Maddi Olmayan Duran Varlıklar (Duran Varlık)

183

işletme için işin mahiyetine göre ayrı ayrı belli edilen ‘Fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetleri’ uygulanır.”

Varsayımda bu durum geçerli olmadığından makinenin 2017 sonundaki net defter değeri, amortisman giderleri düşüldükten sonraki tutar olan ₺80.000

(₺100.000-₺10.000-₺10.000)’dir.

184

elde edilmesi ya da üretimi için katlanılacak harcamalar oluştukları anda gider yazılırlar (TMS 38, prf. 10).

Bir kompakt disk, yasal belge ya da bir film örneğinde olduğu gibi maddi ve maddi olmayan unsurları bir arada barındıran bir varlık açısından hangi unsurun daha önemli olduğuna ilişkin muhakemede bulunularak söz konusu varlık ilgili standart kapsamında ele alınmalıdır (TMS 38, prf. 4). Örneğin, bir makinenin çalışması için zorunlu olması dolayısıyla bu makinenin ayrılmaz bir parçası sayılan bir yazılımın maddi duran varlık olarak kabul edilmesi ve TMS 16 hükümlerinin uygulanması gerekmektedir.

Bir maddi olmayan duran varlık sadece ve sadece varlıkla ilişkilendirilen beklenilen gelecekteki ekonomik yararların işletme için gerçekleşmesinin muhtemel olması ve varlığın maliyetinin güvenilir bir şekilde ölçülebilmesi durumunda muhasebeleştirilir (TMS 38, prf. 21).

Bir maddi olmayan duran varlık ilk muhasebeleştirilmesi sırasında maliyet bedeliyle ölçülür (TMS 38, prf. 24). Ayrı olarak elde edilen bir maddi olmayan duran varlığın maliyeti; ithalat vergileri ve iade edilmeleri mümkün olmayan satın alma vergileri de dâhil olmak üzere ticari iskontolar ve indirimler düşüldükten sonraki satın alma fiyatı ile varlığı amaçlanan kullanımına hazır hale getirmeye yönelik olan ve doğrudan varlıkla ilişkilendirilebilen maliyetleri içerir (TMS 38, prf. 27). Varlıkla doğrudan ilişkilendirilebilen maliyetler varlığın çalışabilir duruma getirilmesi sırasında oluşan çalışanlara sağlanan fayda maliyetleri, varlığın çalışabilir duruma getirilmesi sırasında oluşan mesleki ücretler ve varlığın düzgün çalışıp çalışmadığının testine yönelik maliyetler gibi maliyetleri ifade eder (TMS 38, prf. 28). Reklam ve promosyon maliyetleri dahil olmak üzere yeni bir ürün veya hizmetin tanıtımına ilişkin maliyetler;

personel eğitim maliyetleri dahi olmak üzere yeni bir yerde veya yeni bir müşteri sınıfıyla iş yapma maliyetleri ile yönetim maliyetleri ve diğer genel giderler varlığın maliyetinin parçası sayılmaz (TMS 38, prf. 29).

Maliyetlerin, bir maddi olmayan duran varlığın defter değerinde muhasebeleştirilmesi işlemi, ilgili varlığın yönetimce planlanan şekilde çalışabilir duruma gelmesi durumunda sona erer (TMS 38, prf. 30).

185

Maddi olmayan duran varlıkla ilgili bir ödemenin normal kredi vadelerinin ötesine ertelenmiş olması durumunda, maliyeti peşin fiyatına eşdeğer tutar olup bu tutar ile toplam ödemeler arasındaki fark, kredi süresi boyunca faiz gideri olarak muhasebeleştirilir (TMS 38, prf 32).

İşletme içi yaratılan bir maddi olmayan duran varlığın muhasebeleştirilebilmesi için gerekli kriterleri sağlayıp sağlamadığının değerlendirilmesinde, işletme ilgili varlığın oluşumunu araştırma safhası ve geliştirme safhası olmak üzere ayrı olarak değerlendirir;

ancak böyle bir ayrıma gidilememesi halinde tüm harcamalar araştırma safhası olarak dikkate alınmak suretiyle değerlendirilir (TMS 38, prf. 52).

