Mülebbed b Harmele eş-Şeybânî isyanı (137-138/755)

Halife Mansur zamanında olan bu isyan, karakteristik bir Cezire Harici isyanı özelliğini taşımaktadır.109

Mülebbedin faaliyeti Halife Mansur döneminde ortaya çıkmış olan en kapsamlı Haricî isyanlardan biridir. Onun, Horasanlı komutanlardan birini Cezîre‟deki evine misafir olduğu bir sırada öldürdükten sonra Haricîlerin kendisine biat etmesiyle harekete geçtiği anlaşılmaktadır.110

Benu Rebia kabilesine mensup olan Mülebbed cesaretli, delikanlı savaş sanatını iyi bilen birisiydi. İsyanın başında Cezîre’de murabıtlardan bin süvari onun karşısına çıktı ve o, onları hezimete uğrattı. Sonra onunla savaşmak için peş peşe ordular geörevlendirildi. Mûsul birliklerini, onun ardından üzerine gönderilen Yezîd

107

el-Belâzurî, Ensâbu’l-Eşrâf, Thk. Suheyl Zekkâr-Riyâd ez-Ziriklî, Dâru’l-Fikr, byy., 1997, IV, 151; et-Taberî, a.g.e., II, 2; İbnu’l-Kelbî, Cemheretu’n-Neseb, I, 10.

108

Hamûdî, el-Cezîretu’l-Furâtiyye, s. 189.

109

Zorlu, 171.

110

Belâzûrî, Ensâb, III, 248; Ahmet Yönem , “Haricilerin Horasan Maveraünnehir Bölgesine Geçiş Süreci”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16:2 (2011), s.

b. Hâtim el-Muhellebî’yi111 hezimete uğrattı. İnsanlar onunlaa savaşta aciz kaldılar. Bunun üzerine Mansûr, azatlısı Muhelhel b. Safvân’ın112 komutasında seçkin askerlerden oluşan iki bin kişiyi gönderdi. Onları da hezimete uğrattı.

İçlerinde Horasanlıların ünlü komutanı Nezar da dahil olmak üzere halifenin ard arda gönderdiği kuvvetler Mülebbed karşısında yenilgiye uğradılar. 11366 Bu durum Halifeyi son derece rahatsız ettiği için bu çatışmalardan birinde yenilen komutanlarından olan Ziyad b. Mişkan‟a bir mektup yazdı. Mektubunda: “Hakkında verilmemiş hükümden korkan ve kaderinden kaçan kimsenin aklına şaşarım. Sayıca çok üstün olmana rağmen düşmanla savaşma cesaretini gösteremedin. Kaçmanın, ecelini geciktireceğini ve ömrünü uzatacağını zannettin. İnsanların ecelinin ne öne alınacağını ne de geciktirileceğini biliyormusun? Allah Allah neden bu kadar basiretsiz oldun? Allah‟ın sana takdir ettiği ömrün bittikten sonra da hala yaşamayı mı istiyorsun. Yoksa ecelin gelmeden önce öldürülmekten mi korkuyorsun? Herhalde bunlardan dolayı utanç verici bir şey olan kaçmayı zayıflık göstererek bu ayıbı içine sindirdin” diyerek sitem etti.114

Sonra üzerine gönderilen Sâlih b. Sabîh’i ve Humeyd b. Kahtabe’yi de hezimete uğrattı.115

Üzerine gönderilen bütün Abbasi ordularını yenmesinden dolayı insanlar Mülebbed’den korktular ve onun durumunu daha da önemsediler. Halife Ebû Caʽfer

111

“Ebû Hâlid Yezîd b. Hâtim b. Kabîsa b. Muhelleb b. Ebî Sufra el-Ezdî et-Tâî el-Muhellebî (ö. 170/786). Ebû Caʽfer el-Mansûr’un komutanlarındandır.” Bkz: İbn Hallikân, Vefeyâtu’l-Aʽyân ve

Enbâi Ebnâi’z-Zemân, VI, 321.

