hesap grubu ‘ 12. Ticari Alacaklar’ hesap grubudur. Bu hesap kalemlerine ilişkin olarak yapılacak denetim 128 ve 129 kodlu hesaplarda olduğu gibidir. Aynı şekilde tahsili şüpheli hale gelen alacaklar için VUK’ un 323’ üncü maddesinde belirtilen şartların sağlanıp sağlanmadığı kontrol edilmelidir. Şüpheli diğer alacaklar hesabı içerisinde ticari işlemlerden kaynaklanan ve şüpheli hale gelen alacakların yer alıp almadığının kontrolü edilmeli, ticari ve zirai kazancın edilmesi veya idame ettirilmesi ile ilgili olmayan alacaklarla ilgili olarak ayrılan karşılıkların ticari bilanço karının tespitinde dikkate alınamayacağı hususu göz önünde bulundurulmalıdır.

139. Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı (-) / 239. Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı (-) Hesabı

MSUGT’ye göre, “139.Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı Hesabı senetli ve

senetsiz şüpheli diğer alacakların tahsil edilememe ihtimalinin kuvvetlenmiş olması halinde, bu tür risklerin giderilmesini sağlamak üzere ayrılan karşılıkları kapsar. 239.Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı hesabı ise Senetli ve senetsiz uzun vadeli şüpheli diğer alacakların, tahsil edilememe ihtimali-nin kuvvetlenmiş olması durumunda, bu tür risklerin giderilmesini önlemek üzere ayrılan karşılıkları kapsar.”

İşletmelerin yasal defter kayıtlarında ilgili hesap kullanılmış ise hesap içeriğinin ticari nitelikte şüpheli alacak olmaması gerekmektedir. Ticari ve zirai kazancın elde edilmesi veya idame ettirilmesi ile ilgili olmayan alacaklarla ilgili olarak

51

ayrılan karşılıkların ticari bilanço karının tespitinde dikkate alınamayacağı hususu göz önünde bulundurulmalıdır.