Araştırma safhasından kaynaklanan herhangi bir maddi olmayan duran varlık muhasebeleştirilmez ve gerçekleştiğinde gider yazılır. Bu safha, yeni bilgi elde edilmesine yönelik faaliyetler; araştırma bulguları ve diğer bilgilerin uygulanmasına yönelik olarak değerlendirme ve nihai seçim araştırması; malzeme, aygıt, ürün, süreç, sistem veya hizmetler için alternatif araştırması ve yeni veya geliştirilmiş malzeme, aygıt, ürün, süreç, sistem veya hizmetlerin olası alternatiflerinin oluşturulması, tasarlanması, değerlendirilmesi ve nihai seçimi gibi süreçleri kapsar (TMS 38, prf. 56).

Geliştirme safhasından kaynaklanan maddi olmayan duran varlıklar ise maddi olmayan duran varlığın kullanıma veya satışa hazır hale gelebilmesi için tamamlanmasının teknik olarak mümkün ve işletmenin de bu yönde bir niyetinin olması;

işletmenin varlığı kullanma veya satma imkânının olması; varlığın muhtemel gelecek ekonomik faydayı nasıl sağlayacağının belirli olması ve ayrıca varlığın ürününün veya kendisinin bir piyasasının olması ya da işletme bünyesinde kullanılacak olması durumunda buna elverişli olması; geliştirme safhasını tamamlamak ve maddi olmayan duran varlığı kullanmak veya satmak için yeterli teknik, mali ve diğer kaynakların mevcut olması ve bu safhadaki harcamaların güvenilir bir biçimde ölçülebilir olması koşullarının tamamının sağlanması halinde muhasebeleştirilir (TMS 38, prf. 57). Geliştirme safhası;

üretim ve kullanım öncesi prototip ve modellerin tasarımı, yapımı ve test edilmesi; yeni teknoloji içeren alet, model ve kalıpların tasarımı; ticari üretim açısından ekonomik olmayan bir ölçekteki pilot tesisin tasarlanması, inşası ve çalıştırılması ile yeni veya

186

geliştirilmiş malzeme, aygıt, ürün, süreç, sistem veya hizmetler için karar verilmiş bir alternatifin tasarımı, inşası ve denenmesi gibi aşamalardan oluşur (TMS 38, prf. 59).

İşletme içi yaratılan markalar, ticari başlıklar, yayın hakları, müşteri listeleri ve benzer nitelikteki kalemlerle ilgili harcamalar, işin bir bütün olarak geliştirilmesine ilişkin maliyetlerden ayırt edilememeleri nedeniyle maddi olmayan duran varlık olarak muhasebeleştirilmez (TMS 38, prf. 64).

İşletme içi yaratılan maddi olmayan duran varlığın maliyeti, yönetim tarafından amaçlanan şekilde çalışabilmesi için ilgili varlığın yaratılması, üretilmesi ve hazırlanmasında gerekli olan ve varlıkla doğrudan ilişkilendirilebilen malzeme ve hizmet maliyetleri, çalışanlara sağlanan faydalara ilişkin maliyetler, yasal hakkın tesciline yönelik ödemeler ve patent ve lisansların itfa payları gibi maliyetlerin tümünü içerir (TMS 38, prf. 66). Bu kapsamda, varlığın kullanıma hazır hale getirilmesi ile doğrudan ilgili olmayan satış ve yönetim giderleri ile diğer genel giderler; varlığın amaçlanan performansına ulaşmasından önce meydana gelen verimsizlikler ve ilk faaliyet zararları ile varlığın kullanımı için personele verilen eğitim harcamaları maliyete dâhil edilmez (TMS 38, prf 67).