112

“Muhelleb b. Ebî Sufra el-Ezdî, kahraman emirlerdendir. Muʽâviye döneminde Hindistân’a gaza yaptı. İbnu’z-Zübeyr’in Cezîre valisi oldu. Abdulmelik b. Mervân döneminde Haricîlere karşı savaştı. Sonra 79 yılında Abdulmelik tarafından Horasan valiliğine atandı. Şöhreti Haricîlerle savaşından kaynaklanmaktadır. 83 yılında ölmüştür.” Bkz: İbn Hallikân, Vefeyâtu’l-Aʽyân ve

Enbâi Ebnâi’z-Zemân, V, 350; ez-Zehebî, Siyeru Aʽlâmi’n-Nubelâ, IV, 383; es-Salâbî, Ali

Muhammed b. Muhammed, Ömer b. Abdilazîz, Meʽâlimu’t-Tecdîd ve’l-Islâhi’r-Râşidî ʽalâ minhâci’n-Nübüvve, II, 435. (http://www.slaaby.com).

113

Belâzûrî, Ensâb, III, 248;Taberi, Tarih, VII, 495; İbnü‟l-Esir, Kâmil, V, 114; Zorlu, 173-175; Konak,27-28; Yönem, 182

114

Belâzûrî, Ensâb, III, 248-249; Zorlu, 174; Yönem, 182-183.

115

Taberi, IV, 389 ; İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâʽîl b. Ömer el-Kureşî, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Müracaat: Abdulkadir Arnavût- Beşşâr Avvâd Maʽrûf, Dâr ibn Kesîr, Dımaşk, 2010, X, 73).

el-Mansur, bu defa Mülebbed’in üzerine Abdulazîz b. Abdirrahman’ı gönderdi ve Ziyâd b. Mişkân’ı da yanına kattı. Ancak onlar da hezimete uğradılar.116

Mülebbed’e karşı gönderilen orduların galip gelememesinin sebebi onun gücünden kaynaklanmıyordu. Abbasiler için çok önemli bir bölge olan Horasanda Sünbaz isyanı devlet güçlerinin tam olarak bir bölgeye yönlendirilmesini engelliyordu.117 Diğer taraftan Hariciler, uzun yıllardır faaliyet gösterdikleri ve sürekli çatışmalar içinde olduklarından deneyim kazanmışlar ve daha dayanıklı hale gelmişlerdi. Bu bölgede uzun süre var oluşları sebebiyle halktan da, en azından Rebiaoğularından destek almış olmalılar.118

Bunun üzerine Halife Mansur, Mülebbed ile mücadele olayını Horasanlılarla sona erdirmeyi planladı. Merveruzlu çok sayıda iyi yetişmiş sekiz bin kişilik bir orduyu 138/755 yılında Hazım b. Huzeyme komutasında Mülebbed üzerine sevk etti. Bu gelişmeden Horasandaki isyanın bittiği anlaşılmaktadır. Hazım‟ın kendisine doğru saldırıya geçtiğini haber alan Mülebbed Azerbeycandan ayrılarak Musul’a doğru yola çıktı. Dicle kıyısında bir köy olan Beled’e gelince hücum etmeyi düşünürken onun bu yapısını çok iyi bilen Hazım ona hareket şansı tanımadan saldırıya geçti ve mağlup etti. Savaş sırasında Mülebbed ve çok sayıda askeri öldürüldü. Geri kalanlar da kaçtılar.119

Sonuç olarak Mülebbed, 5-6 ay süren isyanı süresince Cezire’de Musul, Tikrit, Resülayn, Nusaybin ve Bacerma’da ve Azerbaycan’da üzerine peşpeşe gönderilen dokuz Abbasi kuvvetlerini yenmeyi başarmış, ancak onuncu defada etkisiz hale getirilebilmiştir.

Haricilerin her defasında kendilerinden çok üstün ordulara karşı çok başarılı olmalarının bir sebebi de zalim sultana karşı isyanın inançlarının bir gereği olması ve

116

İbn Esîr, V, 116; Zorlu, 174; Konak,27.

117

Zorlu, 175; Yönem, 183.

118

Bkz: Yönem, 183.

119

Halîfe b. Hayyat, I, 417; İbnu'l-Esîr, V, 116-117. Bkz. Zorlu, 177; Yönem, 183; Konak, 27-28;

bu uğurda gözlerini kırpmadan rahatlıkla ölüme gidebilmeleridir. Onların savaşlardaki azim ve cesaretlerine dair İslam tarihinde sayısız örnek vardır.120