Maddi olmayan duran varlığın maliyetinin bir parçasını oluşturan harcamalar dışındaki ve işletme birleşmeleri yolu ile elde edilen ve maddi olmayan duran varlık olarak muhasebeleştirilmesi mümkün olmayan kalemler haricinde; gider olarak muhasebeleştirilir (TMS 38, prf. 68). Başlangıç maliyetleri; eğitim, reklam ve promosyon faaliyetlerine ilişkin harcamalar ile işletmenin kısmen veya tamamen yerinin değiştirilmesi veya yeniden yapılandırılmasına ilişkin harcamalar gerçekleştiği anda gider yazılması gereken harcamalar arasındadır (TMS 38, prf. 69). Bu tür harcamalar, mal alımının söz konusu olduğu durumlarda işletmenin mallara erişim hakkı doğduğu (mülkiyete sahip olunduğu veya malların tesliminin istenmesine hak kazanıldığı) anda;

hizmet alımının söz konusu olduğu durumlarda ise hizmetler alındığı (ifa edildiği) anda gider olarak muhasebeleştirilir (TMS 38, prf. 69, 69A). Başlangıçta gider olarak muhasebeleştirilen bir maddi olmayan duran varlık ile ilgili harcamalar, daha sonraki bir tarihte maddi olmayan duran varlık maliyetinin bir parçası olarak muhasebeleştirilmezler (TMS 38, prf. 71).

187

Maddi olmayan duran varlıklar ilk muhasebeleştirme sonrasında maliyet yöntemi veya yeniden değerleme yöntemine uygun olarak ölçülürler (TMS 38, prf. 72). Bir maddi olmayan duran varlığın yeniden değerleme yöntemine göre muhasebeleştirilmesi durumunda, diğer tüm maddi olmayan duran varlıkların da, aktif bir piyasalarının bulunmaması hali hariç olmak üzere, yeniden değerleme yöntemine göre muhasebeleştirilmek durumundadırlar (TMS 38, prf. 72).

Bir maddi olmayan duran varlık, ilk muhasebeleştirme sonrasında; maliyet yönteminin seçilmesi halinde maliyetinden tüm birikmiş itfa ve değer düşüklüğü zararları düşülerek (TMS 38, prf. 74); yeniden değerleme yönteminin uygulanması halinde ise yeniden değerleme tarihindeki gerçeğe uygun değerinden birikmiş itfa ve değer düşüklüğü zararları düşüldükten sonra hesaplanan tutar olan yeniden değerlenmiş tutar üzerinden izlenir (TMS 38, prf. 75).

Bir maddi olmayan duran varlık kalemi yeniden değerleme işlemine tabi tutulduğunda varlığın defter değeri; ya brüt defter değerinin varlığın defter değerinin yeniden değerlemesiyle tutarlı bir şekilde düzeltilmesi ya da birikmiş itfa payının varlığın brüt defter değeri ile netleştirilmesi yoluyla yeniden değerlenmiş tutara göre düzeltilir (TMS 38, prf. 80).

Bir maddi olmayan duran varlığın defter değerinin yeniden değerleme işlemi sonucunda artması durumunda, söz konusu artış diğer kapsamlı gelirde muhasebeleştirilir ve yeniden değerleme fazlası adı altında öz kaynakta biriktirilir; ancak, anılan yeniden değerleme artışının, varsa daha önce aynı varlık için kâr veya zararda muhasebeleştirilen yeniden değerleme azalışını ortadan kaldıran kısmı, kâr veya zararda muhasebeleştirilir TMS 38, prf. 85).

Bir maddi olmayan duran varlığın defter değerinin yeniden değerleme işlemi sonucunda azalmış olması durumunda ise söz konusu azalan tutar diğer kapsamlı gelirde muhasebeleştirilir; ancak, anılan varlık için yeniden değerleme fazlasında mevcut bakiye ölçüsünde bir azalış olduğu sürece, söz konusu azalış yeniden değerleme fazlası adı altında doğrudan öz kaynağa borç kaydedilir. Diğer kapsamlı gelirde muhasebeleştirilen